گردشگاه های غرب تهران؛ تلفیقی از طبیعت و هنر نیاکان/ از شقایقهای وحشی تا قلعه های تاریخی

به گزارش خبرنگار مهر، شهرستانهای شهریار، قدس و ملارد از شهرستانهای ممتاز در غرب استان تهران و دارای دهستان هایی از جمله  اسماعیل آباد، امامزاده ابوطالب، منجیل آباد، اخترآباد، بی بی سكینه، جوقین، رزكان، فردوس، قائم آباد، ده مویز و ... هستند، نواحی شهری آنها شامل شهریار، قدس، ملارد، شاهد شهر، صبا شهر، صفادشت، فردوسیه و وحیدیه است، این سه شهرستان با توجه به تنوع و كثرت آثار تاریخی فرهنگی در بین شهرستانهای استان تهران از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند و آثار و تپه های فراوانی مربوط به هزاره های قبل را در خود جای داده اند.

102 اثر تاریخی و فرهنگی در این سه شهرستان شناسایی شده که این تعداد شامل 38 تپه، هشت محوطه باستانی، 16 قلعه، دو مسجد تاریخی، سه حمام قدیمی، چهار پل، دو کاروانسرا، یک برج مقبره و حدود 28 امامزاده است، آتشکده تخت رستم، برج مقبره بابا محمود، قلعه دهشاد، قلم غوزآباد، تپه جوقین، تپه مزلوت، تپه پا كلی، پل بادامك، كاروانسرای سنگی، تخت كیكاووس، اماکن زیارتی مانند امامزاده اسماعیل(ع) و امامزاده بی‌بی سکینه(ع)، امامزاده‌ ام‌كبری و ام‌صغری، بقعه شاهزاده سلمان، لوط پیامیر و روستاهای تاریخی از جمله مراکز دیدنی این شهرستان است.

ملارد؛ سرزمین کهن ایران زمین

شهرستان ملارد از شمال با فردیس، از جنوب با دهستان جوقین، از مشرق به شهریار و از مغرب با دهستان بی‌بی سکینه هم‌جوار است، امروزه ملارد، سرآسیاب و مارلیک بخشهای اصلی شهرستان ملارد را تشکیل می‌دهند، از آثار باستانی ملارد می‌توان به تخت رستم اشاره کرد، دشت شقایق نیز از جاذبه های بسیار دیدنی این شهرستان در فصل بهار است.

دشت شقایقها:

دشت شقایقهای وحشی ملارد یکی از دشتهای شقایق نادر در جهان است که در دامنه جنوبی کوه های جارو واقع شده و می تواند در فصل بهار به ویژه در اردیبهشت هر سال طبیعتگردان بسیاری را به سوی خود جذب کند، در این دشت وسیع بیش از ۳۰ رشته قنات جاری و ۲۰ اثر تاریخی فرهنگی وجود دارد.

امامزاده بی بی سکینه:

امامزاده بی بی سکینه دختر گرامی امام موسی کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) است که در 40 کیلوتری غرب شهریار در کنار جاده ترانزیتی ملارد - اشتهارد و در دهستانی به نام بی بی سکینه واقع است.

تخت کیکاوس:

تخت کیکاوس در حدود 18 کیلومتری شهر شهریار و هشت کیلومتری ملارد در روستای بیدگنه قرار گرفته که به دوران ساسانی باز می گردد، این اثر که در 12 کیلومتری غرب تخت رستم واقع است جایگاه مقدسی برای برگزاری آئین های مذهبی در دوران باستان بوده و شامل سه بنا است که هر سه در پای یک تپه بلند به ارتفاع 100 متر قرار گرفته اند.

شهریار سرزمین خوش آب و هوا و نگین سبز غرب استان تهران

اگر به شهریار، این خطه خوش آب و هوا سفر کردید، می‌توانید علاوه بر لذت از طبیعت و باغهای زیبای شهریار، به اماکن تاریخی و فرهنگی هم سری بزنید، ضمن آنکه گشت و گذار در روستاهای تاریخی شهریار نیز خالی از لطف نیست، پیشنهاد ما این است که فرصت دیدار از شهریار و دیدن شکوفه‌های زیبای باغات آن در فصل بهار را از دست ندهید.

تخت رستم:

اثر باستانی تخت رستم یکی از آتشکده های مهم منطقه در دوران ساسانی بوده که در دهستان جوقین و در حدود 20 کیلومتری غرب شهریار واقع است.

