جامعه ما " منتقد ادبي " را به رسميت نمي شناسد
دكتر صابر امامي - شاعر و منتقد ادبيات گفت : نقد ادبي در حال حاضر قائل به شرايطي خاص است ، بخشي از آن همين نان قرض دادنهاي معمول است كه چنين نقدي را اساسا بايد تعطيل شده دانست ، اما در مقاطعي ، نقد ادبي به صورت جدي وجود دارد اگر چه متاسفانه بسيار آرام صورت مي گيرد ، به طوري كه نمي تواند موجي ايجاد كند و مخاطبي را برانگيزانـد ، بر همين اساس نمي توانم از بنياد بر نبود نقد ادبي يا منتقدان ادبي در جامعه ي امروز ايران صحه بگذارم.
شاعر مجموعه شعر " شانه ها و گيسوان " در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر با بيان اين مطلب افـزود : حتي نوشته هايي را كه به صورت پراكنده در صفحات مطبوعات منتشر مي شود و به آثار ادبي معاصر مي پردازد ، مي توان به عنوان " نقد " به حساب آورد ، خاصه آنكه خوانندگان اين مطالب از طيف ادب پژوهان ، استادان دانشگاه و علاقه مندان به آثار ادبي هستند و طبيعتا نمي توان براي اين عده ، هر چيزي را روي كاغذ آورد.
دكتر صابر امامي تصريح كرد : تكيه بر اصول نقد نويسي از مسائل مهمي است كه يك منتقد ادبيات بايد حتما به آن توجه كافي داشته باشد ، نقد هايي از اين دست كه با احاطه منتقد به اثري كه مورد نقد و بررسي قرار گرفته ، همراه باشد ، معمولا مورد توجه و استقبال جامعه كتابخوان قرارخواهد گرفت .
عضو انجمن قلم ايران در ادامه گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ياد آور شد : در برخي از گاهنامه ها و دوماهنامه هايي كه از سوي مراكز علمي ، تحقيقاتي و فرهنگي منتشر مي شوند ، مطالب ارزشمندي در حوزه نقد ادبي به چشم مي خورد ، اما به دليل اين كه چنين نشرياتي از شمارگان قابل توجهي برخوردار نيستند ، متاسفانه به دست عموم علاقه مندان به ادبيات نمي رسد.
اين شاعر و منتقد ادبيات اظهار داشت : اين كه بگوييم در نقد ادبي تخته شده است ، واقع بينانه و منصفانه نيست ، به اعتقاد من جريان نقد ادبي بسيار جاندار و پوياست ، اما از حمايت لازم برخوردار نيست.
دكتر صابر امامي گفت : حمايت از جريان نقد ادبي منافاتي با روند پويايي و تكامل شعري در جامعه ندارد ، اگر نقد در حال حاضر حمايت شود ، ادبيات است كه عوايد مثبت آن را از نزديك احساس مي كند ، منظور من از حمايت ، دريافت حق التاليف بالا و راه اندازي مجله و ... نيست ، به وجود آمدن شرايط مناسب براي منتقد است ، نقاد ما بايد بتواند با فراغ بال و حساسيت بيشتر ، از بسياري از مسائل و شرايط فاصله بگيرد و تمام و كمال در خدمت نقد باشد ، اهميت كار نقاد بايد درك شود ، نجات يافتن منتقد از امور اقتصادي و اجتماعي و به رسميت شناخته شدن نقادي به عنوان يك شغل ، ضروري ترين نكته اي است كه بايد مد نظر قرار بگيرد ، كه متاسفانه در حال حاضر چنين نيست.
منتقدان فعلي با حب و بغض نقد مي كنند
رضا اسماعيلي - شاعر ، گفت : متاسفانه تا امروز رويكردي جدي به نقد ادبي در ايران وجود نداشته است ، به تعبيري ديگر ، همان دوستاني كه به سرودن و نوشتن مشغولند ، گاه مطالبي هم با اسم " نقد " در مطبوعات منتشر مي كنند .
اين شاعر در گفت و گو با خبرنگارفرهنگ و ادب مهربا بيان اين مطلب افزود : معتقدم كه در جامعه ي امروز ايران ، از وجود منتقد حرفه اي ادبيات كه از زاويه ي علمي و فني ، آثار ادبي را مورد نقد و بررسي قرار بدهد ، محروم هستيم ، اگر هم كساني با اين ويژگي ها وجود داشته باشند ، بسيار انگشت شمار هستند ، جداي از اين نقدهايي كه دراين سالها در مطبوعات مي خوانيم ، بيشتر وجهه ژورناليستي دارند و بعضا با حب و بغض نوشته مي شوند و ضوابط و معيارهاي علمي از ديد نويسنده مخفي مي ماند.
