رازي بنيان دانش پزشكي ايران را با نقد فلسفي همراه ساخت

به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" دكتر ابراهيم ذاكر، محقق تاريخ پزشكي، در ابتداي سخنانش به ارائه گزارشي از زندگي رازي پرداخت و گفت : محمد پور زكريا پور يحيي رازي  در ري چشم به جهان گشود. اگر چه ديدگاه تاريخ نگاران درباره زايش و مرگ او بسيار متفاوت است  درگذشت او را  ابن ابي اصيبعه از گفته فيلسوف و پزشك بزرگ بوالخير حسن زاده سوار زاده بابا زاده بهرام خوارزمي ، سال 290 قمري مي داند. وي دوران كودكي و نوجواني خود را به فراگرفتن ادبيات و علوم رايج آن دوران گذراند و به آموختن پزشكي و فلسفه و شيمي روي آورد.

وي در ادامه افزود: رازي براي پيشرفت در دانش پزشكي و فلسفه به بغداد رفت كه در آن زمان بغداد پايتخت دانش و جايگاه فرزانگان و اديبان و دانشمندان بوده است. رازي پس از رسيدن به بالاترين جايگاه علمي و جهاني آوازه اش، از سوي فرمانروايان و اميران مورد احترام و دعوت قرار مي گيرد و رياست بيمارستان معتضدي را بر عهده مي گيرد. او پس از بازگشت به ري، بيمارستاني در ري مي سازد. در همين ايام كتابهاي "طب روحاني" و "طب منصوري" خود را به فرمانرواي ري بوصالح منصور زاده اسحاق زاده احمد زاده سامان تقديم مي كند. رازي نزد استاداني نظير علي زاده سهل ربن طبري، بوزيد بلخي و بوالعباس ايرانشهري علوم مختلف را فرا گرفت.

دكتر ذاكر سپس به درباره ويژگيهاي رازي گفت : يكي از ويژگيهاي رازي بر خلاف پزشكان و انديشمندان هم دوره و پيش و پس از خود در اين است كه او بنيان دانش پزشكي ايراني و بويژه پزشكي يوناني را مي پذيرد ولي نظريات گذشتگان را با نقد خود همراه مي كند. وي در گزاره كردن دانش پيشينيان، تنها به بازگو كردن بسنده نمي كند. بلكه سخن ايشان را با ژرف انديشي و خردمندي به نقد مي كشاند و نظريات فلسفي و پزشكي خود را در كنار آنها ياد آوري  مي نمايد و بخوبي استقلال انديشمندانه خويش را نشان مي دهد؛ كاري كه بسياري از آموزگاران دانش فلسفه و پزشكي توان آن را در خود نمي ديدند كه نشان پرسش گرانه در جلوي اين نظريات استوار شده، بگذارند.

وي تصريح كرد: رازي  از باور ژرف خود نسبت به پزشكي يونان كه در آن روزگار بر منطقي بي انتقاد استوار شده بود بسادگي نگذشت و اين باور، او را از رد كردن و تعديل نمودن برخي نظريات بزرگان گذشته اين دانش، باز نداشت. گاهي به گونه اي سخت و تندروانه، بي پايگي اين پايه هاي استوار را با نشانه ها و دلايل هوشمندانه ثابت مي كرد. اين نقدها سبب سرازير شدن ملامتها و ناسزاگوييها و تهمتهاي كفر و بي ديني به سوي او مي شود. نمونه آن را در بخش فلسفه چنين مي بينيم كه وي باوري سخت به قديم بودن چيزهاي پنج گانه دارد كه ناصر خسرو، مسعودي و مقدسي، گرايش اين باور فلسفي او را به زرتشتيان و دوآليستها مي پنداشتند.  از ملامتهايي ديگر كه گريبان وي را مي گيرد، ايرادهاي فلسفي و پزشكي او به جالينوس است كه برايش آموزگاري بزرگ بوده و خود را پيرو او مي دانسته است. او اين نقدها را به صورت كتابي جداگانه با نام "شكوك علي جالينوس"مي نويسد.