تپه جوقین

تپه جوقین از جمله آثار باستانی دوران ساسانی در شهریار است که علاوه بر اینکه یکی از کهن ترین آثار باستانی منطقه به شمار می آید، یکی از ناشناخته ترین آنان نیز هست، بخشی از آثار باستانی به دست آمده از آن در موزه ایران باستان نگهداری می شود، تپه جوقین یکی از مهمترین و بزرگترین بناهای خشتی منطقه است که برج و باروهای آن و مصالح و خشت های استفاده شده در آن آثار معماری پیش از اسلام را نشان می دهد.

قلعه دهشاد:

قلعه دهشاد در روستایی به همین نام، در 10 کیلومتری شرق شهریار و در محدوده شهر باغستان واقع است، این قلعه با قدمت بیش از 200 ساله خود یکی از قلعه های متعدد شهرستان است، این قلعه به سبک معماری اوایل دوره قاجار ساخته شده و ابعاد آن 100 در 100 متر به شکل مربع است و در چهار گوشه آن برج دیدبانی قرار دارد.

شهرستان قدس امروز و قلعه حسن خان دیروز

قدس که تا قبل از تاسیس شهرداری در سال ۱۳۶۸ تحت نام قلعه حسن خان شناخته می‌شد، روستایی کوچک و قلعه مانند در حاشیه جنوب غربی تهران و همجواری شهرداری منطقه ۹ و ۱۸ بود، در یک جبهه آن کاووسیه و در جبهه غربی آن سرخ حصار قرار داشت، از آثار تاریخی شهر قدس می توان به تپه کاووسیه مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد در محله کاووسیه امروزی اشاره کرد که آثاری همچون تابوت مردی مومیایی در آن کشف شده است، از دیگر آثار تاریخی شهر قدس، امامزادگان ابوالحسن و ابولحسین معروف به امامزاده حضرتین از فرزندان امام موسی کاظم (ع) هستند که بر دو تکه سنگ در جوار مرقد مطهر این امامزادگان نوشته شده‌است "مرقد مطهر سلاله عصمت و طهارت امامزاده ابوعبدالله الحسین فرزند موسی، مرقد مطهر سلاله عصمت و طهارت امامزاده ابوالحسن علی فرزند محمد" است.

حمام قلعه:

حمام قلعه به عنوان قدیمی ترین حمام شهر قدس با بنای دوره قاجار، نهرفیروز بهرام به قدمت هزاره سوم پیش از میلاد، قبرهای سر خیابان عمارت و قبرستان ابتدای خیابان چمن از دیگر آثار تاریخی قدس است که قدمتی قاجاری دارند، از باغات معروف این شهر می توان به باغ شازده، باغ اختری، باغ سرهنگ و باغ انگوری اشاره کرد.

امامزادگان ابوالحسن و ابولحسین:

امامزاده حضرتین تنها بارگاه مقدس و زیارتی قدس است و مانند نگینی در حوزه معنویت این شهرستان می درخشد. این امامزاده مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان قدس، انتهای خیابان امامزاده و در جوار روستای زرنان واقع شده، این اثر در تاریخ ۲ بهمن ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷۹۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

امامزادگان ابوالحسن و ابولحسین معروف به امامزاده حضرتین از فرزندان امام موسی کاظم هستند و بر دو تکه سنگ که در کنار مرقد مطهر این امامزادگان قرار دارد نوشته شده‌است: "مرقد مطهر سلاله عصمت و طهارت امامزاده ابوعبدالله الحسین فرزند موسی مرقد مطهر سلاله عصمت و طهارت امامزاده ابوالحسن علی فرزند محمد"، بارگاه و شبستان این امامزاده با مساحت 2500 متر مربع در حال بازسازی است، این عملیات از سال 91 آغاز شده و مقرر است تا در سال 94 پایان یابد.

این امامزاده از معدود بناهای باستانی قدس محسوب می شود و با توجه به کوچک بودن مساحت این شهرستان و تراکم بالای جمعیت و همچنین صنعتی بودن قدس، فضای شبز و طبیعت چندانی نیز در این شهرستان وجود ندارد، البته مزارع و باغات بسیاری هم در شهرستان هستند که چون ملک شخصی می باشند نمی توان به عنوان جاذبه گردشگری از آنها یاد کرد.

