یار مهربان محتاج اندکی مهربانی/ سایه تلویزیون و اینترنت بر کتاب و کتابخوانی

به گزارش خبرنگار مهر، گذشته های دور عشایر کهگیلویه و بویراحمد حکایت از آن دارد که به دلیل زندگی کوچ نشینی ساکنان آن، تعداد کم باسوادان و در دسترس نبودن کاغذ و قلم در بین همه اقشار جامعه، فرهنگ کتابت در این استان وجود نداشت. براین اساس داشتن کتاب و کتابخوانی نیز محدود به افرادی خاص بوده و عموم مردم از داشتن کتاب بی نصیب بودند.

با این حال به گفته برخی پژوهشگران تاریخ این استان، تنها کتبی که در آن زمان در میان بزرگان و باسوادان ایلات و عشایر به وفور دیده می شد، کتاب قرآن و شاهنامه فردوسی بوده که عشایر به آن هفت لشکر نیز می گفتند.

در گذشته تنها عده ای محدود در ایلات و عشایر سواد خواندن و نوشتن داشتند و در ایلات به سوادآموزی مشغول بودند که به آنها ملامکتبی می گفتند.

ملاها در مکتب خانه های قدیم، علاوه بر قرآن، کتاب شاهنامه فردوسی، گلستان و بوستان سعدی را به عنوان متون درسی مورد استفاده قرار می دادند و به فرزندان عشایر می آموختند.

درمحافل و مجالس ایلی و طایفه ای نیز یکی از سنت ها و سرگرمیها خواندن این کتب به خصوص شاهنامه فردوسی بود و فردی که سواد خواندن داشت، می نشست و بقیه گردش جمع می شدند و او حکایت هایی از قرآن، گلستان، مثنوی، شاهنامه و... را بیان می کرد.

در این میان شاهنامه فردوسی در بین عشایر از جایگاه ویژه ای برخوردار بود به طوری که آیین شاهنامه خوانی یکی پرمخاطب ترین آیینها در بین عشایر زاگرس نشین بود.

شاهنامه فردوسی محبوبترین کتاب در ایلات و عشایر

شب ها که عشایر و روستاییان از کار روزانه فراغت می یافتند، گرد آتشی می نشستند و به صدای زیبای شاهنامه خوان که داستانهای قهرمانان شاهنامه را بازگو می کرد، گوش فرا می دادند. همچنین در این محافل حکایتی هایی از بزرگان دینی نیز نقل می شد.

یک پژوهشگر فرهنگ بومی در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: در میان کتاب هایی که مربوط به مذهب افراد نبود، شاهنامه تنها کتابی بود که به وفور در عشایر دیده می شد.

یعقوب غفاری افزود: شاهنامه خوانان معروف، باسواد و بسیار مورد احترام بودند و این هنر به یک ارزش در بین ایلات تبدیل شده بود و براین اساس همه دوست داشتند سواد یاد بگیرند تا بتوانند قرآن و شاهنامه بخوانند.

ابوالحسن حسینی یکی از پیشکسوتان عرصه تعلیم و تربیت نیز گفت: زیباترین و ارزنده ترین کتاب مورد علاقه مردم این استان پس از قرآن، شاهنامه فردوسی بود.

وی به خبرنگار مهر گفت: کسانی که در مکتبخانه ها باسواد می شدند، بالاترین امتیاز برای آنها خواندن شاهنامه بود و عشق به شاهنامه خوانی آنها را به یادگیری ترغیب می کرد.

حسینی اظهار داشت: وجود کتاب در هر ایلی و خانه ای گنجی بود و عشایر چون ناموس از آن محافظت می کردند.

پدرم گاوش را فروخت و کتاب خرید

یکی از شاهنامه خوانان عشایر بویراحمد نیز گفت: برخی افراد حتی احشام خود را می فروختند تا با آن کتاب بخرند.