عضو شوراي داوري جشنواره هاي ادبي دانشگاه علوم پزشكي تصريح كرد : اين واقعيت تلخ از نگاه هيچ كس پوشيده نيست كه در حال حاضر با نقطه مطلوبي كه در حوزه ي نقد ادبي انتظار مي رود ، فاصله بسيار زيادي داريم ، در چنين شرايطي نبايد منتظر باروري و بالندگي ادبيات معاصر بود .
رضا اسماعيلي گفت : بايد در محافل ادبي ، مراكز دانشگاهي و رسانه اي و مسئولان فرهنگي ، نسبت به مقوله ي نقد ادبي ، حساسيت ويژه اي به وجود بيايد ، مقوله ي نقد ادبي به شدت نيازمند سرمايه گذاري و توجه است ، حتي بايد اين مقوله به عنوان يك واحد درسي در دانشگاه ها تعريف و تبيين شود ، به نظر من از اين راه مي شود منتقد ادبي تربيت كرد.
وي كه آثار متعددي با رويكرد شعر در مطبوعات منتشر كرده است ، افزود : جاي اميدواري است كه در نسل هاي جديد ؛ منتقدان ادبي هم پرورش پيدا كنند ، جوانان ما با توجه به روحيه اي كه دارند ، به دنبال خلاقيت و نوآوري اند ، اما در عين حال گسستگي نسل هاي جديد با ادبيات كهن ما ، فاقد اطلاعات و معلومات عميق در ادب پارسي است و به همين دليل دستش در اين زمينه خالي است ، بايد در اين زمينه هم فكري كرد.
نويسندگان خارجي " منتقد " را مزاحم خود نمي دانند
بهروز توكلي - رمان نويس ، گفت : در تمام كشورهاي جهان ، به ويژه كشورهايي كه براي ادبيات و هنر شاني قائل هستند ، نقد ادبي به عنوان قلمروي جدي مطرح است.
اين نويسنده در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر با بيان اين مطلب افزود : در قياسي كلي مي توان گفت كه كتاب هاي منتشر شده در حوزه ادبيات با نوعي بي تفاوتي مواجه مي شوند كه به نبود نقد ادبي و منتقدان حرفه اي بر مي گردد.
بهروز توكلي تصريح كرد : اگر مي بينيم كه نويسندگان خارجي زودتر به دريافت جوايز معتبر ادبي مي رسند و بازار شهرت جهاني را درمي نوردند ، به واسطه اين است كه منتقد را مي پذيرند و به او به چشم يك مزاحم نگاه نمي كنند ، اما در كشور ما هر كس آثار نويسنده اي رانقد كند ، به انحاء مختلفي دچارگرفتاري مي شود و كار به جايي مي رسد كه از نقد كردن دست بردارد ، اما در جاهاي ديگر ، نويسندگان خودشان به منتقدان سفارش مي كنند كه اثر جديدشان نقد شود.
نويسنده ناردانا خاطرنشان ساخت : البته هر كسي هم نمي تواند در جايگاه يك منتقد ادبي ظاهر شود ، يك منتقد بايد حداقل چند بار اثري را كه مي خواهد به نقد بكشد ، مورد مطالعه و بررسي قرار بدهد ، پيشينه ادبي و فكري نويسنده اثر را بشناسد و قضاوت هاي شخصي را وارد فضاي نقد نكند.
" نقد ادبي " را نمي توان مانند داستان نويسي آموزش داد
محمد علي گوديني - نويسنده ، گفت : متاسفانه سالهاست كه جامعه ي ادبي ما از نبود منتقدان حرفه اي و منصف رنــج مي برد .
نويسنده مجموعه داستان " لبخند تلخ " در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر، با بيان اين مطلب افزود : منتقدان ادبي ما به خاطر حرفه اي نبودن و فاصله گرفتن از روش هاي حرفه اي اين وادي ، صرفا منتظرند كه كسي نقد كتاب و داستاني را به آنها سفارش بدهد ، من كمتر ديده ام كه منتقدي به صورت خودجوش ، كاري را در اين زمينه شروع كند و به انجام برساند.
