به گزارش خبرنگار مهر، اسکلت یک کتاب باز که کبوتری روی آن پرواز می‌کند؛ مردی که روی پاهایش نشسته و صورتش را با دست پوشانده است؛ دار قالی نیمه تمام که گلوله نخی از آن آویزان شده، لک لکی که بالای یک برج گلی جا خوش کرده است و... اینها اشکالی هستند که گاه و بیگاه در شهر توجهمان را جلب می‌کنند. نمادهایی که قرار است معرف شهرمان باشند.
«شهر مجموعه‌ای از نشانه‌های بصری است که ارتباط دیداری با شهروند برقرار می‌کند.» این یکی از ده‌ها تعریفی است که کارشناسان حوزه مطالعات شهری برای آن عنوان کرده‌اند. به زبان ساده‌تر شهر باید با دادن پیام‌های بصری مثبت، آرامش را مهمان ذهن و روح شهروندان کند. شهر باید و می‌تواند الهام بخش هنرمندان باشد. شهر می‌تواند به شهروندان هویت بدهد و آنها را به سوی سلامتی، تلاش و بردباری ببرد.
یکی از مهم‌ترین وظایف متولیان مدیریت شهری هویت دادن به فضاهای شهری به منظور ایجاد حس تعلق مکانی به شهروندان است. بسیاری از جامعه‌شناسان معتقدند همین تعلق مکانی موجب مسئولیت‌پذیری اجتماعی افراد می‌شود.
در گذشته شهرها هر یک هویت ویژه‌ای بر اساس موقعیت جغرافیایی، فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی داشتند اما ساخت و سازهای مدرن شهرها را بی هویت کرده است.
از لحاظ بافت شهری امروز کویری‌ترین شهرها و کوهستانی‌ترین آنها تفاوت چندانی با هم ندارند. گسترش رسانه‌ها و ارتباطات اجتماعی هم تفاوت‌های فرهنگی را کم‌رنگ کرده و موجب شده افراد در شهرهای مختلف نماهای یکسانی برای زیبا کردن خانه‌هایشان انتخاب کنند. شهرداری‌ها هم عموماً در ساخت و سازهای خود تفاوت فاحشی ایجاد نمی‌کنند.
همین موضوعات تعلق مکانی را در کلان‌شهرهای امروز در کشور کم‌رنگ کرده است. نمادها و المان‌های شهری قرار است این ضعف را برطرف کنند.
نمادها همچنین نقش مهمی در اقتصاد شهری و گردشگری دارند. شهرهای کوچکی را می‌شناسیم که به خاطر نمادهایشان معروف شده‌اند. از فضا شهرهای بزرگی و مهمی وجود دارند که به خاطر ضعف در نمادسازی شهری به جایگاه واقعی خود نرسیده‌اند.
بسیاری از شهرها برای اینکه نام خود را بر سر زبان‌ها بیندازند، نمادسازی می‌کنند. یا بر حقایق تاریخی مانور می‌دهند یا به این وسیله مشاهیر خود را به دیگران معرفی می‌کنند. برخی شهرها هم طبیعت و حیات وحش را موضوع نمادسازی قرار می‌دهند.
شهر قم در تمام این عرصه‌ها ظرفیت کافی دارد. یعنی با داشتن تاریخ قوی می‌تواند هویت خود را با نمادسازی بر اساس آن شکل دهد و در عین حال مشاهیر بزرگ و طبیعت منحصر به فردی برای نمادسازی دارد. با اینهمه وجه تمایز قم صبغه مذهبی، وجود حرم حضرت معصومه(س) و حوزه‌های علمیه است.
شهرداری قم در سال‌های اخیر تحرکات قابل توجهی در عرصه نمادسازی، هویت بخشی و استقرار المان‌های شهری داشته است. موضوعی که علاوه بر اینکه اتفاقی نویدبخش است، به آسیب‌شناسی هم نیاز دارد.
اجرای مانور زیباسازی در شهر
جلال محدثی، کارشناسی معماری منظر اقدامات جدید شهرداری در عرصه زیباسازی را امری مثبت ارزیابی می‌کند که نقطه ضعف آن کم‌توجهی به کیفیت است.
وی با اشاره به اراده شهرداری برای اجرای یک مانور زیباسازی در شهر می‌گوید: خوبی این اراده این است که تغییر در سطح شهر محسوس خواهد بود و بدی آن اینکه کمیت فدای کیفیت می‌شود.
محدثی اضافه کرد: در شرایطی که ما می‌خواهیم به هر شکلی تعداد این المان‌ها را افزایش دهیم، قیمت موضوع تعیین کننده‌ای خواهد شد و نتیجه طبیعی این است که مصالح با کیفیت به کار نمی‌رود، هنرمندان نامی دعوت به کار نمی‌شوند و در نهایت کارهای ماندگار ساخته نمی‌شود.
