خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ و هنر: نشست پرسش و پاسخ فیلم «پنج ستاره» به کارگردانی مهشید افشارزاده و تهیه کنندگی امیر سمواتی در خبرگزاری مهر برگزار شد و در خصوص این فیلم و موانع و مشکلاتی که از زمان ساخت تا اکران همراه این فیلم شد، با آن ها به گفت و گو نشستیم.
«پنج ستاره» اولین ساخته مهشید افشار زاده در مقام کارگردان است. بازیگری که در سال های دور سینمای ایران به عنوان ستاره از آن یاد می شد، در نخستین فیلم‌اش سوژه‌ای اجتماعی را دستمایه قرار داد و یک فیلم زنانه ساخت. او معتقد است که تمام تلاشش را انجام داده تا فیلمی بسازد که با مخاطب غیر متخصص سینما هم ارتباط برقرار کند. بازیگران فیلم «پنج ستاره» از چهره های شناخته شده سینمای ایران هستند که در اولین فیلم این کارگردان زن حضور دارند. شهاب حسینی، سحر قریشی، بهنوش بختیاری، شیرین بینا و لیلا بلوکات بازیگران این فیلم هستند.
این کارگردان سینمای ایران که به تازگی به جمع بانوان کارگردان اضافه شده، در نخستین فیلم‌اش چهره جدیدی به نام دیبا زاهدی را به سینما معرفی کرده است که این بازیگر نقش اصلی فیلم را برعهده دارد. در کنار افشار زاده، امیر سمواتی در مقام تهیه کننده قرار دارد. تهیه کننده ای که در سال گذشته با 3 فیلمساز اول کار کرد و پای این فیلم ها ایستاد. او 2 سال پیش تهیه کنندگی فیلم «دربند» به کارگردانی پرویز شهبازی را برعهده داشت و این فیلم هم در آن سال مورد توجه قرار گرفت. سمواتی از تهیه کنندگانی است که به جوانان بها می‌دهد. او معتقد است که برخی از دیدگاه های امام خمینی(ره) در مورد مسائل مختلف بر روی او تاثیر گذاشته است. مشروح این گفت و گو را در متن زیر بخوانید:
*آقای سمواتی شما سال گذشته 3 فیلم «بادیگران»، «ساکن طبقه وسط» و «پنج ستاره» را ساختید که هر 3 جزو فیلم های اول بودند. در خصوص همکاری با این فیلم سازها و فیلم «پنج ستاره» توضیح دهید؟
سمواتی: من وقتی می‌خواهم فیلمی را تهیه کنم به دنبال این هستم که کارگردان آن اثر هنری صاحب فکر و اندیشه باشد و حرفی برای گفتن داشته باشد. فیلم هایی که تهیه کردم اغلب با این تفکر بوده است. من بیشتر دنبال یک فکر و اندیشه هستم. در اولین جلسه هایی که با افشارزاده داشتم، متوجه شدم که او به واسطه تجاربی که سال ها در سینمای حرفه ای داشته و تحصیلات آکادمیکی که دارد به یک پختگی رسیده است و نگاهش به مساله زن و اجتماع متفاوت خواهد بود. با این ارزیابی ها به ذهنم رسید که او قابلیت ساخت یک فیلم اجتماعی را دارد و همین مساله باعث شد که «پنج ستاره» ساخته شود.