محمد علي گوديني كه طي دو سال گذشته ؛ به عنوان كانديداي دريافت جوايز ادبي " يلدا " و " قلم زرين " معرفي شد ، تصريح كرد : عده اي ديگر نيز طي سالهاي اخير خود را به عنوان " منتقد ادبي " معرفي كرده اند ، اما صراحتا بايد گفت كه فاقد صلاحيت ادبي و سواد لازم در اين زمينه هستند ، در حال حاضر منتقدان ما در حاشيه سير مي كنند و از متن غافلند !
اين نويسنده خاطرنشان ساخت : بحث " نقد " كه بحثي جدي است ، بايد از بحث تعارفات معمول و دوست يابي و نان قرض دادن به همديگر تفكيك كرد ، با ادامه اين روند نامناسب ، هيچگاه نمي توان مدعي وجود نقد ادبي و منتقدان بي طرف بود.
وي در بخشي ديگر از صحبت هاي خود در خصوص لزوم تربيت منتقدان ادبي گفت : منتقدان ادبي هم نيازمند تشكيل انجمن و ميزگردهاي تخصصي هستند ، نمي توان اميدوار بود كه " نقد ادبي " را نيز مانند داستان نويسي آموزش بدهيم .
خود ادبيات هم مثل " نقد ادبي " دچار ركود است
محمد كاظم كاظمي - شاعر ، گفت : نه تنها مقوله ي " نقــد ادبي " در كشور ما دچار ركود و سردي است ، بلكه خود ادبيات هم مدت هاست كه با اين ركود سنگين دست به گريبان است ، اما در شاخه " شعر " ركود بيشتري نسبت به شاخه ادبيات داستاني وجود دارد.
اين شاعر مهاجر افغاني در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، با بيان اين مطلب افزود : قدماي ما اين عقيده را داشته اند كه هرگاه ادبيات دچار ركود مي شود ، " نقد " رشد پيدا مي كند ، چرا كه اين دو رابطه معكوسي با يكديگر دارند ، مواقعي وجود دارد كه شدت نظريه پردازي ، شاعران و نويسندگان را تحت تاثير قرار مي دهند و از خود خلاقيت و آفرينش ادبي باز مي مانند.
محمد كاظم كاظمي تصريح كرد : در روزگار ما متاسفانه هم نقد دچار ركود شده و هم خود ادبيات به متاعي كم خريدار تبديل شده است و اين ركود همه چيز را تحت الشعاع قرار داده است ، اين ركود واقعيتي است كه بايد آن را پذيرفت و به بررسي دلايل و عوامل آن پرداخت.
شاعر " پياده آمده بودم " خاطرنشان ساخت : معمولا دلايل و عوامل ركود در حوزه هاي فرهنگي و ادبي ، پس از گذشت چند سال قابل بررسي و تامل است ، قطعا در اين ركود عوامل سياسي ، اجتماعي و حتي اقتصادي دخالت مستقيم دارند ، اما اگر اكنون بخواهيم به بازيابي علل و عوامل اين ركود و بحران بپردازيم ، به احتمال قوي نتيجه چنداني به دست نمي آيد ، بايد كمي ديگر صبر كنيم.
محمد كاظم كاظمي كه در مشهد مقدس اقامت دارد ، اظهار داشت : كمتر شدن رابطه ي مردم با محصولات فرهنگي و ادبي و احساس بي نيازي به ادبيات ، تا حد زيادي به اين ركود شدت بخشيده است ، مردم عصر ما به هنرهاي تصويري گرايش پيدا كرده اند ، هنرهايي كه بدون ترجمه توسط رسانه ها قابل انتقال هستند ، بي ترديد اين وضع ، معاصران ما را از خواندن دور مي كند ، از سويي ديگر در رسانه هاي ما محدوديت زبان وجود دارد ، مجموعه اين عوامل دست به دست هم مي دهند و انگيزه اي براي خلاقيت باقي نمي گذارند.
محمد كاظم كاظمي ياد آور شد : نسل بعد از ما از امكانات بيشتري در حوزه فرهنگ ، انديشه ، ادبيات و هنر و رسانه در اختيار دارد ، اما به نظر مي رسد كه انگيزه چنداني نداشته باشد ، نسل ما انگيزه هاي دروني بسياري براي كار فرهنگي در اختيار داشت اگرچه امكانات مادي چنداني در دسترس نداشت ، اما در حال حاضر آن انگيزه با توجه به وضعيت سياسي و اجتماعي خاصي كه وجود دارد ، در خود ما هم فروكش كرده است .