استفاده از شرکت‌های تبلیغاتی که نگاه هنری ندارند، استفاده از نگاه کارشناسی موجود در سازمان زیباسازی، کپی کردن و ایده گرفتن از دیگر شهرها که شاید شرایط متفاوتی داشته باشند، از دیگر آسیب‌های این مانور زیباسازی است که این کارشناس معماری به آن اشاره کرد.
وی افزود: در حال حاضر اقدامات توسعه‌ای که شهر را تبدیل به یک کارگاه کرده مانعی بر سر زیبایی شهر است. بخشی از لذت بصری می‌تواند با استفاده از المان‌های شهری این نقص را جبران کند به دلیل پایین بودن کیفیت کارها بهره‌مندی کامل را به شهروند نمی‌دهد.
محدثی با اشاره به اهمیت هویت شهری خاطرنشان کرد: در شرایطی که مدیر بومی نیست، شهروند مهاجر است، کارشناس از سایت‌های خارجی کپی برداری می‌کند و ... نخستین موضوعی که قربانی می‌شود هویت شهری است.
وی با اشاره به فقدان یک نگاه ریشه‌ای در این عرصه افزود: از هویت‌محور نبودن توسعه شهری که بگذریم، خود ساختمان‌های اداری که هر روز در شهر ساخته می‌شوند بهترین وسیله دهن‌کجی به هویت شهری هستند چرا که هیچ نسبتی با معماری اسلامی ندارند. در واقع مجموعه‌ای که متولی مسئله هویت شهری است نه خودش خوب عمل می‌کند و نه نظارت قوی بر دیگر مجموعه‌ها دارد.
المان‌های شهری نقشه راهبردی داشته باشند
به جز کیفیت المان‌ها، موضوعاتی که در آنها مورد توجه قرار می‌گیرند هم حساسیت ویژه‌ای دارند. در حال حاضر بیشترین المان‌ها با موضوعات دینی ساخته و نصب شده‌اند که این با توجه به جایگاه شهر قم طبیعی است اما بسیاری معتقدند در کنار اهمیت نگاه دینی به این مسئله، می‌توان خلاقیت بیشتری در انتخاب موضوعات به کار برد.
مصطفی ملایی، عضو شورای اسلامی شهر قم در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، طراحی یک نقشه راهبردی برای المان‌های شهری را یک ضرورت می‌داند. به گفته او همانطور که کاربری‌ها و فضاهای شهری نیاز به طرح تفضیلی دارند، برای المان‌های شهری هم باید یک نقشه راه ترسیم کرد تا بدانیم مثلاً 10 المان در حوزه فرهنگ شهروندی، 10 المان در حوزه روانشناسی و ... نیاز داریم.
وی با اشاره به پایگاه تفکر شیعه بودن شهر قم اظهار داشت: 17 راهبرد برای رسیدن به این جایگاه وجود دارد که توسعه نمایشگاه‌ها و سرانه مطالعه برای تقویت کتاب و کتابخانه از جمله این راهبردها است.
عضو کمیسیون برنامه، بودجه و سرمایه‌گذاری پررنگ کردن مسئله کتاب و کتابخوانی در طراحی المان‌های شهری را راه دیگر رسیدن به این جایگاه دانست.
وی با اشاره به اهمیت مسئله نجوم در پیشرفت علمی ملت‌ها خاطرنشان کرد: بهتر است در المان‌های شهری مسئله نجوم تقویت شود. حتی می‌توانیم جایگاه‌هایی برای رصد آسمان توسط شهروندان داشته باشیم.
بهره‌گیری از نظرات کارشناسان
اسماعیل فتحی، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری قم در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید این سازمان کارگروه تخصصی تشکیل داده تا هنرمندان برجسته استان قم درباره چند و چون طراحی و نصب المان‌های شهری و زیباسازی شهر نظرات خود را بیان کنند.
به گفته وی این سازمان در نظر دارد در آینده طرح‌های جدیدتر و جذاب‌تری را مبنای کار خود قرار داده و به سوی خلق آثار ماندگار برود. فتحی افزود: اهتمام ما این است که المان‌ها هم زیبا و هنرمندانه بوده و هم مرتبط با مفهوم یک شهر شیعی باشد.
وی از استقبال شهرداری از نظرات کارشناسان در این زمینه و آمادگی همکاری با هنرمندان تراز اول استان گفت. فتحی با اشاره به اینکه دستورالعمل ساماندهی سیما و منظر شهری تهیه شده افزود: این دستورالعمل در دست بررسی است و تصویب و اجرایی شدن آن شهر را در عرصه زیباسازی یک گام به جلو خواهد برد.
............................
زینب آخوندی
نظر شما