خلأ پشتوانه فرهنگی عمیق در شعر امروز/ برخی اشعار عاشقانه پردازی های بازاری است

دکتر محمدرضا روزبه شاعر، نویسنده و منتقد ادبی برجسته کشورمان و دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه لرستان است. وی در سال 1342 در بروجرد به دنیا آمد و دوران کودکی و تحصیلات خود را در همان جا گذراند و دیپلم ادبیات گرفت.

سپس در سال ۱۳۶۲ وارد دانشسرای تربیت معلم شد و پس از طی دوره دو ساله، به معلمی در مناطق دوردست و محروم استان لرستان پرداخت. روزبه در سال ۱۳۶۶ وارد دوره کارشناسی رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد و تحصیلات خود را تا مقطع دکترای زبان و ادبیات فارسی در همان دانشگاه ادامه داد. سرودن شعر را در سال ۱۳۶۰ آغاز کرد.

ادبیات معاصر ایران در حوزه نثر شامل آشنایی با آفاق داستان نویسی، نمایشنامه نویسی، نقدنویسی، طنزنویسی...، ادبیات معاصر ایران در قالب شعر تحت عنوان درسنامه دانشگاهی، حرفهایی برای نگفتن( گزیده اشعار)، شرح، تحلیل و تفسیر شعر نو فارسی در قالب دو جلد مربوط به بررسی اشعار نیما یوشیج، گلچین گیلانی، فریدون توللی، نادر نادرپور، اسماعیل شاهرودی، شرح، تحلیل و تفسیر شعر نو فارسی، سیر تحول غزل فارسی از مشروطیت تا انقلاب، مقایسه ترجمه‌های فارسی قرآن و ... از جمله آثار این نویسنده و منتقد ادبی است.

در این راستا در حاشیه جشنواره شعر "دا" فرصتی دست داد تا با استاد محمد رضا روزبه پیرامون وضعیت شعر معاصر و شعرای جوان به گفتگو بنشینیم که حاصل این گفتگو در پی می آید.

 معضل اصلی شعر امروز خلاء پشتوانه فرهنگی عمیق و دقیق است

محمدرضا روزبه با اشاره به اینکه یکی از مسائل شعر جوان امروز که سابقه آن را می توان به ظهور شعر امروز نسبت داد رابطه بین فرم بیرونی و درونی شعر است، اظهار داشت: از دهه 70 به بعد به نوعی شعر ما از محتوا گرایی به سمت فرم گرایی گرایش پیدا کرده است.

وی با بیان اینکه متاسفانه درک ناقصی نسبت به مسئله فرم و ساختار شعر در میان نسل جوان ادبی ما ایجاد شده است، تصریح کرد: همین عامل باعث شده که در روند شعر امروز نوعی مسابقه در فرم، ساختار و بازی های لفظی ایجاد شده و عدم توجه به عنصر اندیشه در شعر امروز آغاز شود.

این منتقد برجسته ادبی با تاکید بر اینکه معضل اصلی شعر امروز خلاء پشتوانه فرهنگی عمیق و دقیق است، ادامه داد: بسیاری از شاعران جوان به نوعی درک شان از شعر تنها اشاره ای به تعاریف مدرن و پینه دوزی آن به شعر است.

روزبه یادآور شد: پشتوانه فرهنگی در شعر به معنای این است که باید به تنوع مضامین، رویکرد به مفاهیم فرا زمانی و فرا مکانی، برخورداری از پشتوانه های بومی، توجه به نیازهای انسانی و دست گذاشتن روی نقاط اصلی اعصاب بشری و به نوعی بیان کردن مفاهیم جهانی در بافت و بیان بومی و درونی پرداخته شود.

وی با بیان اینکه صرف اشاره به فلسفه های مدرن، غربی و ... پشتوانه فرهنگی برای شعر نمی شود، یادآور شد: مفهوم و محتوای شعر باید درونی باشد.

این منتقد ادبی و دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه لرستان با اشاره به اینکه در شعر مولوی مشاهده می شود که مفاهیم خاص فرهنگی به خصوص فرهنگ ایرانی و اسلامی در شعر مولوی نهادینه شده و سخنی که می گوید بازتاب عاطفی شاعر با گزاره های فرهنگی است، گفت: به همین دلیل شعر مولوی همچنان تازه بوده و بر سر زبان ها رایج است.