اولين فايده " نقد " به خود شاعر و نويسنده بر مي گردد
سعيد وزيري - نويسنده ، گفت : نبود " نقد ادبي " باعث شده است كه در سالهاي اخير شاهد زايش آثار ادبي فراواني باشيم ، بدون اين كه اين آثار بتوانند با عامه مردم ارتباط برقرار كنند.
اين نويسنده در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر با بيان اين مطلب افزود : واقعيت موجود در دنياي ادبيات و كتاب ، گوياي وضعي اسف بار و غير مطلوب است ، تا جايي كه من به خاطر دارم ، هيچگاه به اين اندازه دچار مشكل نبوده ايم و يكي از اين مشكلات ، به طور قطع به خلاء نقد ادبي و محروميت از وجود منتقداني حاذق و اديب بر مي گردد.
سعيد وزيري كه مديريت انتشارات " واج " را نيز بر عهده دارد ، تصريح كرد : اولين فايده نقد شدن آثار ادبي به خود صاحبان اثر ، يعني شاعر و نويسنده بر مي گردد ، يك نقد اصولي ، بي طرفانه و منصفانه مي تواند شاعر و نويسنده را ارتقا دهد و او را متوجه اشتباهات خود كند ، اما دريغ كه چنين نقد و منتقدي يا وجود ندارد و يا اين كه بسيار اندك و دست نيافتني است.
اين نويسنده كه آثاري نيز با درونمايه طنز در كارنامه ي ادبي خود دارد ، خاطر نشان ساخت : حالا وقت آن رسيده است كه پس از توليد و انتشار انبوهي از كتاب هاي شعر و داستان ، به ويژه آثار جوانان ، تيغ تيز و منصف " نقد " وارد ميدان ادبيات شود و سره را از ناسره جدا سازد .
منتقد امروز نبايد به ادبيات كهن تعصب بورزد
علي رضا طبايي - شاعر ، گفت : وادي نقد ادبي همواره با دو آسيب جدي مواجه بوده است و همين موضوع باعث شده كه به نقطه مطلوب نرسيم.
اين شاعر در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر، با بيان اين مطلب افزود : عدم شناخت نقادان و منتقدان به ادبيات معاصر و حساسيت و تعصب بيش از حد آنها نسبت به ادبيات كلاسيك و كهن ، تا امروز موضوع نقد ادبي را به امري سليقه اي و محدود مبدل ساخته است.
علي رضا طبايي تصريح كرد : از سويي ديگر در طول تاريخ ادبيات ايران ، متاسفانه " نقــد " همواره به عنوان سلاحي براي سركوب كردن نويسنده و شاعر و به عنوان ابزاري براي از ميدان به در كردن اهل ادب استفاده شده است ، من اين نوع نقد سركوبگرانه را قبول ندارم ، در حالي كه واقعيت نهفته و آشكار در نقد ادبي ، پويايي و ظرفيت بخشي است نه محدوديت و بخل و بغض .
اين شاعر كه از قديمي ترين مسئولين صفحات ادبي در مطبوعات ايران بوده است ، خاطرنشان ساخت : تلقي امروز من از نقد ادبي اين است كه بايد خرد ، دانش ادبي و انصاف با آن تلفيق پيدا كند ، زيرا هيچ منتقدي قادر نيست بدون در نظر گرفتن اين سه عامل ، مدعي نقد سالم و پيشرو باشد.
اميد به ظهور منتقدان نخبه در حوزه ادبيات
موسي بيدج - شاعر و از چهره هاي فعال ادبيات معاصرعرب در ايران گفت : مي توانم بگويم كه " نقد ادبي " در ايران هم هست و هم نيست ! گاه نقدهايي را در سطح مطبوعات و به صورت پراكنده مي بينم كه هيچ گونه نفسانيت و غرضي در آنها وجود ندارد .
اين شاعر و نويسنده فلسطيني در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر با بيان اين مطلب افزود : آنچه آسيب پذيري حوزه نقد ادبي در ايران را مضاعف ساخته است ، وجود تشتتي است كه در مقطع ادبي امروز ، از بسامان شدن نقد ادبي جلوگيري مي كند.
