اینجا پایتخت آجیل ایران است/" فاروج" سرزمین ایل‌های رنگارنگ

به گزارش خبرنگار مهر، شهرستان فاروج در شمال شرقي ايران و در شرق خراسان شمالي واقع شده، مرکز آن فاروج است. شهری که با بجنورد؛ مرکز استان حدود 90 کیلومتر فاصله دارد.

این شهرستان حدودا 60 هزار نفری از شمال به کشور ترکمنستان و باجگيران از توابع قوچان، از جنوب به اسفراين، از غرب به شيروان و از شرق به شهر قوچان منتهي می شود؛ شهرستانی که به واسطه داشتن علمای دینی و شخصیت های فرهنگی متعدد درالعلمایش می خوانند؛ دروازه ورودی خراسان شمالی محسوب می شود و با وجود این که خود در ناحيه ای كوهستاني قرار گرفته؛ اما شهر فاروج، مرکز آن در دشتی هموار و قابل کشت و کار مستقر شده است.

فاروج در حد فاصل بین شیروان و قوچان واقع شده؛ شهری کنار جاده ای که در سال های اخیر اقتصاد آن نیز تا حد زیادی به عبور مسافران و زائران حرم علی بن موسی الرضا(ع) گره خورده است؛ چرا که گر چه در سالیان گذشته کشاورزی و دامداری شغل غالب اهالی شهرستان فاروج محسوب می شد اما اکنون فروشندگی و تأمین نیاز خدماتی رفاهی مسافران دم دست ترین شغلی است که می شود در فاروج جستجو کرد.

پيشينه تاريخي فاروج

گفته شده فاروج را شخصی به نام فرج الله بنا نهاده؛ آن گونه که در بین مردم رواج دارد گویا حدود هزار و 200 سال پیش و در زمان هارون الرشید؛ پنجمین خلیفه عباسی و آن زمان که هنوز برمکیان پاک تبار ایرانی برخاسته از خراسان، مورد غضب وی قرار نگرفته بودند؛ خلیفه عباسی فرج الله را مامور آباد كردن منطقه اي خوش آب و هوا در خراسان می کند که بعدها به فرج آباد معروف شد و بعد از تحولاتي به فاروج تغيير يافت.

اين ناحيه در حد فاصل دو منطقه مهم تاريخي قوچان در شرق و شيروان در غرب قرار دارد؛ روستاي استاد در جنوب آن قدمتي طولاني دارد و آن گونه که كتاب"احسن التقاسيم" آورده؛ مركز پارتها در اين منطقه بوده است، در دوران تيموري در فاروج مسجدي همزمان با مسجد گوهرشاد ساخته شد که اكنون هم وجود دارد؛ روستاي خسرويه دراین شهرستان نيز تاريخي بوده و در آن سنگ قبرهايي با تاريخ 747 ه.ق وجود دارد که با خطي زيبا نوشته و بر روي آن نقوش اسليمي نگاشته شده است.

زبان مردم فاروج فارسي و ترکی است و به زبان كردي نيز سخن مي گويند، تركهاي فاروج طايفه اي هستند از قوم مهني كه از طرف شجاع الدوله در فاروج مستقر شده اند، كردهاي فاروج نيز از ايل زعفرانلو هستند، يازده ايل ديگر در اطراف فاروج مستقر شده اند كه عبارتند از بادلو، قهرمانلو، توپكانلو، قاچكانلو، بيچرانلو، سوكانلو، هودانلو،‌ باچو آنلو، ورانلو، قودانلو و آتقانلو؛ اكثر این ايل ها در مناطق ييلاقي و كوههاي اطراف فاروج مانند كوههاي شاجهان  سياه دشت و كوه فاطمه مستقر هستند.

تاریخچه  آجیل فاروج

سال‌ها پیش که هنوز وسایل نقلیه شخصی این اندازه زیاد نشده بود و غالب مسافران با اتوبوس رفت و آمد می کردند؛ تمامی اتوبوس ها و اندک خودروهای شخصی که قصد سفر به مشهد مقدس را داشتند از محور فاروج حرکت می کردند چرا که راه سمنان اولا کویری بود و در ثانی این که سایر مسیرها  آسفالت مرغوبی مانند آسفالت فاروج را نداشتد.

