خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و ادب: کتاب‌های درسی و همچنین کمک آموزشی، نخستین کتاب‌هایی است که در اختیار بسیاری از بچه‌ها قرار می‌گیرد؛ کتاب‌هایی که اگر جذاب و خواندنی باشند، می‌توانند به رشد و گسترش فرهنگ کتابخوانی کمک کنند. محمد ناصری، مدیرکل دفتر انتشارات کمک آموزشی رشد است. با او درباره کتاب‌های کمک آموزشی، تعریف آن، خوبی‌ها و بدی‌هایش، سیستم آموزشی کشور و موارد دیگر سخن گفته‌ایم. ناصری معتقد است برنامه درسی، اعم از کتاب کمک آموزشی است، اما این‌گونه کتاب‌ها به تعمیق، توسعه و تسهیل در برنامه درسی کمک می‌کنند.
گفتگوی مهر با مدیرکل دفتر انتشارات کمک آموزشی وزارت آموزش و پرورش و مدیرمسئول مجلات رشد را بخوانید:
طبق تعریف شما از کتاب‌های کمک آموزشی، این‌گونه کتاب‌ها به درک و فهم بیشتر درس کمک می‌کنند. آیا سیستم و نظام آموزشی ما به تنهایی کافی نیست تا بچه‌ها را از مراجعه به این‌گونه کتاب‌ها بی‌نیاز کند؟
همکاران ما در آموزش و پرورش برای اینکه بتوانند برنامه‌های درسی را به خوبی پوشش دهند، باید از اجزا و کتاب‌های دیگر هم بهره ببرند. برای مثال، دشواری‌هایی در توضیح مفاهیم ریاضی یا در درس علوم و جغرافیا وجود دارد. چه اشکالی دارد ما کتاب‌هایی را به بچه‌ها معرفی کنیم که این دشواری‌ها را برای آنها آسان می‌کند یا دانش‌آموزان بسیاری هستند که دلشان می‌خواهد سعدی را بهتر و بیشتر بشناسند. ما می‌توانیم کتاب‌هایی را در اختیار بچه‌ها بگذاریم که این نیاز را برآورده کند.
مسئله اینجاست که کتاب‌های کمک آموزشی در اختیار بچه‌ها قرار نمی‌گیرد. هستند دانش آموزان بسیاری که به لحاظ اقتصادی، قدرت خرید این‌گونه کتاب‌ها را ندارند. ضمن اینکه هنوز به این پرسش من پاسخ داده نشده: مگر نظام آموزشی به تنهایی پاسخگو نیست؟ از اینکه بعضی دانش‌آموزان دوست دارند بیشتر بدانند که بگذریم، مگر کتاب‌های درسی ما نمی‌توانند به‌گونه قابل فهم و جذاب برای بچه‌ها نوشته شوند؟
در اینکه در کتاب‌های درسی ما خلاهایی وجود دارد، هیچ شکی نیست. بخشی از این کمبودها را اجزای دیگر چون کتاب‌های کمک آموزشی می‌توانند جبران کنند.
به هر حال هستند سودجویانی که «حل‌المسائل» را با کتاب کمک آموزشی اشتباه گرفته‌اند. چه تعریف درست و دقیقی از این کتاب‌ها وجود دارد؟
وقتی بازاری شکل می‌گیرد، سودجویانی هم از راه می‌رسند و سره و ناسره باهم یکی می‌شود. هدف از کتاب کمک آموزشی این است که بچه‌ها را به دانستن بیشتر علاقه‌مند کند، اما برخی سودجویان با انتشار کتاب‌های حل‌المسائل، خلاف جریان آموزشی حرکت می‌کنند و بچه‌ها را به فکر نکردن، تنبلی و پخته‌خواری عادت می‌دهند.
اما سال 1378، طرح ساماندهی کتاب‌های آموزشی تصویب شده است. آیا نظارتی بر کتاب‌هایی که منتشر می‌شود، وجود ندارد؟
سال 1378، طرح ساماندهی کتاب‌های آموزشی تصویب شد تا بگوید استانداردهای یک کتاب آموزشی چیست. 40 سند در این طرح تصویب و به تایید نهایی اعضایی رسید که شاعر، نویسنده، ناشر و پدیدآورنده کتاب کودک و نوجوان بودند. مولفان کتاب‌های درسی و کارشناسان آموزش و پرورش هم حضور داشتند.
چه ضمانت اجرایی برای این طرح وجود دارد؟
ما سند سامان‌بخشی را تنظیم کردیم. سال 1390، یس جمهور که ریاست شورای عالی آموزش و پرورش کشور را برعهده دارد، این آیین‌نامه را به ابلاغ عموم رساند. براساس این آیین‌نامه، کتاب‌ها باید خلاقانه، ساده و هماهنگ با ویژگی‌های مخاطب باشند و ناشران باید کتاب‌های کمک آموزشی خود را به دفتر انتشارات رشد ارائه دهند تا ارزیابی و مناسب یا نامناسب بودن آن مشخص شود.