 پاره ای از شعر امروز عاشقانه پردازی های بازاری است

روزبه با بیان اینکه پاره ای از شعر امروز عاشقانه پردازی های بازاری است که تنها حدود غرایز و ابعاد جسمانی را می کاود، یادآور شد: این شعر در مقایسه با عشقی که در اشعار شاعرانی چون شاملو و ابتهاج که ابعاد جسمانی در نهایت به سبقه ای آسمانی می رسد جایگاهی ندارد.

وی با تاکید بر اینکه معضل بزرگ شعر امروز این است که پشتوانه اصیل و عمیق فرهنگی ندارد، اظهار داشت: نسل امروز ما نیاز به جهان بینی دارد و این را باید از طرق مختلف مثل مطالعه و مشاهده پدیده ها به دست بیاورد.

منتقد ادبی و دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه لرستان با اشاره به اینکه فقر تماشای عمیق گریبان گیر شعر امروز شده است، یادآور شد: تماشای ما از عشق، طبیعت، انسان، پدیده های اجتماعی و ... ضعیف است.

روزبه با بیان اینکه شاعران جوان قدرت تحلیل هنری پدیده های را ندارند و در برخورد با انها یک لحظه متاثر می شوند و آن را به شکل خام به صفحه کاغذ می اورند.

وی ادامه داد: به همین دلیل این شعر در حافظه بلند مدت قومی و ملی جای نمی گیرد.

شعر امروز بیش از هر زمان دیگری در چنبره جمهوری های شعری اسیر است

این منتقد ادبی و دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه لرستان با اشاره به اینکه عناصر فرهنگی باید در جان و دل یک شاعر و شعرش رسوخ یابد، افزود: من شاعران را به خودیابی شهودی، مطالعه مستمر در ابعاد فرهنگ و آمیختگی بین تئوری و شهود هنری دعوت می کنم.

وی در ادامه سخنان خود با اشاره به حرکت وپیشرفت شعر معاصر اظهار داشت: به طور قطع حرکت روبه جلو در قلمرو شعر معاصر داشته ایم اما گاه توام با پسرفت هایی بوده که آن هم به علت عوارض هر حرکت تجدد گرایانه و نوآورانه است.

روزبه با بیان اینکه شعر امروز بیش از هر زمان دیگری در چنبره جمهوری های شعری اسیر بوده و نظیره گویی ها، تکرار و تقلید از شیوه های مدرن در آن بسیار است، گفت: از طرف دیگر پشتوانه فکری و فرهنگی شاعران امروز چندان قوی و غنی نیست و نیازمند به کسب و جذب درونی مفاهیم و معارف و درونی کردن انها هستند.

وی با اشاره به اینکه تجددهای شعری حرکت شعر امروز را از قلمرو اعتدال به در برده و فاصله بین شعر امروز و مخاطب شعر ار بیش از پیش کرده است، یادآور شد: از طرف دیگر میل نسل جوان امروز به جریان سازی منجر به بروز پدیده های دیگر از جمله حرکت در قلمروهای بسیار ممنوع و ناممکن شده است.

دوگانگی فضای رایج در شعر امروز و فضای فکری قالب بر نهادهای آموزشی

منتقد ادبی و دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه لرستان با تاکید بر اینکه با همه اینها شعر امروز حرکتی رو به رشد داشته است، اظهار داشت: امیدورایم شاعران جوان با خیز به سمت تلفیق دو بال شعر یعنی صناعت و جنبه های زیبا شناسی با بال تفکر و شهود هنری بتوانند به قاف و قله های برتر شعر امروز نایل شوند.

روزبه در پاسخ به این سوال که نقش نهادهای آموزشی در آموزش عناصر فرهنگی به شاعران چگونه است، اظهار داشت: دوگانگی زیادی بین فضای رایج در شعر امروز و فضای فکری قالب بر نهادهای آموزشی وجود دارد.

وی با بیان اینکه به هیچ وجه نهادهای آموزشی نتوانسته اند هم پای خیزش شعر امروز یا دیگر زمینه های هنری حرکت کنند، تصریح کرد: همچنان نگاه کلاسیک و محافظه کارانه بر جنبه های آموزشی ما حاکم است.

منتقد ادبی و دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه لرستان ادامه داد: امیدوارم در اثر یک دگر دیسی عمیق و ناگهانی، نهادهای آموزشی به سمت ضرورتهای خلاقیت ادبی و هنری گام بردارند، فضا ها را بازتر کرده، عرصه داوری ها بازتر شود و هنر را به دور از انگیزه ها و جنبه های دیگر بسنجیم و معیارهای غیرهنری را در نگرش مسائل هنری کنار بگذاریم.

..................................

گفتگو: زهرا حسینی