ملا علی سینا اقبال فر در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: پدرم علاقه زیادی به شاهنامه داشت و براین اساس گاوش را فروخت و کتاب شاهنامه ای خرید.

با این حال عشایر از دسترسی به کتابخانه و کتب دیگر محروم بودند و بالا بودن نرخ بی سوادی نیز مزید بر علت بود تا سرانه کتابخوانی از میزان چشمگیری برخوردار نباشد و این محافل تنها فرصت آشنایی با کتاب در عشایر باشد.

اما با پیروزی انقلاب اسلامی نهضت تعلیم و تربیت در استان به همراه ساخت مدارس در شهرهای تازه تاسیس و روستاها آغاز شد و نرخ باسوادی نیز بالا رفت.

همچنین سرانه فضای کتابخانه در کهگیلویه بویراحمد پس از انقلاب رشد چشمگیری داشته به طوری که از صفر به 2.8 مترمربع برای هر 100نفر رسیده و به تبع آن سرانه مطالعه کتاب در استان به شدت افزایش یافت.

سرانه فضای کتابخانه ای کمتر از استاندارد

با این حال آنگونه که مدیرکل کتابخانه های عمومی استان می گوید، هنوز فضای کتابخانه ای در کهگیلویه و بویراحمد کمتر از استاندارد جهانی است.

سید نادر حسینی به خبرنگار مهر گفت: هم اکنون میانگین فضای کتابخانه ای در این استان 2.8 مترمربع برای هر 100نفر بوده و این در حالی است که میزان استاندارد فضای کتابخانه ای برای هر 100 نفر چهار مترمربع است.

وی میزان فضای کتابخانه ای در استان را 18هزار و 773 متر مربع عنوان کرد و افزود: میزان فضای کتابخانه متناسب با جمعیت رو به رشد استان نیست.

حسینی اظهار داشت: براساس برنامه پنجم و افق 1404میزان فضای کتابخانه ای باید تا سال 94 به چهار متر مربع برای هر 100نفر و در سال 1404 به هشت متر مربع برسد.

وی با بیان اینکه مهمترین مشکل در احداث فضاهای جدید کتابخانه ای در استان کمبود اعتبار است، بیان داشت: هفت کتابخانه در کهگیلویه و بویراحمد در دست احداث است که با اتمام آنها فضای کتابخانه ای در استان به چهار متر مربع خواهد رسید.

سرانه مطالعه پایین تر از میانگین کشوری

اما کم بودن میزان سرانه مطالعه در استان نیز از دیگر مواردی است که مدیرکل کتابخانه های عمومی استان از آن انتقاد می کند.

وی سرانه کل مطالعه کتاب در استان را 72 دقیقه عنوان کرد و بیان داشت: این میزان کمتر از متوسط کشوری است و استان از این نظر در جایگاه هفدهم کشور قراردارد.

حسینی بیان کرد: تهران با 93 دقیقه و 53 ثانیه بیشترین سرانه کل مطالعه در کشور را در اختیار دارد.

مدیرکل کتابخانه های عمومی استان سرانه مطالعه کتب غیردرسی در کهگیلویه وبویراحمد را به طور روزانه 13 دقیقه و 9 ثانیه عنوان کرد و افزود: از این حیث در جایگاه 15 کشور قرار داریم.

وی تصریح کرد: بیشترین سرانه مطالعه کتاب غیر درسی در کشور به تهران با 17دقیقه در روز اختصاص دارد.

حسینی اضافه کرد: سرانه مطالعه روزنامه هم در استان با 24 دقیقه در روز پایینتر از سرانه کشوری است و استان در جایگاه 15 کشور قرار دارد.

رتبه برتر کهگیلویه وبویراحمد دراستفاده از تلویزیون و اینترنت

اما به نظر می رسد با گسترش رسانه های دیداری و الکترونیکی، گرایش شهروندان به دیدن تلویزیون و استفاده از اینترنت بیشتر می شود و کتاب در زیر سایه این دو قرار می گیرد.