*زمانی که برای بار اول فیلم «پنج ستاره» را دیدم احساس کردم که این فیلم چه قدر به نظر مخاطب عام نزدیک است و می توان از آن به عنوان یک فیلم گیشه‌ای خوش ساخت نام برد. شما خودتان به این مساله واقف هستید که «پنج ستاره» یک فیلم گیشه است؟
سمواتی: من فکر می‌کنم اگر با یک دید دیگر به مخاطب عام نگاه کنیم، بهتر است. هرکسی که می‌خواهد یک اثر هنری خلق کند به دنبال مخاطب است از نقاش و فیلمساز گرفته تا مجسمه ساز و موزیسن، همه به دنبال مخاطب هستند. همگی می‌خواهند به مخاطب انبوه دست پیدا کنند و اگر کسی بگوید غیر این است، حرف درستی نزده. در این میان یکی مخاطب شناسی بلد است و مخاطب را می‌شناسد و یکی دیگر از این قاعده مستثنی است و مخاطب خود را به خوبی نمی شناسند. یکی قلب مخاطب را هدف می گیرد و دیگری هوس های آنی او را در نظر می گیرد. وقتی قلب مخاطب را هدف بگیریم خروجی کار یک اثر ملودرام می شود. اگر قلب و اندیشه را در نظر بگیریم به لایه های عمیق تری نفوذ می‌کنیم. گاهی اوقات هم فقط اندیشه هدف گرفته می‌شود. در فیلم «پنج ستاره» ما قلب مخاطب را هدف گرفتیم و تلاش کردیم که آن را به سمت اندیشه ببریم. وقتی شما مسیری را انتخاب می کنید که با احساسات درگیر است، مخاطب بیشتر با شما هم‌سو می شود. شخصا تلاشم این بوده فیلم هایی را تولید کنم که میان قلب و اندیشه باشد. یکی از فیلم هایی که من ساختم و مصداق بارز این حرف است، فیلم «کافه ترانزیت» به کارگردانی کامبوزیا پرتوی است که این فیلم قلب و اندیشه مخاطب را با هم هدف می گیرد. در فیلم «پنج ستاره» تلاشمان این بود که این اتفاق بیفتد. به نظرم در این فیلم به سمت اندیشه حرکت کردیم و این که تا چه اندازه موفق بودیم، مردم باید قضاوت کنند. من در کامنت هایی که در فضاهای مجازی می بیینم، نظرهای مثبت بیشتر از نظرهای منفی بوده است.
افشارزاده : من سال 82 فیلم «آغاز دوم »را ساختم و از بازخوردهایی که بعد از نمایش خصوصی این فیلم از مردم گرفتم متوجه شدم که «آغاز دوم»با توجه به مضمون و محتوایی که داشت، فیلمی بود که به راحتی با مخاطب ارتباط برقرار نمی‌کند. با تجربه ای که از آن فیلم نصیبم شد تصمیم گرفتم که فیلم بعدی که می‌خواهم کار کنم فیلم متفاوتی باشد. بعد از این که فیلمنامه آقای قاضی نظام را خواندم، فکر کردم که این فیلمنامه همان جنس کاری است که من می‌خواهم انجام دهم. ایشان به من گفتند که آقای سمواتی هم این فیلمنامه را سال ها پیش خواندند و تصمیم داشتند که کار کنند. من هم از این فرصت استفاده کردم و با ایشان در میان گذاشتم و شروع به کار کردیم. تجربه فیلم قبلی خیلی به من کمک کرد، فیلمی نسازم که نهایتا راهی کمد خانه شود. من معتقدم که اثر هنری باید بیننده داشته باشد. واژه مخاطب عام درست نیست و بهتر است که به کار نبریم. سعی کردم صادقانه یک فیلم رو راست بسازم که با بیننده غیر متخصص ارتباط برقرار کند. در عین حال نظرم این بود که فیلم بتواند نظر مخاطبان خاص که همان قشر اهالی رسانه و منتقدان هستند را به خود جلب کند، با بازخوردهایی که در جشنواره فیلم فجر از مردم و صاحبان قلم گرفتم، فکر می‌کنم که این این اتفاق برای «پنج ستاره» افتاد.