یکی از بهترین عوامل جذب اتوبوس‌ها و مسافران برای تردد از مسیر فاروج؛ وجود مسجد صاحب الزمان و چلو کبابی سعدی بود آن هم زمانی که از مشهد تا چمن بید( روستایی در منتهی الیه غرب خراسان شمالی) هیچ گونه چلو کبابی و مسجدی وجود نداشت و تمامی اتوبوس ها برای صرف نهار و شام باید در فاروج توقف می کردند.

این توفیق اجباری برای مسافران و اهالی فاروج سبب شد تا دو نفر از اهالی به نام های شیرعلی قلی پور و حسین علی حاجی‌پور جنب مسجد اقدام به فروش آجیل کنند؛ اولین بار تخمه سیاه آفتاب گردان و کدو از سبزوار وارد شد؛ می گویند خود فاروجی ها ابتدا طریقه تف دادن تخمه را نمی‌دانستند و اولین تخمه پز را حاج علی حاجی‌پور از قوچان آورد. از آن جایی که آن زمان فقط تخمه شور در بازار موجود بود و از تهران وارد می شد؛ فاروجی ها تخمه را شور نمی کردند بلکه به صورت خال نمک عرضه می‌کردند؛ یعنی بعد از تف دادن تخمه، نمک را با جارو سیخی به روی آن می پاشیدند که بعدا تخمه خال نمک فاروج نام گرفت و معروف شد.

فاروجی‌ها برای طعم‌دار کردن تخمه از آب لیمو گلپر وکمی رنگ خوراکی استفاده می‌کردند؛ با توجه به این که چلوکبابی غذای خوب با گوشت بره عرضه می‌کرد و روزانه بیش از صد دستگاه اتوبوس در فاروج توقف می کرد؛ اندک اندک کسب و کار فروشندگان آجیل گرفت و در کنار تخمه ژاپنی وآفتاب گردان، محصولاتی چون گردو، بادام و کشمش که در منطقه تولید می شد هم جا باز کردند.

آجیل فروشان فاروج در تف دادن تخمه مهارت یافته و سعی می کردند هر تخمه را به اندازه لازم حرارت دهند و در نهایت در امر فروش و تبلیغات و نوع چیدن آجیل که نظر مسافر را جلب کند هم مهارت خاصی کسب کردند؛ حتی افرادی به نام احمد اسکندری و عزیز باقری در چیدن تخمه  مهارت خاص داشته و به صورت حرفه ای این کار را می کردند که تمامی این موارد در شهرت تخمه فاروج دخیل بود.

مجموعه عوامل فوق باعث شد کم کم افراد به فروش آجیل رو آورند؛ وجود جاده آسیایی و عبور آن از مرکز شهر موجب شد شهر فاروج به‌عنوان پایتخت آجیل نام بگیرد؛ پایتختی که تاکنون دوام داشته و روز به روز نیز بر کیفیت و قدرت آن افزوده می‌شود.

آثار تاریخی و باستانی فاروج

بر اساس شواهد موجود شهرستان فاروج دارای قدمتی چند هزار ساله است؛ تپه و محوطه‌های باستانی مانند تپه طویل که قدمت آن را هزاره اول قبل از میلاد  دانسته اند، تپه خلق آباد که در داخل شهر فاروج واقع شده قدمت آن به هزاره دوم قبل از میلاد می‌رسد و تپه یام که قدمت آن مربوط به دوره نوسنگی است و در ده کیلومتری فاروج قرار دارد؛ همه نشان دهنده قدمت باستانی این شهرستان هستند.

یا شهر باستانی خبوشان که در کتابهای فراوان تاریخی به آن اشاره شده در 12 کیلومتری شهر فاروج فعلی قرار دارد؛ شهری قدیمی که شامل بخش های خبوشان فعلی، تپه قز بی بی، تپه کهنه حصار، تپه امام زاده عبدالله، حصار اندف، گوهر قلعه، گبه قلعه و ویران شهر بوده است و خواجه ها که در قرون وسطی آن ها را خوجان می‌گفتند خبوشان را در دفاتر و دیوان استو نوشته اند و اعراب هم به خبوشان استو گفته‌ اند.

کتاب تاریخی مقر یکی از ساتراپهای چندگانه اصلی حکومت اشکانیان را آساک یا استو ذکر کرده اند که همان روستای استاد در بیست و پنج کیلومتری فاروج است؛ مردم این روستا فارسی زبانند و در کنار روستا قلعه کهنه وجود دارد که باقیمانده پایه دیواره های سنگی قدیمی بوده و در کاوشها سکه هائی از  زمان بهرام گور در این منطقه پیدا شده است.

