به گزارش خبرنگار مهر عصر عاشورا که می شود وقتی خورشید غروب می کند، حزن سنگینی شهر را فرا می گیرد، امشب شب اسارت بازماندگان صحرای کربلا است، مردم سراسر کشور همزمان با خاموشی شهر فانوس ها و شمع ها را می افروزند و در اسارت خاندان پیامبر اکرم(ص) به سوگ و ماتم می نشینند. در این بین مکان هایی هم در گوشه هایی از محله های قدیمی وجود دارد که این شبها مأمن امنی برای پناه آوردندگانشان است.
پنجره‌های مشبک سبز رنگ و قفل ها و پارچه های گره خورده نشان از انتظار دارند، سو سوی نور شمع ها از دور خودنمایی می کند اینجا سقاخانه است، «سقاخانه» جایی است که در آنجا برای تشنگان آب ذخیره می شود و از گذشته های دور با هدف سیراب شدن تشنگان ساخته شده است و به همین جهت این مکان را محل متبرکی می دانسته اند.
پیرمردی که مویی سپید کرده و شالی سبز رنگ بردوش دارد کنار یکی از سقاخانه های شهر نشسته است، گویی به نوعی متولی سقاخانه است، او می گوید: سقاخانه ها از گذشته های دور این طور ساخته می شد که در یک دکان نیم باب، ظروف سنگی بزرگی قرار می‌دادند و در اطراف آن جام‌ها و یا پیاله‌هایی که معمولاً بسته به زنجیر بود، می‌نهادند و بیشتر در ایام عزاداری یا روضه خوانی سید الشهداء یا شهیدان دشت کربلا این مکان ها مأمن امنی برای تسلی خاطر افرادی است که به سقاخانه ها رجوع می کنند.
او ادامه می دهد که هر چند مردم دیگر مانند گذشته های دور به سقاخانه ها نمی آیند اما هستند کسانی که هر شب جمعه برای ادای نذر و حاجت شان و روشن نگه داشتن چراغ سقاخانه در این مکان شمع روشن می کنند.
پیرمرد سقا خاطراتش را مرور می کند و عنوان می کند: در شب هنگام، برای اینکه چشم تشنه‌لبان بهتر ببیند در محفظه‌هایی کنار محل آب، شمع‌هایی روشن می‌کردند و بعد از مدتی این کار مقدمه‌ای شد برای کسانی که نذر و نیازی داشتند. آنها هر شب جمعه، شمع‌هایی را در سقاخانه‌ها نصب و روشن می‌ساختند در بعضی سقاخانه‌ها که کار و وضعشان مفصل‌تر بود تعدادی شمایل مقدسین مثل حضرت عباس و حضرت علی‌اکبر را به دیوار می‌آویختند و معمولا هر سقاخانه‌ای برای خود یک متولی و کارگردان داشت.
بنا به قولی، نخستین سقا در تاریخ شیعه، حضرت علی بن ابی طالب(ع) است. او که در جنگ احد تشنگان را آب داد؛ فردای قیامت، ساقی حوض کوثر خواهد بود و در صحرای محشر، تشنگان را سیراب خواهد کرد.
دوم عباس بن علی(ع) بود که روز عاشورا در صحرای کربلا، عزم جزم کرد تا تشنگان اهل بیت را سیراب کند. پس از کسب رخصت از امام حسین(ع)، عباس(ع) فرصت یافت و کنار فرات آمد و مشک آب را پر کرد. چون خواست که آب بنوشد، تشنگی اهل بیت را به یاد آورد. پس آب نخورد و مشک به دوش کشید. اما.... ملعونان گرد وی درآمدند و دست‌هایش بیفکندند. پس هر کس به عشق شهیدان کربلا، به متابعت عباس بن علی(ع)، سقایی کند، اجری اخروی نصیب او شود اینگونه است که سقاخانه ها را سمبلی از آب فرات می دانند.
در کتاب ها تاریخی هم روایت می شود که به جهت بسته شدن آب رودخانه فرات بر روی سپاهیان و اهل بیت حضرت امام حسین (ع) و شهادت طلبی حضرت ابوالفضل العباس (ع) و حوادثی که قیام عاشورا و تاسوعا را رقم زد سقاخانه ها به یاد شهدای تشنه لب کربلا شکل گرفتند و جاوید باقی بماند.
فدای لب تشنه ات یا اباعبدالله الحسین(ع)
به این رسم هنگامی که تشنه لبان در مسیر خود در کوی و برزنی به سقاخانه ای می رسند پیاله مسی سقاخانه را از آب پرمی کنند، وقتی پیاله را بالامی برند تا جرعه ای آب بنوشند رو به دیدگانشان نوشته شده " بنوش به یاد تشنگان کربلا" ... تشنه لبانی که برای نوشیدن جرعه ای آب به سقاخانه ها رجوع می کنند فقط به ذکر " سلام برحسین، لعنت بر یزید" اکتفا نمی کنند و با روشن کردن شمعی ذکری بر مصیبت خانواده پیامبر می خوانند.
