چگونگي اجرايي‌شدن توافق براساس توافق كميته‌اي مشترك از طرفين به تفاهم رسيد و به‌صورت رسمي از 30 دي‌ماه مرحله اول از توافق آغاز شد. براساس تفاهم صورت‌گرفته بخشي از تحريم‌هاي ظالمانه عليه ايران كاهش خواهد يافت. بي‌ترديد كاهش تحريم‌ها ميتواند آثار مناسبي بر فضاي كسب‌وكار اقتصاد ايران به همراه داشته باشد كه آثار هر يك از اقدامات را مي‌توان به‌صورت زير خلاصه كرد.
الف. توقف تلاش برای کاهش خرید نفت خام ایران به نحوی که مشتریان فعلی بتوانند میانگین میزان کنونی خرید نفت خام خود از ایران را کماکان ادامه دهند. صادرات نفت ايران پس از تحريم‌ها تا حدود يك ميليون بشكه در روز كاهش يافت كه اين امر بر درآمدهاي ارزي كشور اثرنامطلوب داشت. با كاهش درآمدهاي ارزي، نوسانات نرخ ارز در بازار آزاد و كمبود عرضه ارز با نرخ‌هاي رسمي (مرجع و مبادله‌اي) رخ داد. اين بخش از توافقات ژنو ميتواند يكي از مهمترين بخش‌هاي درآمد ارزي كشور را مجددا در شرايط مطلوب‌تر قرار دهد. با بهبود شرايط صادرات و كاهش نيافتن آن در آينده مي‌توان نسبت به ثبات نرخ ارز در بازار و همچنين برقراري آرامش در بازارهاي مرتبط اطمينان بيشتري داشت.
ب. بازگشت مبالغ مشخص از عواید فروش نفت ایران در خارج از کشور به ایران. مقدار اين بازپرداخت 4.2 ميليارد دلار اعلام شده است كه ميتواند به دولت در سياست‌گذاري عمراني كمك شاياني كند. از طرفي، بخش خصوصي با حصول اطمينان ار بهبود شرايط درآمدي دولت انتظارات باثبات‌تر خواهد داشت كه ميتواند از نوسانات قيمت‌ها در بازارهاي مختلف جلوگيري كند.
ج. تعليق تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا بر بیمه و خدمات حمل و نقل معاملات نفتي. اين بخش از توافقات ميتواند به سهولت فروش نفت و ساير فرآورده‌هاي آن منجر شود. با تشديد تحريم‌هاي اقتصادي، خريداران نفت از بيمه كشتي‌ها نفت‌كش خودداري كردند و دولت را وادار كرد تا اقدامات براي مقابله با آن بيانديشد (از جمله راه‌اندازي بيمه معلم). با تعليق اين تحريم‌ها امكان بيمه نفت‌كش‌ها وجود دارد و هزينه‌هاي كمتري براي كشور خواهد داشت. درخصوص خدمات حمل‌ونقل هم شرايط بهبود قابل توجهي خواهد داشت.
د. تعلیق صادرات پتروشیمی ایران و نیز تعلیق تحریم خدمات مرتبط. يكي از مهمترين بخش‌هاي صادرات غيرنفتي كشور محصولات پتروشيمي است كه با تشديد تحريم‌ها با كاهش قابل ملاحظه‌اي روبرو شد. بي‌ترديد با تعليق تحريم‌ها مي‌توان به افزايش صادرات پتروشيمي اميدوار بود چراكه از مزيت‌هاي صادراتي كشور هم به شمار مي‌رود. با بهبود صادرات غيرنفتي و افزايش ارزآوري ثبات بيشتر بازار ارز هم ميتواند پيامد مطلوب ديگر در اين حوزه باشد. با بهبود درآمدهاي نفتي و غيرنفتي دولت ميتواند راحت‌تر نسبت به تك‌نرخي كردن ارز اقدام كند.
هـ. تعلیق تحریم‌های آمریکا بر صنعت خودرو و تعلیق تحریم‌های خدمات مرتبط. خودرو پس از تحريم‌ها به‌شدت تحت تاثير قرار گرفت تا جايي‌كه توليد انواع خودرو به‌شدت كاهش يافت. با توجه نوسانات نرخ ارز و به ارزبري بالا، تضعيف ريال در برابر ارز و افزايش نياز به نقدينگي وضعيت نامساعدي براي صنعت خودرو به‌وجود آورد. از اين رو، تعليق تحريم‌هاي خودرو ميتواند به افزايش توليد و ثبات قيمت‌ها منجر شود.
و. ايجاد کانال مالی برای تامین نیازهای داخلی ایران با استفاده از درآمدهای نفتی ایران در خارج از کشور. در سال 1391 اولويت‌هاي اول و دوم 14.7 ميليارد دلار از كل واردات كشور را به خود اختصاص داد كه با توجه به محدوديت‌هاي تامين و انتقال ارز هزينه‌هاي تجاري بالايي براي كشور به بار آورد. از اين رو، ايجاد كانال مالي براي مراودات تجاری مرتبط با تولیدات غذایی و کشاورزی، دارو، تجهیزات دارویی و مخارج پزشکی بیماران خارج از کشور ضمن ايجاد اطمينان از تامين مالي كالاهاي استراتژيك از بي‌ثباتي قيمت‌ها در دوره زماني كوتاه ايجاد خواهد كرد.
مشخص است كه توافقات ژنو ميتواند بسياري از پيامدهاي نامطلوب بازارهاي كشور را از ميان بردارد كه در جريان تشديد تحريم به‌وجود آورد. بهبود صادرات نفت ايران، ارتقاء درآمدهاي ارزي كشور، امكان تامين اقلام ضروري بدون دغدغه‌هاي تامين و انتقال ارز، افزايش صادرات غير نفتي از محل محصولات پتروشيمي، افزايش توليدات خودرو همگي از پيامدهاي توافق كوتاه‌مدت هستند. با وجود اين و تا دست يافتن به توافق جامع كشور بايد نسبت به برخي از جنبه‌ها همچون وابستگي اقتصاد به درآمدهاي نفتي، هدفمندي يارانه‌ها، نوسانات نرخ ارز در بازار ارز، بهبود فضاي كسب‌وكار، كاهش رويه‌هاي ضدرقابتي در بازارهاي كالايي و مواردي مانند اين اقدام كند.
* مهدي فتح اله رئيس موسسه مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني
نظر شما