با تغییراتی که به روی فیلمنامه اعمال کردم سعی کردم بر اساس یک روند منطقی آدم های قصه ام را بچینم و بازخوردهایی که گرفتم برای خودم خیلی جذاب بود. چند روز پیش روزنامه همشهری را می خواندم که دیدم یکی از خدمه هتل برای این روزنامه نامه نوشته و مکنونات قلبی خود را بیان کرده است. فیلم باید برای مخاطب ساخته شود اگر یک اثر هنری تولید شود و کسی آن را نبیند بی فایده است. اگر قرار باشد من حرف های فلسفی خود را از نگاه خودم بزنم و یک سری داور به من جایزه بدهند و فیلم ام را بفرستند خارج چه فایده دارد؟ من این را دوست ندارم، اول مخاطب داخلی را در نظر می گیرم و بعد به چیزهای دیگر فکر می کنم.
*چه تغییراتی که بر روی فیلمنامه «پنج ستاره» نسبت به نسخه اولیه فیلمنامه که توسط علی اکبر قاضی نظام نوشته شده بود، ایجاد کردید؟
افشار زاده: فیلمنامه به طور کامل تغییر نکرد و در برخی از صحنه ها تغییراتی ایجاد شد. نسخه اولیه فیلمنامه را به روزتر کردم و سعی کردم که به اصل متن وفادار باشم. قصه ای که آقای قاضی‌نظام نوشته بود خیلی رمانتیک بود و تغییراتی که ایجاد شد بیشتر در جزئیات داستان بود. شخصیت هایی را هم اضافه کردم و در تمام طول تغییرات فیلمنامه با آقای سمواتی صحبت داشتم و با مشورت ایشان تغییرات را ایجاد کردیم. از میانه راه و در پیش تولید کامبوزیا پرتوی هم به ما اضافه شد که او هم ایده های خوبی داشت و توانست در این مساله ما را کمک کند. ایده مهمانی و حضور «آمیتا باچان» را او به من داد که به روند بهتر شدن ساختار فیلمنامه کمک ویژه ای کرد.
*شما از اول تصمیم تان بر این بود که برای نقش اصلی این فیلم از نابازیگر استفاده کنید؟ از ابتدا دیبا زاهدی برای این نقش انتخاب شده بود؟
افشار زاده: واقعیت این است که من می‌خواستم از بازیگر شناخته شده استفاده کنم اما بازیگر مناسب با این سن و سال نبود که بتواند در این فیلم بازی کند. همه دخترهای بازیگر سن و سال‌شان با نقش هم خوانی نداشت. یک روز در دفتر سمواتی بودم که دیدم دختر جوانی در آن جا بود و به من گفت که آموزش دیده کلاس‌های استاد سمندریان است و من وقتی که او را دیدم احساس کردم که خود نقش است. وقتی که کامبوزیا پرتوی، دیبا زاهدی را دید به من گفت افشار زاده این بازیگر ویژگی هایی دارد که با این نقشی که تو برای قهرمان اصلی فیلم در نظر گرفتی می‌خواند. بازیگرهای زیادی دیدم که به دلم ننشستند و در نهایت او را برای ایفای این نقش انتخاب کردم که فکر می کنم در آن شرایط بهترین گزینه را انتخاب کردم.
