مصائب طلای سبز کهگیلویه و بویراحمد/ گنجی که در دل خاک رنج می برد

به گزارش خبرنگار مهر، در دامنه های مخملین دنا، همجوار با بلوطهای هزار ساله، جنگلهای انبوه کهگیلویه و بویراحمد  475 گونه گیاهان دارویی را در خود پرورش می دهد، گیاهانی که سالهاست همخانه و مرهم درد مردمان این سرزمینند.

سرزمین کهگیلویه و بویراحمد، سرزمین آبها و کوهها و آبشارها، مولد گیاهانی است که هر کدام نوشدارویی است بر زخمهای مردمانش.

دنا، این سرچشمه عظیم سخاوت، مردمانش را چه بی تکلف در پهنه مخملین خود جای داده است و چندین گونه گیاهی دارویی و خوراکی بی نظیر همچون "درمنه"، "بومادران"، "پونه کوهی"، "برنجاسب"، "آویشن"، "زرآبی" یا "چای کوهی"، "بابونه"، "چوبک"، "جلپه"، "خاری"، "پشموک"، "توت سهری"، "میخک"، "انگیون"، "کارده"، "ریواس"، "پیاز وحشی" یا "تره"، "ختمی وحشی"، "بن سرخ"، "کتیرا"، "گل گاوزبان"، "بیلهر"، "خاکشیر"، "پرسیاوشان" و .. راه به آنها ارزانی می دارد.

این استان با دارا بودن طبیعتی متنوع، یك چهارم گونه‌های گیاهی اروپا و یك پنجم گونه‌های گیاهی كشور را در خود پرورش داده است.

 52 درصد گیاهان دارویی اروپا در دنا وجود دارد

گیاهان دارویی دنا، 52.2درصد کل گونه‌های گیاهی دارویی قاره اروپا و 26.6درصد گونه‌های گیاهی دارویی کشور را شامل می شوند.

دنا 46 گونه گیاهی آندومیک دارد و سه گیاه دارویی و کمیاب دنیا شامل "باریجه"،"آنغوزه" و "گزانگبین" در این کوهها رویش می یابند.

گونه های گیاهی منطقه حفاظت شده دنا که در سال 2010 میلادی از سوی "برنامه انسان و کره مسکون" به عنوان دهمین ذخیرگاه بیوسفری ایران توسط یونسکو به ثبت رسید، از 45 کشور جهان بیشتر است بطوری که گونه های آندومیک گیاهی دنا، 15 برابر سوئد و 20 برابر هلند و نروژ است.

عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج گفت: استان کهگیلویه و بویراحمد یک باغ گیاه شناسی است و منطقه حفاظت شده دنا یکی از مناطق بکر گیاهی جهان است.

دکتر عزیزالله جعفری در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: در هر 662 کیلومتر مربع در دنیا یک گونه گیاهی، در هر 222 کیلومتر مربع در کشور یک گونه گیاهی ، در هر هشت کیلومتر مربع استان کهگیلویه و بویراحمد یک گونه و در هر یک کیلومتر مربع در منطقه حفاظت شده دنا یک گونه گیاهی وجود دارد.

این گیاهشناس با اشاره به وجود بیش از دوهزار گونه گياهي در استان کهگیلویه وبویراحمد گفت: در کل کشور هفت هزار گونه و در کل قاره اروپا هشت هزار گونه گیاهی وجود دارد.

وی با بیان اینکه می‌توانیم از گیاهان دارویی در منطقه حفاظت شده دنا دو هزار و 400 نوع بهره‌برداری داشته باشیم، افزود: گیاهان دارویی این منطقه 111 گونه خوراکی، 200 گونه دارویی، 87 گونه رنگی، 50 گونه درخت و درختچه و میوه وحشی، شش گونه مان دار، 12 گونه روغنی، 40 گونه صمغ‌دار،87 گونه اسانس‌دار و 25 گونه ادویه‌ای هستند.

75درصد مردم استان از گیاهان دارویی استفاده می کنند

اما وجود گياهان دارویی فراوان در مناطق سردسيري و گرمسيري كهگيلويه و بويراحمد و همچنين آشنايي با خواص دارويي آنها سبب شده كه هم اكنون گياهان دارویي مشتاقان بسیاری را به سوی خود بکشاند.

عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج در این خصوص گفت: براساس یک پژوهش میدانی مشخص شد که 75درصد مردم استان از گیاهان دارویی استفاده می کنند.