شهرستان رباط کریم:

در جنوب غربي تهران و در فاصله 35 كيلومتري شهر تهران، شهرستان رباط كريم با باغهاي زيباي انگور واقع شده كه از شمال به شهريار، از جنوب به ري، از شرق به اسلامشهر و از غرب به شهرستان ساوه مي رسد. در مجموع در این شهرستان 32 اثر تاریخی شامل کاروانسراها، بقاع متبرکه، امامزادگان، تپه های باستانی، یخدان، آسیاب آبی، قلعه و ... می باشد که همگی مبین سابقه کهن این منطقه است.

شهرستان رباط کریم شامل سه شهر رباط کریم، نصیر شهر و شهر جدید پرند و سه دهستان به نامهای منجیل آباد، امامزاده ابوطالب و وهن آباد است.

قدمت آثار تاريخي و فرهنگي رباط كريم از هزاره سوم پيش از ميلاد تا اواخر دوره قاجاريه و اوايل دوره معاصر است كه هر يك از ابعاد مختلف باستان شناسي، تاريخي، معماري و مردم شناسي قابل توجه است.  رود شور، رودخانه كرج و رودخانه فصلي سياب، از زيبايي هاي طبيعت رباط كريم است كه فضاي منحصر به فردي را براي گردشگري پديد مي آورد.

کاروانسرای حاج کمال:

ديگر جاذبه گردشگري رباط كريم براي استان تهران، كاروانسراي حاج كمال است كه از نوع دو ايواني و داراي فضاهاي ورودي، حياط، اتاق هاي متعدد و اصطبل است. اين كاروانسرا در سال 1345 هجري قمري و همزمان با سلطنت فتحعلي شاه قاجار ساخته شده است.

یخبندان تاریخی:

در غرب بافت شهر رباط كريم دو يخدان تاريخي قرار دارد كه در ساخت آنها از چينه و خشت استفاده شده است. اين يخدان ها داراي پلان مدور و يك ديوار سايه انداز هستند. در ميان كوچه باغ هاي رباط كريم يك بناي آسياب در بخش جنوبي وجود دارد كه قدمت آن به دوره قاجاريه باز مي گردد. فضاي معماري آسياب آبي رباط كريم، شامل سردر ورودي به صورت پيش طاق با عمق كم و قوس پنج و هفت است كه اتاق هاي جنبي دو طرف راهرو و فضاي اصلي (دربرگيرنده مكان قرارگيري سنگ آسياب)، محل انباشت گندم و همين طور فضاي نگهداري آرد است. در اين اثر ملي براي پخت و پز و تامين گرما دو اجاق و يك تنور هم ساخته شده است.

قلعه سنگي:

ديگر اثر ملي رباط كريم كه از جاذبه هاي سياحتي تاريخي اين شهرستان به شمار مي رود، قلعه سنگي در پرند، متعلق به دوره سلجوقيان است كه در نزديكي رودخانه شور و جنوب شهر جديد پرند قرار گرفته است. پلان اين قلعه به سبك بناهاي متداول دوران اسلامي، به صورت چهار ايواني و با يك حياط مركزي طراحي شده است. در اضلاع چهارگانه اين قلعه كه 4 برج مدور به قطر پنج متر دارد، چهار اتاق مربع شكل با سقف گنبدي قرار گرفته و سه نيم برج در ميان ديوارهاي ضلع شرقي، غربي و شمالي به استحكام ديوارهاي اين قلعه كمك كرده است.

پل بازارک:

پل بازارك روي رودخانه فصلي سياب (سياه آب) كه در گذشته جاري بوده، قرار گرفته است و در زمان خود به لحاظ اهميت راه ارتباطي رباط كريم به ساوه و برقراري ارتباط شرق به غرب از ارزش فراواني برخوردار بوده است. قبل از احداث جاده هاي جديد، در زمان جاري شدن آب رودخانه سياب، اين اثر ملي تنها راه ارتباطي بين كاروانسراي حاج كمال در شرق و قلعه سنگي در غرب و راه ارتباطي به ساوه بوده است.

امامزاده عمادالدين (ع):

امامزاده عمادالدين (ع) از زيارتگاه هاي مهم رباط كريم است كه قدمت بناي اصلي و اولين آن به دوره صفويه تعلق دارد. ديگر جاذبه مذهبي گردشگري اين شهرستان، امامزاده ابوطالب (ع) است كه در روستاي آدران واقع شده است. پلان اين بناي زيبا شامل فضاي گنبدخانه و حياط و پوشش سقف آن به صورت گنبد مدور است.