سمواتی: معتقدم که بخشی از بازیگری مربوط به شانس است. اگر من در آن مقطع زمانی دیبا زاهدی را ندیده بودم و یا او به من زنگ نمی زند، ممکن بود این اتفاق نیفتد. در مورد نازنین بیاتی هم همین اتفاق افتاد و این شائبه به وجود آمد که من بازیگر وارد سینما می کنم. اما واقعیت این است که ما بزرگان زیادی در سینما داریم که بزرگی نمی کنند. باید شرایطی فراهم کنند تا این جوانان به میدان بیایند تا بتوان از ظرفیت های آن ها استفاده کرد. مردم چرا باید 30 سال یک بازیگر را تحمل کنند؟ این همه استعداد جوان داریم چرا از آن ها استفاده نکنیم. ما تهیه کنندگان باید ترکیبی را انتخاب کنیم تا مخاطبان را به سالن سینما بکشانیم در همین ترکیب جاهای خالی برای حضور جوانان هم پیدا می شود اما بعضی ها این ریسک را نمی کنند. من شخصا به اخلاقیات توجه می کنم و اخلاقیات برایم در کار مهم است. کسانی همانند این بچه ها زحمت کشیدند تا خود را به جایی برسانند و به جامعه ثابت کنند. حضرت امام (ره) جمله ای دارند که می‌فرمایند: «خدا نکند که کسی تا خود را نشناخته است جامعه به او روی بیارد». همیشه این جمله امام (ره) را در دستور کار خودم قرار دادم. اگر من دیبا زاهدی و نازنین بیاتی را معرفی کردم به این علت بوده که آن ها علیرغم سن کم‌شان خود را پیدا کردند. پسر و دختر در سینما فرقی نمی کند، خیلی ها به من مراجعه می کنند که من آن‌ها را وارد سینما کنم اما به چه پشتوانه ای؟ اگر کسی پتانسیل و ظرفیت نداشته باشد مگر می شود وارد سینما شود؟ متاسفانه تفکری حاکم شده که اگر هرچه بیشتر لا اوبالی‌تر شوند، جایگاه محکم تری در سینما خواهند داشت. چرا باید آدمی که پلشت است در سینما عکس‌اش به در و دیوار باشد؟ راه و منش باید درست باشد و تا زمانی که مسیر خودمان درست نباشد چظور می‌توانیم فیلم بسازیم و آن را به مردم تزریق کنیم. هنرمند باید سالم باشد. مثل این است که من خودم معتاد باشم و بخواهم فیلمی در مورد بدی‌های اعتیاد بسازم، مسخره می‌شود. بنیان حرف من همان اندیشه امام (ره) است. در کار ما صداقت اصل است. من هر وقتی تیمی را تشکیل می دهم همانند یک خانواده کنار هم هستیم.
*در خصوص ترکیب دیگر بازیگران توضیح دهید؟ این گزینه هایی که در این فیلم به ایفای نفش پرداختند از ابتدا همین بازیگرها بودند؟
افشار زاده: معمولا انتخاب بازیگر از همان روز های اول نگارش فیلمنامه آغاز می شود. من از همان ابتدا به شهاب حسینی برای حضور در این فیلم فکر کرده بودم و او بازیگر اصلی و انتخاب اول من برای بازی در فیلم «پنج ستاره» بود. بهناز جعفری هم از گزینه های ابتدایی بود. بقیه نقش ها را با مشورت امیر سمواتی و کامبوزیا پرتوی انتخاب کردم. شهاب حسینی باور پذیر و تاثیرگذار در این فیلم بازی کرد. بهنوش بختیاری هم خیلی به بهتر شدن و جذاب شدن این فیلم برای مخاطب کمک ویژه ای کرد. بداهه پردازی هایی که در این فیلم انجام داد خیلی خوب بود. صحنه آسانسور که ترانه فیلم شعله را می خواند کاملا بداهه بود و شهاب حسینی هم در جواب او ادامه داد و صحنه بسیار جالب توجه ای خلق شد.
سمواتی: در میان بازیگران فیلم «پنج ستاره» اتفاقی خوبی افتاد و فیلمنامه بر مبنای آن ها نوشته شد. وقتی شهاب را می نوشت، او انتخاب شده بود و برای این نقش به گزینه دیگری فکر نمی‌کردم.
* صدای شهاب حسینی در این فیلم متفاوت است، ضررورت این کاراکتر این بود که صدایش خش دار باشد؟
افشار زاده: نه ضرورت کاراکتر این نبوده است. شهاب حسینی در آن فصل دچار حساسیت فصلی شده بود و به من گفت که من این اتفاق برایم افتاده و من هم گفتم عیبی ندارد و این اتفاق کمک ویژه ای به این نقش کرد.