پس چگونه است که کتاب‌های غیراستاندارد با معیارهای شما البته به بازار راه پیدا می‌کند و در دسترس دانش‌آموزان قرار می‌گیرد؟
تعداد کتاب‌های مناسب و استاندارد ما در سال 78، تنها 8 درصد بود و حالا به بیش از 50 درصد رسیده است. اما هنوز نزدیک به نیمی از کتاب‌ها، برای بچه‌ها نامناسب است.
برخی ناشران خصوصی گلایه می‌کنند که آموزش و پرورش، رانت خاص خود را دارد و از ناشران وابسته یا نزدیک به سیاست‌های خودکتاب می‌خرد یا حتی کتاب‌های این ناشران ویژه را معرفی می‌کند.
انتشارات کانون پرورش فکری که معیار است. «مدرسه» که وابسته به آموزش و پرورش است و ضوابط را به خوبی می‌شناسد. می‌ماند «منادی تربیت» که در زمینه ادبیات فعالیت می‌کند و انجمن اولیاء و مربیان که کتاب‌هایش برای بزرگسالان است. ما امسال، برای دهمین جشنواره کتاب‌های کمک آموزشی رشد، 3 هزار و 592 عنوان کتاب آموزشی از 277 ناشر را مورد بررسی قرار دادیم؛ این مسئله نشان‌دهنده تمایل ما به همکاری با همه ناشران خوب و فعال حوزه کودک و نوجوان است. ضمن اینکه خرید کتاب به ما مربوط نمی‌شود. ما تنها کتاب‌های خوب و مناسب را معرفی می‌کنیم.
متاسفانه شکافی در نظام آموزش رسمی و غیررسمی ما وجود دارد؛ گاهی از تلویزیون کتاب‌ها یا بسته‌های کمک آموزشی تبلیغ می‌شود که استاندارد نیستند. چه تدبیری در این زمینه در نظر گرفته‌اید؟
شورایی وجود دارد که به سیاستگذاری در زمینه ساماندهی منابع آموزشی می‌پردازد. معاونان وزارت آموزش و پرورش، یک نماینده از وزارت ارشاد و مدیرکل بازرگانی صدا و سیما هم، عضو این شورا هستند. نکته جالبی که نماینده سازمان صداوسیما مطرح می‌کرد، اینکه کتاب‌های تبلیغی از طریق آموزش و پرورش به سازمان نامبرده معرفی می‌شود. حالا کدام بخش آموزش و پرورش چنین اجازه‌ای داده، من نمی‌دانم. در صورتی‌که تنها جایی که می‌تواند کتاب‌ها را تایید کند، دفتر انتشارات کمک آموزشی است.
آیا کتاب‌های کمک آموزشی پیش از اینکه از وزارت ارشاد مجوز بگیرند باید از دفتر انتشارات کتاب‌های کمک آموزشی اجازه انتشار داشته باشند؟
نه. این وظیف را قانون‌گذار بر عهده وزارت ارشاد گذاشته است. ما حمایت خود را از فعالیت‌های این وزارتخانه در زمینه بررسی کتاب‌ها برای صدور مجوز اعلام کرده‌ایم.
امروز بازی‌های رایانه‌ای، ماهواره و اینترنت فضا را بر کتاب تنگ کرده‌اند. سیاست آموزش و پرورش این هست که از کتاب به سمت فیلم و رسانه‌های دیگر برود؟
سیاست آموزش و پرورش دقیقاً همین است. تلاش ما این است که از کتاب به سمت بسته کمک آموزشی برویم. لوح‌های فشرده‌ای را آماده کرده‌ایم تا بحث شنیداری بچه‌ها تقویت شود. تلاش می‌کنیم تا در کنار کتاب‌های درسی، یک فیلم کمک آموزشی هم وجود داشته باشد. چون فیلم می‌تواند قالب تاثیرگذارتری باشد. ضمن اینکه تاکنون 43 دوره جشنواره فیلم رشد را برگزار کرده‌ایم.
کانون پرورش فکری، سال‌هاست برای مخاطبان با نیازهای خاص، کتاب تولید می‌کند. مثلا کتاب‌هایی به خط بریل از جمله این آثار است. آموزش و پرورش در این زمینه چه کرده است؟
کانون، بخشی از آموزش و پرورش است و فعالیت‌های غیررسمی این وزارتخانه را دنبال می‌کند. ضمن اینکه قرار است مجلات رشد برای نابینایان و کم‌بینایان هم منتشر شود.
--------------------------
گفتگو از: زهره نیلی
نظر شما