به گفته مدیرکل کتابخانه های عمومی استان، کهگیلویه و بویراحمد از نظر میزان استفاده از تلویزیون در ایام فراغت در رتبه دوم کشوری قرار دارد.

حسینی افزود: مردم این استان به طور متوسط در طول روز 199دقیقه تلویزیون می بینند.

وی همچنین با اشاره به رشد روز افزون استفاده از اینترنت بیان داشت: میزان استفاده از اینترنت در این استان به طور میانگین 44 دقیقه در روز است.

حسینی اظهار داشت: این استان از حیث مطالعه روزنامه های الکترونیکی در رتبه دوم کشور قرار دارد.

وی نگاه به حوزه کتاب و کتابخوانی را مطلوب ندانست و بیان کرد: برخی فکر می کنند بالا بردن فرهنگ کتابخوانی تنها وظیفه یک دستگاه است در صورتی که تحقق این امر نیازمند همکاری فرا دستگاهی است.

دانش آموزان هم کتاب نخوان شده اند

اما کتاب نخواندن به مدارس نیز رسوخ کرده و به گفته معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش کهگیلویه و بویراحمد سرانه مطالعه کتاب در مدارس این استان بسیار پایین است.

حجت الاسلام مصطفی شجاعیان گفت: برگزاری نمایشگاه های کتاب در هفته کتاب تجلیل از کتابخوانان برتر، اهداء کتاب به کتابخانه مدارس و مسابقه کتابخوانی می تواند در روند افزایشی سرانه کتابخوانی دانش آموزان استان بسیار موثر باشد.

وی همچنین سرانه کتاب در مدارس را ناکافی دانست و اظهار داشت: سرانه کتاب در مدارس استان هفت جلد است که این سرانه با توجه به جمعیت 156 هزار دانش آموزی بسیار ناچیز است.

شجاعیان همچنین بیان کرد: بدون توجه به کتاب و مطالعه آن نمی توان شاهد رشد علمی دانش آموزان باشیم.

قانونی که در استان اجرا نمی شود/ بدهی 16میلیارد ریالی شهرداریها به کتابخانه ها

در روزهایی که مسئولین از فرهنگ کتابخوانی در استان ناراضی هستند، کتاب بیش از همیشه مظلوم واقع شده و ماده شش قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه های عمومی نیز در این استان اجرا نمی شود.

طبق این قانون، شهرداریها موظف هستند ماهانه نیم درصد از درآمد خود را به نهاد کتابخانه های عمومی بپردازند.

با این حال مدیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کهگیلویه و بویراحمد در این خصوص گفت: شهرداری های استان سهم نیم درصد کتابخانه های عمومی را پرداخت نمی کنند.

نادر حسینی در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: هم اکنون شهرداری های این استان بیش از یک میلیارد و 600 میلیارد تومان به نهاد کتابخانه ها بدهکار هستند.

حسینی 50درصد از این بدهی را مربوط به شهرداری یاسوج عنوان کرد و گفت: این شهرداری از سال 83 تا 92حدود 800 میلیون تومان بدهکار است.

وی اظهار داشت: شهرداری یاسوج تنها 20میلیون تومان بابت بدهی خود به کتابخانه ها پرداخت کرده است.

مدیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: وصول این مطالبات می تواند منجر به افزایش سرانه فضای کتابخانه در این استان و به خصوص در شهر یاسوج و بالارفتن فرهنگ شهروندی شود.

اگرچه امروز وسایل ارتباط جمعی فراوانی بوجود آمده و در رقابتی نابرابر از کتاب پیشی گرفته اند اما این پیامبر پندآموز بی زبان هنوز برای بسیاری "یار مهربانی" است که هیچ چیز جای آن را نمی گیرد. یار مهربانی که محتاج اندکی مهربانی است.

............................

گزارش: شریف اسلامی