*فیلم «پنج ستاره» از زمان جشنواره تا امروز که در سینماهای تهران اکران شده با حاشیه های زیادی همراه شد. علت این همه حاشیه بر سر یک فیلم اولی چه بود؟
سمواتی: نزدیک یک سال از آغاز کار دولت رییس جمهور یازدهم گذشت و ما در این یک سال صبوری کردیم. آقای ایوبی به سازمان سینمایی آمد و ما گفتیم او تازه نفس هست و یک سال به او زمان بدهیم اما هیچ اتفاقی نیفتاد. من در زمان جشنواره به رضاداد نامه نوشتم که چرا نباید فیلمی همانند فیلم مهشید افشار زاده در بخش مسابقه باشد. او همان زمان به من گفت که درباره این مساله حرف نزنیم بهتر است، ما تازه نفسیم و نیازمند زمان هستیم. ما امسال شرایط ویژه ای داریم. فیلم «با دیگران» و «پنج ستاره» وجه مصالحه در زمان جشنواره قرار گرفت و 2 فیلم ویدئویی را در بخش مسابقه راه دادند. این همه بی معرفتی در حق فیلمسازان اول در جشنواره صورت گرفت و کسی صدایش در نیامد و به جای آن چاپلوسی فیلمسازان قدیمی را کردند. من نمی فهمم یک نفر یک زمانی فیلمساز خوبی در سینمای ایران بوده اما امروز نمی تواند فیلم خوب بسازد. من هم زمانی «نفس عمیق» ساختم، الان چه چیزی دارم؟ امروز داریم درباره فیلم «پنج ستاره» حرف می زنیم. 2 سال پیش «دربند» بهترین فیلم جشنواره شد. جمله معروفی است که می گوید «تو به اندازه فیلم آخرت که ساختی ارزش داری». من عین این جمله را به آقای رضاداد گفتم که من اگر اسم کارگردانان خود را عوض کنم، شما همه این فیلم ها را به بخش مسابقه راه خواهید داد و او هم تایید کرد و گفت درست است. به ما گفتند در زمان اکران جبران خواهیم کرد و تا به امروز هیچ اتفاقی نیفتاده است. برای فیلم «بادیگران» افتتاحیه گرفتند که اگر ما می‌خواستیم برای فیلم مراسم بگیریم از این بهتر بود. «بادیگران» اگر شکست خورد به خاطر عدم مدیریت درست در سازمان سینمایی بوده است. اسم سازمان اداره نظارت و ارزشیابی است که نه نظارت دارد و نه آثار را ارزشیابی می کند.من از فرودین ماه که آقای ایوبی را دیدم تا امروز نتوانتم دو کلمه با ایشان صحبت کنم. نامه می نویسم و جوابی دریافت نمی کنم. همه این عزیزان دوستان من هستند من اگر حرفی می زنم از روی دلسوزی است. وظیفه سازمان سینمایی چیست؟ باید از جریان تولید تا اکران از یک فیلم حمایت کنند. من تمام حرفم این است که وقتی یک جوان می‌خواهد کار کند باید از او حمایت کنم. من اهل نق زدن و غر زدن نیستم من تمام حرف هام از سردلسوزی است. همه این ها باعث می شود من که تهیه کننده هستم، دلسرد شوم و دیگر از کسی حمایت نکنم. باید یک ساز و کاری وجود داشته باشد که از بخش خصوصی سینما حمایت کند.