اين محقق تاريخ پزشكي ويژگي ديگر رازي را گفتگو و مناظره با پزشكان بزرگ و فيلسوفان برجسته و متكلمان زبردست هم دوره خود همچون شهيد بلخي، مِسمَعي، ناشي بزرگ، سرخسي، بن كيّال برشمرد و بيان داشت :  رازي مكتب خود را بر روشنگري آرا خود و گذشتگانش در علوم كهن و گزاره كردن آنها و بيان شيوه كاركرد خود مي گذارد. رازي روش كار باليني را از راه فلسفه كه در دانش پزشكي تأثير بسزايي داشته شناخته مي شود. رازي به مانند ديگر همكاران و پزشكان پيش و پس از خود به گونه از اين تاثير رها نبوده و در جاهايي اندك وي نيز فيلسوفانه يادداشتهاي پزشكي خود را مي نگارد. نوشته هاي رازي نشان از چيرگي فلسفه در كتابهاي پزشكي است كه در نگارشهاي رازي كمتر به چشم مي آيد ولي در "قانون" ابن سينا به فراواني ديده مي شود.

دكتر ذاكر پزشكان كهن را دو گروه برشمرد و اظهار داشت : گروه نخست پزشكان فيلسوف كه پايه هاي نخستين آگاهيهاي علمي خود را بر دانش پزشكي كه در برگيرنده شناخت و تشخيص بيماري، يافتن انگيزه ها، نشانه ها و فراورده هاي آن همچون شيوه آمدن بحران و پايان درمان و دوره بهبودي بيماري استوار مي كردند. در ضمن دانش فلسفه را شيوه برخورد و دست آويزي براي رسيدن به اين هدف مي شناسند و آن را بر مي گزينند. گروه دوم، فيلسوفان پزشك كه آگاهيها و دانش خود را در نخستين مرتبت به ترتيب و تطبيق و تقسيم منطقي و استدلالهاي فلسفي استوار مي گردانند، هر چند به گونه اي راستين پايه و اساس نداشته باشد. ايشان داده هاي پزشكي خود را با اين ابزار مي سنجند و به نتيجه دلخواه خود مي رسند. چهره برتر و شناخته شده اين گروه، بوعلي سينا است. روش انديشيدن دو گروه با هم متفاوت است. هر كدام ابزار رسيدن به آرمان خود را جداگانه در نظر مي گيرند و هر كدام پيرو مكتب و آييني در رشته پزشكي هستند.

دكتر ذاكر با اشاره به اين مطلب كه كتابهاي پزشكي رازي در بها دادن به آزموده هاي شخصي، باوري ژرف دارد تأكيد كرد: رازي  از هم ترازانش به سبب اين ويژگي متفاوت است. مي توان رازي را به عنوان پزشكي باليني كار، نخستين كسي دانست كه هدفمندانه آنچه را در برخورد با بيمارانِ ويزيت كرده خود ديده است، آزموده هايي كه به وسيله خودش از بوته آزمايش گذرانده، همه خوانده ها، شنيده ها و ديده هاي خود را به نگارش در آورده است. وي حتي درباره بيماريهايي را كه خود گرفتار شده و يا دوستان و نزديكانش دچار شده اند با ريزه كاري و دقت بسياري مي نگارد كه شايد راهي براي شناخت و تشخيص و درمان بيماري ديگران گردد.

دكتر ذاكر در پايان تصريح كرد: بدرستي مي توانيم وي را پايه گذار سبكي نو در شيوه برخورد با بيماران و چگونگي پرونده سازي براي ايشان بدانيم. لازم به ذكر است كه پس از او پزشكي نتوانست به همان خوبي آن را پياده كند. شايد بتوان گفت در دو سده كنوني، اين سبك وي به گونه اي پرورده و بازسازي شده و در بيمارستانهاي جهان رواج يافته است.