دكتر حميد شهرياري، معاون پژوهشي مركز تحقيق و توسعه علوم اسلامي (سمت)، در گفتگو با خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" در ابتدا درباره جايگاه اخلاق فنآوري اطلاعات اظهار داشت : اخلاق فنآوري اطلاعات يكي از مباحثي است كه در اخلاق كاربردي مطرح مي شود. اخلاق كاربردي نيز به تبع از زيرشاخه هاي رشته فلسفه اخلاق است كه به مباحثي مي پردازد كه به ارزشهاي عملي رفتار انسانها در حوزه هايي خاص مربوط مي شود. امروزه در بحث اخلاق كاربردي رشته هاي مختلفي مانند : اخلاق پزشكي، اخلاق زيست محيطي، اخلاق روزنامه نگاري، اخلاق تجارت و مانند آن تدريس و تحقيق مي شوند.
دكتر شهرياري افزود : اخلاق فنآوري اطلاعات يكي از جديدترين مباحثي است كه در اخلاق كاربردي مطرح شده و به تازگي در طرح تكفا كار گروهي خاصي بدان اختصاص يافته است. به كمك ديگر اعضايي كه در صددند انجمن اخلاق در حوزه علميه قم را تأسيس كنند بر آن شديم كه طي مدت يك سال اين بحث جديد را از نگاهي فلسفي، اجتماعي و نيز از نگاهي درون ديني مطرح نماييم و فضاي جديدي را در باب مباحث نوظهور در حوزه اخلاق بگشاييم. با توجه به استقبال وسيعي كه جامعه ما و بخصوص قشر جوان از اينترنت و ارتباطات شبكه اي داشته است و تأثيرات عميق و گسترده اي كه فضاي سايبر بر وجوه مختلف جامعه ما دارد بجا و لازم است تا مسائل اخلاقي پيرامون فنآوري اطلاعات مورد كاوش قرار گرفته و ديدگاه اسلامي ما در باب موضوعاتي جديد كه حول اين محور پديد آمده اند روشن گردد.
وي در پاسخ به اين پرسش كه اين رشته به چه معنايي است و مصاديق آن چيست، گفت : در نگاهي كلي و اجمالي مي توان گفت كه اخلاق فنآوري اطلاعات ، موضوعي ميان رشته اي است كه بحث از آن نيازمند آشنايي و تخصص در دو حوزه اخلاق و حوزه فنآوري اطلاعات است. اين بحث به مسائلي مي پردازد كه كاربرد و گسترش فنآوري اطلاعات موجب آن گشته است. هدف از اين بحث آن است كه به سؤالاتي پاسخ گويد كه مربوط به بنيانهاي ارزشي افعال و مسؤليتهاي افراد در حوزه فنآوري اطلاعات است. علاوه بر آن مي توان از سياستهاي دولتي در قبال زيربناهاي اخلاقي حوزه فنآوري اطلاعات نيز بحث نمود.
دكتر شهرياري با تأكيد بر اين مطلب كه فنآوري اطلاعات تحولات سياسي و اجتماعي وسيع و شگرفي را پديد آورده گفت : مشكلات اخلاقي جديد و منحصر به فردي در اين حوزه فناوري ايجاد شده كه نيازمند رسيدگي هستند. فنآوري اطلاعات نه تنها بر نحوه افعال و اقدامات روزمره ما تأثير مي گذارد بلكه تلقي ما از آنها را نيز تغيير داده است. برخي از مفاهيمي كه در حوزه فلسفه اخلاق و فلسفه سياسي كاربردي خاص داشته اند با پيشرفت فنآوري اطلاعات دچار چالشهايي شده اند كه از آن جمله مي توان به مفهوم مالكيت، مفهوم حريم خصوصي، مفهوم توزيع قدرت، مفهوم آزاديهاي اساسي و مفهوم مسؤليت اخلاقي اشاره نمود. اگرچه در هر يك از اين مفاهيم، سؤالات جديدي نيز مطرح شده اند مانند اينكه متخصصان امور رايانه چه مسؤليتهاي اخلاقي دارند؟ اگر يك نرم افزار رايانه اي خطا كند چه كسي را بايد سرزنش نمود؟ آيا ايجاد اختلال در برنامه ها كاري غيراخلاقي است؟ آيا كپي برداري از برنامه ها وقتي صاحبان آن اجازه نداده باشند اخلاقاً كاري خطا و ناصواب است؟.