نذر کردن ، بازگو کردن نیازخود با ائمه و بالاخص امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل العباس (ع)، انداختن پول در سقاخانه بخشی از رسومی است که در سقاخانه ها بجا آورده می شود؛ به این ترتیب سقاخانه ها همانند امامزاده ها وسایراماکن متبرکه برای ما از جایگاه ویژه ای برخورداراند.
سقاخانه ها هرچند ساده ساخته شده اند اما صاحبان آن که همانا ائمه اطهار هستند خود جلوه و شکوه قابل توجهی به این اماکن می دهند؛سقاخانه های قدیمی شهر سینه ای پر از درد و دل های رهگذران قدیمی دارند؛ رهگذرانی که بارها و بارها دخیل بسته اند و حاجت روا شده اند.
روا شدن آرزوهای متوسلان موجب گردیده تا مومنان توجه ویژه ای به سقاخانه ها داشته باشند؛ در این بین سقاخانه های قدیمی هم هستند که شهره اند به روای حاجت و هیچ نیازمندی با رجوع به آن دست خالی برنمی گردد.
خیلی از همین متوسلان روشن کردن شمع را نذر سقاخانه ها می کنند و با روا شدن نیت شان شمع روشن می کنند و به این ترتیب سقاخانه ها همواره مملو از شمع های روشن شده اند.
اگر بخواهیم به ویژگی های سقاخانه ها اشاره کنیم باید یادی کنیم از وجود پنجه های مسی بالای مخزن آب، علم ها، تصاویر و سمبل های عاشورای حسینی که نمادی از تجسم واقعه کربلا و آیین های مذهبی ما است؛ همین طور کاشی کاری هایی منقش به طرح های اسلیمی، آیینه کاری از آیات منور قرآن کریم در چهارچوب های سقاخانه، خاتم و منبت کاری، نقاشی ها، وسایلی مثل مشک آب، تبرزین، چراغ گرد سوز، پرچم و.... که فضای داخلی سقاخانه ها را تشکیل می دهد؛ همچنین قوس محرابی شکل این اماکن که خود تداعی گر مسجد و محراب بوده و در باورهای دینی ما حایز اهمیت است.
امروز عصر عاشورا است، هرسال محرم به رسم آیین دیرینه ای که از گذشتگان برجای مانده است؛ همزمان با فرا رسیدن شب عاشورای حسینی عزاداران حسینی سقاخانه ها جایگاه ثابتی برای روشن شدن شمع های شام غربیان می شود.
شام غريبان بعد از غروب آفتاب شروع مي شود، گروه های مختلفی از مردم با روشن كردن شمع در كوچه پس كوچه هاي شهر به راه مي افتند و با صدايي اندوهناك در رسای شهدای کربلا ماتم سر می دهند.
باور عموم مردم بر آن است که افروختن شمع در این شب یادی از یتیمان و اسرای دشت کربلا دارد. امشب شمع های زیادی که در سقاخانه ها روشن می شود تا صبح نورانی اند و به یاد علمدار و شهدای کربلا تا طلوع خورشید می سوزند.
استان البرز هم همزمان با سراسر کشور در شب شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفای ایشان مملو از حضور مردمی است كه برای ابراز ارادت به ائمه اطهار در جای جای شهر شمع و فانوس می افروزند و در حسینیه ها هیات، تکیه ها و مسجدها آیین های ویژه این ایام را به پا می دارند.
حجت الاسلام مسعودی مدیرکل تبلیغات اسلامی استان البرز در گفتگو با خبرنگار مهر درباره آیین شمع افروختن در شب تاسوعای حسینی می گوید: آیین هایی همچون روشن کردن شمع بخشی از ریشه ها و اعتقادات مردم بشمار می رود که در این ایام بر مبنای آیین های هر قوم به نوعی به آن پرداخته می شود.
وی افزود: افروختن شمع در عصر تاسوعای حسینی همنوایی با یاران عبدالله الحسین (ع) است و شیعیان با این حرکت ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت عرضه می دارند.
حجت الاسلام مسعودی تأکید کرد: از آنجا که میانه روی در هر امری پسنیده محسوب می شود؛ در این ایام نیز شیعیان باید حد تعادل را رعایت کنند تا آسیبی به ارزشهای دینی و اعتقادی وارد نشود و عزاداري ها هر چه بیشتر مقبول واقع شود.
گزارش: سپیده غفاری
نظر شما