من واقعا متاسفم برای دوستانی همچون علی معلم که شو برگزار می کنند. من کی از شما خواستم که فیلم «در بند» را مورد قضاوت قرار دهید؟ چه کسی به شما مجوز داده که این کار را انجام دهید؟ کجای دنیا این اتفاق ها می افتد؟ شما یک نامه به من ندادید که آیا من تمایل دارم فیلم در این جشن مورد داوری قرار بگیرد یا نه؟ من باید درخواست کنم که آیا تمایل دارم فیلمم در برنامه های تو باشد. حق ندارید این کارها را انجام بدید. آن هایی که آن ها مجوز می دهند باید پاسخگو باشند. هر جشنواره‌ای تا زمانی که تقاضا نکنیم نباید فیلمی را بپذیرد. این یک قانون و چهار چوب دارد و کسی نمی تواند خارج از این قاعده رفتار کند. علی معلم از دوستان من است اما نمی دانم چرا شاهد این اتفاق ها در سینمای ایران هستیم. هیچ کس به این مسائل توجه نمی کند و همگی مشغول کار خودشان هستند.
افشار زاده: من اگر بخواهم داستان ساخت فیلم «پنج ستاره» را برای شما تعریف کنم، خودش به اندازه یک فیلم سینمایی 90 دقیقه ای خواهد شد. در طول این مدت که فیلم اکران شد خیلی اتفاق ها برای من افتاد که ترجیح می دهم سکوت کنم و در مورد آن ها حرفی نزنم. در تمامی آمار فروش هایی که برای فیلم اعلام شد، رقم های غیر واقعی اعلام کردند که بگویند این فیلم از فروش خوبی برخوردار نیست و نمی تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند.
*خانم افشار زاده شما که سال ها به عنوان بازیگر در سینمای ایران حضور داشتید، برای اولین بار که در مقام کارگردان پشت دوربین فیلم «پنج ستاره» قرار گرفتید چه تفاوتی میان بازیگری و کارگردانی را حس کردید؟
افشار زاده: بازیگری همیشه برام مهمتر بود و تجربه های مختلفی در این زمینه داشتم. همیشه فکر می کردم که بازیگر یک عامل در دست کارگردان است که او را هدایت می کند. اما وقتی این فیلم را جلوی دوربین بردم متوجه شدم که یک فیلم بدون حضور بازیگران خوب و کاربلد جمع نخواهد شد. بازیگری که دغدغه فرهنگی و اجتماعی داشته باشد، می تواند با پروژه همراه باشد. در این فیلم هم شهاب حسینی در برخی از موارد کمک حال من بود و بعضی اوقات نکته هایی را به من می گفت و من آن ها را می پذیرفتم. زمانی که من بازیگر بود یک دیالوگ را به زبان محاوره می گفتم کارگردان می گفت نباید این جوری باشد. به واسطه تجربه هایی که در آن زمان داشتم، سعی کردم تعامل دوسویه با بازیگرانم داشته باشم.
*چرا بازیگری را ادامه ندادید؟ شما که معتقدید بازیگر می تواند به پروژه کمک کرد؟
افشار زاده: سن ام برای بازیگری گذشته است و سعی می کنم که اگر نقشی هم می خواهم بازی کنم باید ویژگی هایی داشته باشد که من را متقاعد کند. سعی ام بر این است که بازی نکنم و اگر هم خواستم نقشی را بازی کنم نقشی را کار کنم که عین زندگی واقعی باشد.
*ممنوع الکاری شما در سال های گذشته چه مقدار در زندگی حرفه ای تاثیر داشته است؟ اگر این اتفاق پیش نمی آمد مهشید افشار زاده امروز کجا بود؟
افشار زاده: اگر آن ممنوع الکاری پیش نمی آمد شاید من هنوز بازیگری را ادامه می دادم. این اتفاق برای من مثبت بود و باعث شد که مسیرم عوض شود. من در تمام این سال ها به دنبال آموزش و یادگیری رفتم تا بتوانم خود را تقویت کنم و حرفی برای گفتن داشته باشم.
*حرف آخر؟
افشار زاده: امیدوارم که فضای سینمای ایران به سمتی حرکت کند ، که آرامش در آن حاکم شود و این حرف حدیث ها دیگر وجود نداشته باشد.
سمواتی: سپاس از وقتی که در اختیار ما قرار دارید.
گفتگو از سام بهشتی
نظر شما