این روستا گبرنشین یعنی زرتشتی بوده‌اند و محلی به نام عبادتگاه مهر پرستان هم در این روستا وجود دارد؛ در قبرستان قدیمی روستای باستانی استاد که وسعت زیادی دارد؛ سنگ قبرهایی وجود دارد که طول آنها به 1.5 متر و ارتفاع آن به 0.5 متر می رسد و نقوش و نوشته های جالبی که بعضی از نوشته ها به صورت شعر است؛ بر روی این سنگ قبرها وجود دارد، سنگ قبر خواجه شمس الدین و برادرش عبدالرزاق از امرای سربداران نیز در این گورستان است.

 پارت‌ها مدت کوتاهی در حوزه  فاروج سلطنت و حکومت داشتند و سپس محل مرکز حکومت خود را از این حوزه انتقال داده‌اند؛ با توجه به جریان‌هایی که تا حدودی ثبت شده؛ این مرکز می‌بایستی یا در روستای استاد فعلی یا در خبوشان می بوده است و نامهایی که به ارسکا یا ارساک نزدیک بودند بر اثر طول زمان از بین رفته است.

مرحوم پیرنیا در مورد سرزمین اصلی اشکانیان می‌نویسد پارت اصلی چنانچه از نوشته‌های جغرافی دانان و مورخان قدیم برمی آید جلگه اکراد در خراسان و اشک است و در جای دیگر می گوید اشک یا ارشک در مکانی به نام آساک زندگی می کرده، با تائید اکثر دانشمندان آساک یا آ سااک یا آشاک یا آرسکا نام قدیم خبوشان است که از همان نام ارشک گرفته شده است.

نقاط گردشگری فاروج

قلعه علي آباد در روستاي يام یکی از مناطق گردشگری و باستانی فاروج است؛ تپه يام كه بزرگترين تپه خراسان محسوب می شود، آرامگاه بابا و بي بي و سنگ قبرهاي مربوط به دوران صفويه در مسجد خسرويه، حمام خزينه اي وامام زاده اوليا استاد، برج مفرنقاه، تپه طويل، برج استاد، درخت 500 ساله اسفجير، گلورتپه و كول تپه،امام زاده عبدالله رحمان خرق، امام مرشد، غار تاريخي تبريان، تپه چكي، تپه خيرآباد، تپه خلق آباد و حمام خزينه فاروج برخی دیگر از آثار باستانی و گردشگری فاروج به شمار می روند.

همچنین روستاهاي سرسبز استاد و خسرويه با دره هاي پوشيده از درخت و رودخانه هاي دائمي به همراه باغات گردو و گيلاس از جاذبه هاي گردشگري فاروج هستند؛ آبشار اسفجير، سد چري، غار يخچالي تبريان، دره ريزه و ... نیز از ديگر جاذبه هاي گردشگري شهرستان محسوب می شوند.    

ارتفاعات شاه جهان و قله شاه جهان به سه هزار و 32 متر ارتفاع از سطح دریا تاثیر زیادی در نوع آب و هوای شهرستان فاروج دارد؛ به گونه ای که مراتع و چراگاه های سرسبزی در منطقه به وجود آمده و به همین دلیل نیز بسیاری از عشایر و ایل ها به این منطقه نقل مکان کنند.

علاوه بر این که عشایر و ایلات از این منطقه استفاده می‌کنند؛ زنبور داران نیز در اغلب سال در این منطقه سکونت دارند و عسل تولیدی منطقه هم از نظر خلوص کم نظیر است.

همچنین وجود غارهای یخچالی و بکر باعث زیبایی منطقه و جذب توریست و کوهنوردان شده، در منطقه درختچه های زرشک وحشی و گیاهان دارویی مانند کاکوتی، کمای، چای کوهی و ... به وفور دیده می شود.

در کوه‌های شاه جهان حیوانات وحشی از جمله پلنگ، آهو، بز کوهی، گرگ، خوک، روباه، شغال، کبک و انواع پرندگان زیبا دیده می شود و همچنین در یک مطالعه سم شناسی، کوه شاه جهان به عنوان یکی از مناطق دارای بیشترین مارهای سمی و خطرناک در جهان شناخته شده است.