جعفری افزود: عوارض جانبی کمتر و ارزان بودن این روش درمانی، مهم ترین علل گرایش مردم به گیاهان دارویی است.

وی با بیان اینکه بیش از 150 گونه گیاهی در طب سنتی کاربرد دارد، عنوان کرد: کوکو، یکی از داروهای پرکاربرد برای درمان ناراحتی معده در این استان است که 40 نوع گیاه مختلف در ساخت آن مورد استفاده قرار می گیرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج، با اشاره به گیاهان پرکاربرد در این استان، تصریح کرد: "برنجاسب"، "آویشن"، "گل گاوزبان" و "بابونه"، گیاهانی هستند که بیشترین استفاده از سوی مردم را به خود اختصاص داده اند.

جعفری افزود: استفاده از گیاهان به عنوان ادویه، تولید رنگ، شوینده، دفع حشرات، دفع انگل و مقابله با انواع بیماری ها، از دیگر کاربردهای مهم گیاهان در زندگی مردم استان شناخته شده است.

این پژوهشگر گیاهان دارویی بیان داشت: دانش سنتی منبعی لایزال و سرشار از خلاقیت است و آموزه های طب سنتی، عامل تولید 74 درصد از ترکیبات خالص دارویی در دنیا هستند.

وی با بیان اینکه منابع دانش سنتی، قابلیت کاربرد بالایی در صنعت داروسازی دارند، بیان کرد: می توان با ترکیبی منطقی از دانش سنتی و مدرن، به جایگاه مناسبی در این زمینه دست یافت.

گیاهان دارویی، گنجی که هنوز زیر خاک است

اما به نظر می رسد از ظرفیت گیاهان دارویی در این استان به خوبی استفاده نشده و هنوز این پتانسیل عظیم از سوی مسئولین مغفول مانده است.

مدیرکل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: به نسبت ظرفیتهای بالا در زمینه گیاهان دارویی، هنوز نتوانسته ایم از این ظرفیتها در توسعه اقتصادی استفاده کنیم.

محمد رضا جهان آرا افزود: ظرفیت کشت گیاهان دارویی در این استان حدود 200هزار هکتار است و این در حالی است که ما تنها حدود 9هزار هکتار کشت کرده ایم.

این مسئول تصریح کرد: کشت گیاهان دارویی یکی از ظرفیت های بی نظیر برای سرمایه گذاری در این استان است.

وی در مورد برنامه سال این اداره کل برای توسعه کشت گیاهان دارویی گفت: در سال جاری یک طرح هزار هکتاری گیاهان دارویی در منطقه سادات امام زاده علی(ع) با مشارکت مردم در حال اجراست.

جهان آرا افزود: در این طرح گیاهانی همچون کرفس، آنغوزه و باریجه کشت می شود.

وی در مورد بوته کنی در سطح استان نیز اظهار داشت: اگر مردم به کشت گیاهان دارویی روی بیاورند به هیچ وجه سراغ بوته کنی نمی روند زیرا درآمد بسیار خوبی دارد و جنگل و مرتع نیز تخریب نمی شود.

جهان آرا اظهار داشت: با توجه به ظرفیتهای استان در نظر داریم با مشارکت مردم و در صورت تامین اعتبار سطح وسیعی از استان را زیر کشت گیاهان دارویی قرار دهیم.

کهگیلویه و بویراحمد پتانسیل تبدیل به قطب تولید گیاهان دارویی را دارد

اما به نظر می رسد نقش گیاهان دارویی در رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی استان باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

جعفری در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: شرایط رو به رشد صنعتی و همگامی دانش تخصصی با آن، می تواند تاثیر مطلوبی در ارتقاء جایگاه گیاهان دارویی در استان و تبدیل شدن آن به یک قطب علمی در این زمینه داشته باشد.

وی با بيان اينكه گیاهان دارویی، از گران قیمت‌ترین محصولات توليد بشر است، گفت: بیش از 55 درصد مصرف دارو در قاره اروپا گیاهی است اما در سطح کشور ما این میزان سه تا چهار درصد است.

این گیاهشناس گفت: در استان کهگیلویه و بویراحمد بر روی گنج و ثروتی نشسته‌ایم که تاکنون بخوبی از آن استفاده نشده است و با انتقال و راه‌اندازی کشت گیاهان دارویی می‌توانیم این صنعت را در دورترین نقاط استان ترویج و گسترش دهیم.