وي افزود : بخش ديگري از سؤالات مربوط به سياستهاي دولت است مانند اينكه آيا افراد آزاد باشند تا از راههايي چون شبكه اينترنت سخنان خويش را آزادانه مطرح كنند يا محدوديتهايي كه در نشر فيزيكي چون نشر كتاب و روزنامه در سياستهاي دولتي هستند در مورد شبكه ها نيز بايد اجرا گردند؟ اين سؤال بيشتر از آن جهت مطرح مي شود كه شايد ما در نشر كتاب و روزنامه كه داخل در محدوده قدرت دولتها صورت مي گيرد سخت گيري يا تساهل كمتر يا بيشتري نسبت به اطلاع رساني از بيرون مرزها كه از طريق اينترنت صورت مي گيرد داشته باشيم. با توجه به امكان دسترسي افراد مختلف به اطلاعات موجود در رايانه هايي كه به شبكه متصلند، دولتها بايد چه سياستها و عملياتي را در راستاي حفظ حريم خصوصي افراد از قبيل بايگاني نامه هاي ارسالي و وارده اشخاص صورت دهند و مسؤليت مدني آنها در اين زمينه چيست؟ مسائلي از اين دست موجب شده اند كه عنوان تحقيقي با نام اخلاق فنآوري اطلاعات در اخلاق كاربردي جاي خود را باز كند.
معاون پژوهشي مركز تحقيق و توسعه علوم اسلامي در پاسخ به اين پرسش كه اين حوزه از اخلاق تا چه اندازه با فلسفه در ارتباط است گفت : يكي از فيلسوفان اخلاق كه در حوزه فنآوري اطلاعات صاحب آثاري نيز هست مي گويد: مكاني را در نظر آوريد كه عابران هيچ رد پايي از خود برجاي نمي گذارند، در آنجا مي توان چيزي را بارها و بارها دزديد در حالي كه آن چيز هنوز در دست صاحب اصليش است، در آنجا تجارتي صورت مي گيرد كه تاكنون نامي از آن نشنيده ايد و در اين تجارت آنچه مبادله مي شود اطلاعات تاريخي محرمانه يا خصوصي شماست، در آنجا بچه ها با اينكه در خانه نيستند ولي احساس مي كنند كه نزد والدين خويشند. در آنجا تمام امور فيزيكي ( از كتاب گرفته تا پول و مشافهه و خريد و مراوده) همه عينيت خويش را از دست داده و تبديل به اموري الكترونيكي و ذهني شده اند. و خلاصه جايي كه همه كس به همان اندازه مجازي است كه سايه ها در تمثيل غار افلاطون.
وي تصريح كرد: امروزه اشخاص با هويتهاي مجازي در فضاي الكترونيكي ظاهر مي شوند، با يكديگر به گفتگو مي پردازند، با هم قول و قرارهايي مي گذارند و گاهي غافل مي شوند كه ممكن است با كسي سخن گويند كه كاملاً هويتي جداي از آنچه بروز داده، دارد. اين يك هويت مجازي است؛ هويتي كه البته كاربردهاي خاص خود را در محيط الكترونيك دارد و مي تواند كارآمدي خاص خود را نيز داشته باشد. اگرچه اين هويت مجازي مي تواند در پي اهدافي شوم يا ناصواب باشد. امروزه فضاي سايبر اين امكان را به طور بسيار قطعي تري در اختيار ما قرار داده است. كسي نمي تواند مانند ديروز يكباره از هويتهاي پنهان نقاب بر كشد.
دكتر شهرياري ضمن بيان اين مطلب كه برخي معتقدند بحث از اخلاق فنآوري اطلاعات داراي عناصري منحصر به فرد است گفت : همين امر در مواجهه با فضاي سايبر يا محيطهاي شبكه اي يا به طور كلي رايانه ما را ملزم مي سازد كه توجهي اختصاصي به مسائل آن داشته باشيم. چون گفته هاي ارزشي پيشين يا توصيه هاي گذشته براي اين مباحث كافي نيستند. ما در مواجهه با اين معضلات دچار يك خلأ مفهومي هستيم و مفاهيم موجود در نظريات سنتي و نيز اصول حاكم بر آنها براي حل مشكلات اخلاقيي كه فنآوري اطلاعات موجب آن شده، كافي نيستند.
وي در پايان تأكيد كرد: نبايد غفلت كرد. ما بسرعت به جامعه الكترونيكي نزديك مي شويم و ما نيز دچار همان چالشهايي خواهيم شد كه مخترعان فنآوري اينك يا قبل از اين با آن مواجه شدند. بنابراين بايد براي مشكلات فنآوري اطلاعات نيز چاره و راهكاري ارائه كنيم كه البته اين راهكار بايد مطابق با موازين ديني، ملي، و فرهنگي و اخلاقي خودمان باشد.
نظر شما