معماري حياط امامزاده نيز به صورت دو ايواني با يك ايوان مرتفع در ضلع جنوبي است كه راه ارتباطي حياط به مقبره محسوب مي شود و يك ايوان به نسبت كوتاه در ضلع شمالي دارد. فضاي ورودي شامل سردر، هشتي و راهرو است كه با تزئينات آجركاري به شمال ايوان متصل مي شود. بقعه امامزادگان هادي و مهدي (ع) هم از جاذبه هاي زيارتي سياحتي است كه در شمال روستاي يقه وجود دارد. نقشه بناي اصلي اين بنا به صورت هشت ضلعي و با مصالح خشت با استفاده از معماري بومي ساخته شده و قدمتش به دوره قاجاريه باز مي شود.

از صنايع دستي رايج در رباط كريم مي توان به شيشه گري دستي، نقش برجسته سفال، معرق، منبت و شيشه گري فوتي اشاره كرد.

شهرستان اسلامشهر

سابق سکونت در اسلامشهر حداکثر به قرن دهم هجری قمری میرسد. وجود بنای امامزاده های متعدد در اطراف این منطقه نیز از جمله آثار تاریخی این منطقه بشمار میروند که در این مدت و بویژه در عهد صفویه و قاجاریه بنا شده اند. همچنین اشیاء کشف شده توسط باستانشناسان در تپه تاریخی واوان، حاکی است این منطقه در دوران حکمروایی تورکان سلجوقی و آل بویه بعنوان قلعۀ نظامی مورد استفاده قرار میگرفته است.

اما آنچه بسیار حائز اهمیت مینماید و جالب است بدانیم اینکه شهرستان اسلامشهر بعنوان بخشی از سرزمین ری باستان در فلات مرکزی ایران و در مسیر راه ارتباطی اقوام این فلات واقع شده که آثار و بقایای فرهنگ و تمدن آنها با سابق هفت هزار ساله (سومرها یا تورکان باستان) از قره تپه شهریار، چاخماق تپه رباط کریم، اسماعیلیه ساوجبلاغ، سیلک تپه لَری کاشان، چشمه لی داغ ری و محوطه های باستانی دشت قزوین بدست آمده، مرتبط است.

امام زاده عقیل(ع)

حضرت امامزاده عقيل (ع)از نوادگان حضرت عباس بن علی بن ابی طالب (ع) است. بقعه او در خيابان شهيد مدنی اسلام شهر واقع شده، بنای بقعه در مساحتی حدود 37 هزار مترمربع قرار دارد. پلان بنا مستطيل شکل دارای گنبدی خشتی است. نمای بيرونی بقعه با کاشيهای معرق آبی، زرد و فيروزه ای رنگ پوشيده شده و بر روی کاشيها کتيبه های زيادی به خط کوفی و نستعليق کتيبه های زيادی به خط کوفی و نستعليق وجود دارد. ضريح مشبک روی مرقد در سال 1372 در اصفهان ساخته شده و در حرم مطهر نصب شده است. اصالت بنای بقعه به دوره صفويه باز می گردد و در دوره های قاجاريه و معاصر نيز مورد مرمت قرار گرفته و قسمتهايی به آن افزوده شده، نام اين بقعه در فهرست آثار تاريخی ميراث فرهنگی استان تهران به ثبت رسيده است.

یخچال ترشنبه:

قدمت این اثر به دوره قاجاریه باز می گردد و در جنوب روستای ترشنبه و به فاصله کمی از روستای قدیمی ترشنبه واقع شده است.

تپه تاریخی واوان:

قدمت این بنا به دوران ساسانیان باز می گردد و در شمال شهرک واوان اسلامشهر واقع شده است. این تپه در کنار شهرک واوان اسلامشهر قرار دارد، علاوه بر نقش مهرهای با ارزش در این محوطه، کشف تعدادی سکه، ظروف چینی و سفالینه‌های آبی و سفید رنگ دوران صفویه، کشف النگوهای زنانه و نیز وسایل کره‌گیری به یادگار مانده از دوران آل بویه، این حدس را تقویت می‌کند که محوطه تپه مذکور در دوران آل بویه و نیز پس از دوران تاریخی مورد استفاده ساکنان خانوادگی بوده است. این اثر در تاریخ 16/9/1376 به شماره 1955 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تپه تاریخی مافین آباد:

این تپه باستانی در حاشیه روستای مافین آباد اسلامشهر واقع شده است. حفاری های علمی و باستان‌شناسی انجام شده طی سال‌های قبل، از وجود آثاری مربوط به دوره پیش از تاریخ خبر می‌دهد هر چند که آثار دوره اسلامی نیز در سطوح تپه مشاهده شده که به اهمیت این منطقه از نظر باستان‌شناسی اشاره دارد. سفالینه‌های به دست آمده به همراه دیگر آثار و اشیاء تاریخی، این تپه را در شمار تپه‌های ارزشمند پیش از تاریخ (هزاره چهارم و پنجم پیش از میلاد) قرار داده است. این اثر در تاریخ 3/12/1377 به شماره 2235 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

یخچال قاجاری علی آباد:

یخچال قاجاری علی آباد که در فهرست آثار ملی نیز جای دارد ، در حال حاضر در ملکی خصوصی واقع شده که در صورت همکاری این مالک می توان اقدامات لازم را برای تغییر کاربری آن اجرا کرد و شرایط مناسبی را برای بازدید عمومی علاقمندان و دوستداران میراث فرهنگی به وجود آورد. قدمت آن مربوط به دوره قاجار و دارای دیوارچینه های بلند است که در بافت قدیمی روستای علی آباد احمدآباد مستوفی اسلامشهر واقع شده است.

امامزاده عباس (ع) (چهاردانگه):

شجره طيبه احمد ابي طاهر الزاهد (ع): احمد ابي طاهر الزاهد ابن محمّد العويد ابن علي ابن عبدالله ابن جعفر الثاني ابن عبدالله ابن جعفر الاصغر ابن محمّد بن حنفيه ابن امام اميرالمومنين علي بن ابيطالب (ع)
شجره طيبه امامزاده عباس (ع): احمد ابوالعبّاس بن عقيل ابوالفضل بن عبدالله ابوطالب بن ابوالقاسم محمّد بن ابوعبدالله عمر بن محمّد السليق بن ابو محمّد عبدالله بن ابوالحسن محمّد الاكبر بن ابو محمّد حسن بن حسين الاصغر بن عمرالاشرف بن امام سجاد (ع)

شهرستان بهارستان

بهارستان یکی از شهرستانهای پرجمعیت و جدیدالتاسیس استان تهران و به عنوان یکی از پرتراکم ترین شهرستانهای کشور با جمعیتی بالغ بر 750 هزار نفر در جنوب غرب استان تهران با  وسعتی کمتر از 100 کیلومترمربع با محوریت 3 شهر گلستان، نسیم شهر و صالحیه و روستاهای همدانک، اورین، امامزاده باقر(ع) و ریه از شمال به شهریار، از غرب و جنوب غربی به رباط کریم و از شرق به اسلامشهر محدود می شود. این شهرستان با توجه به اجتماع مهاجرین از اقصی نقاط کشور، آمیخته ای از کلیه آداب و رسوم خاص اجتماعی سراسر کشور است بطوری که از همه جای ایران اسلامی ما شهروند، در این منطقه ساکن هستند.

این شهرستان با داشتن فرهنگ غنی و مردمانی میهمان نواز، خرده فرهنگ های حائز اهمیتی را به وجود آورده به طوری که اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران، بهارستان را به عنوان "گذرگاه اقوام ایران زمین" نامگذاری کرده است.

وجود بقاع متبرکه و مقبره امامزادگانی چون امامزاده ابوطالب(ع)، امامزاده باقر(ع)، امامزاده حسن(ع) و همچنین خانه تاریخی آدران، تپه قلعه حصارک، قلعه تپه باستانی میمنت آباد، محوطه باستانی تپه گلستان، درخت کهنسال وجه آباد و صنایع دستی همچون گلیم، فرش گلیم، آثارچوبی منبت و معرق، آثار شیشه و بلور نقاشی، مشبک چوب، سفال و جواهر و زینت آلات سنتی حاکی از موقعیت مسکونی و اجتماعی این منطقه در دوران اسلامی است.

تاکنون بیش از 30 اثر تاریخی، فرهنگی و مذهبی در شهرستان بهارستان شناسایی شده که از این میان 10 اثر در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.