وی با اشاره به صادرات گیاه دارویی آنغوزه خام و برگشت آن با 40 درصد قیمت صادرات آن به کشور و استان گفت: استان کهگیلویه و بویراحمد می‌تواند به قطب تحقیقات، تولید و اشتغال‌زایی در زمینه گیاهان دارویی در کشور تبدیل شود.

الگوی موفقی که باید تکثیر شود

با این حال کارخانه تولید داروهای گیاهی زردبند یاسوج می تواند الگویی موفق در زمینه سرمایه گذاری بر روی گیاهان دارویی استان باشد.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت کهگیلویه و بویراحمد در خصوص این کارخانه گفت: این واحد با تولید بخش زیادی از نیاز کشور یکی از قطب های مهم تولیدی در این زمینه است.

داریوش دیودیده در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: محصولات تولیدی این کارخانه علاوه بر توزیع در داخل کشور، به کشورهای عراق و مالزی نیز صادر می‌شود.

وی اظهار داشت: اين شرکت هم اکنون با ظرفيت توليدی مناسب مشغول به کار است و با استفاده از 400 گونه گياهي حدود 80 نوع دارو، عصاره و اسانس توليد مي کند.

وی ميزان توليد سالانه شرکت دارويي زردبند ياسوج را 800 تن عصاره و يک تن اسانس عنوان کرد و گفت: اشتغالزايي دايمي اين شرکت بين 20 تا 50 نفر و اشتغالزايي فصلي آن نيز بين 200 تا 300 نفر است.

توسعه کشت گیاهان دارویی خطر انقراض را از بین می برد

توسعه نیافتگی کشت گیاهان دارویی به علت نوپا بودن این صنعت و توجه کمتر به اختصاص بودجه برای این منظور باعث کاهش گرایش فارغ التحصیلان کشاورزی به کشت این گیاهان شده است.

با ین حال توسعه کشت این گونه های گیاهی علاوه بر اشتغالزایی و ارز‌آوری صادراتی موجب حفظ منابع طبیعی و جنگلهای زاگرس نیز می‌شود.

در سال 87 از کشت گیاه آنغوزه در منطقه تنگ سرخ بویراحمد 14 تن شیرابه تولید شد که مبلغی حدود 700 میلیون تومان درآمد زایی داشت.

اما آنچه که امروز این گنجینه عظیم طبیعی در این استان را تهدید می کند برداشتهای بی رویه و ریشه کنی گیاهان دارویی است که اگر فکری برای آن نشود، روزی فرا خواهد رسید حسرت دیدن یکی از این گیاهان بر دل بماند.

آمار دقیقی از میزان برداشت گیاهان خوراکی و دارویی در این استان وجود ندارد اما هر ساله هنگام فصل بهار هزاران کیلو از انواع گیاهان خوراکی رسته در دنا وارد بازار کهگیلویه و بویراحمد و استان‌های همجوار می‌شود.

با این حال هم اکنون خطر انقراض گیاهانی همچون "زرابی"، "موسیر"، "باریجه"، "خاری"، "بن سرخ"، "چویل"، "بیلهر" و"آنغوزه" را تهدید می کند.

یک پژوهشگر منابع طبیعی گفت: خطر انقراض، گونه های خوراکی و دارویی گیاهان این استان را تهدید می کند.

سحر غفاری در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: هم اکنون خطر انقراض، گیاهانی همچون "زرابی"، "موسیر"، "باریجه"، "خاری"، "بن سرخ"، "چویل"، "بیلهر" و"آنغوزه" را در این استان تهدید می کند.

وی تصریح کرد: از میان این گونه ها، گیاه "زرابی" وضعیت خطرناکتری دارد به طوری که رویشگاه های آن در کوه دنا به شدت کاهش یافته است.

غفاری در پاسخ به این سوال که مهمترین راهکار حفظ این گونه ها چیست، اظهار داشت: توسعه کشت گیاهان دارویی و مشارکت مردم در این زمینه می تواند موجب احیای این گونه های در خطر انقراض شود.

به نظر می رسد بهره وری از گنجینه طلای سبز گیاهان دارویی در این استان نیازمند افزایش پژوهش های علمی در این زمینه، تخصیص اعتبار برای توسعه کشت آنها، مشارکت مردم و تلاش همگانی برای جلوگیری از انقراض این گونه های کمیاب است.

اگر این ظرفیت به خوبی شکوفا شود به طور قطع کمتر شاهد رشد روز افزون بیکاری جوانان و فقر و محرومیت و نداری در این استان ثروتمند و دارا خواهیم بود.

...........................

گزارش: صدیقه امیدی