موسي بيدج كه تا امروز ، آثار متعددي از شاعران كهن و معاصر عرب را در ايران ترجمه و منتشر كرده است ، تصريح كرد : من معتقد به تعميم نيستم ، اينكه برخي به طور قاطع به كلي گويي درباره ي ادبيات مي پردازند ، مثلا از نبود شعر و داستان موفق حرف مي زنند و تصويري تهي و مخدوش از وضعيت ادبيات ارائه مي دهند ، در حوزه ي نقد ادبي هم نمي توان به طور قاطع گفت كه نبايد به تربيت و ظهور منتقدان خبره ادبي اميدوار باشيم.
اين شاعر و مترجم عرب خاطرنشان ساخت : يك كشاورز نمي تواند از همه زمين هاي خود انتظار بهره وري و حاصلخيزي داشته باشد ، در عين اين كه در برخي مقاطع ، ثمره و ميوه هاي خوبي به دست مي آورد ، در قياسي مي توان " ادبيات " را هم در چنين شرايطي ديد ، ترديدي نيست كه در آينده ، قطعا بازهم شاعر و نويسنده و منتقد ادبي خوب خواهيم داشت.
جاي خالي نشريه اي با رويكرد نقد ادبي در كشور
ضياء الدين ترابي - شاعر و منتقد ادبيات گفت : فعاليت هاي مكتوبي كه در حال حاضر با عنوان " نقد ادبي " ارائه مي شوند ، مشتمل بر دو نوع هستند ، نوع اول نقدهايي هستند كه ارزش خواندن دارند و نوع دوم نقدهاي ژورناليستي و ذوقي هستند كه بيش از آنكه تابع منطق و تكنيك باشند ، متاثر از احساسات و سطحي نگري اند و ارزش خواندن ندارند.
اين شاعر و منتقد ادبيات در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، با بيان اين مطلب افزود : البته تشخيص خواننده امروز ادبيات هم در اين زمينه مهم و اساسي است ، مخاطب ممكن است خود را در جايگاه نقد يك اثر قرار ندهد ، اما مي تواند تشخيص بدهد كه چه نقدي اصولي است و كدام منتقد ، حرف درست را زده است.
ضياء الدين ترابي تصريح كرد : در حال حاضر ، جاي يك نشريه و فصلنامه ي مستقل كه به مقوله ي نقد ادبي در دو گرايش شعر و داستان توجه كافي داشته باشد و تمام سرمايه و انرژي خود را در همين عرصه ي تخصصي صرف كند ، خالي است ، به راستي چرا ما نبايد مانند كشورهاي خارجي ، داراي مجلاتي باشيم كه به صورت تخصصي به بررسي كتاب مي پردازند ؟ اين مجلات مي توانند ضميمه هفتگي يكي از روزنامه ها باشد.
ترابي خاطرنشان ساخت : نقد اصولي كتاب ها همراه با معرفي جامع آنها مي تواند ضمن ترويج فرهنگ كتابخواني در جامعه ي امروز ايران ، بازار ادبيات و نقد ادبي را نيز گرم تر كند.
اين شاعر و منتقد ادبيات اظهار داشت : هنوز در مطبوعات و اهل ادب ، وجوه تمايز معرفي كتاب و نقد و بررسي كتاب روشن نشده است .
ترابي گفت : متاسفانه در مورد شعر و داستان در ايران ، صرفا برخورد محتوايي صورت گرفته است ، ما از فرم و ساختار غافل هستيم ، به همين دليل است كه هر نوشته احساساتي را به عنوان شعر مورد بحث و بررسي قرار مي دهند ، در ديگر بخش هاي ادبيات هم كمابيش اين اتفاق مي افتد.
عرصه جديت يا ميدان تاخت و تاز و رفاقت ؟!
حبيب احمد زاده - نويسنده ، گفت : هر زماني كه نويسندگان و منتقدان ما شايستگي دور شدن از حب و بغض را پيدا كردند ، مي توانند در زمينه " نقد ادبي " به طور منطقي و عقلايي صحبت كنند.
اين نويسنده در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر، با بيان اين مطلب افزود : يكي از مشكلات موجود در قلمرو نقد ادبي اين است كه متاسفانه هنوز مسئله " ابراز وجود " شخصي افراد حل نشده و نقد ادبي به عنوان ميداني براي تاخت و تاز يا رفاقت مورد استفاده قرار مي گيرد ، نمي دانم اين مسئله كي حل مي شود ، شايد تا قيامت !
حبيب احمد زاده در حال حاضر مشغول انجام كاري تحقيقي بر روي آثار يكي از نويسندگان معاصـر ايران است.
نظر شما