معاونت پژوهشي
وظايف اين معاونت عبارت است از برنامه ريزي وهدايت طرحها و پروژهاي بخشهاي معاونت، انتقال تكنولوژي هسته اي به كشور، انجام تحقيقات بنيادي و كاربردي در زمينه استفاده از انرژي اتمي در صنايع، پزشكي و كشاورزي. اينك مروري بر مراكز تحت پوشش اين معاونت داريم:
مركز تحقيقات هسته اي
اين مركز به سبب سابقه طولاني و توان علمي فني حاصل از كادر مجرب و با تجربه خود همواره پيشاهنگ فعاليتهاي علمي و پژوهشي بوده است.
هدف اصلي اين مركز انجام تحقيقات پايه در علوم هسته اي و فراهم آوردن زيربناي علمي براي گسترش علوم و فنون هسته اي كشور و امكانات لازم براي ايجاد خودكفايي نسبي آنها است.
تربيت كادر متخصص هسته اي، همكاري با دانشگاهها و مراكز علمي، آموزشي را مي توان از هدفهاي جنبي اين مركز به شمار آورد.
بخشهاي مختلف مركز تحقيقات هسته اي عبارتند از:
الف) بخش تهيه و توليد راديو ايزوتوپها
اين بخش با چندين سال فعاليت در زمينه تهيه و توليد راديوايزوتوپها با تاسيس آزمايشگاههاي مجهز، استفاده از امكانات راكتور تحقيقاتي و تربيت نيروي انساني كارآزموده در دو زمينه توليد راديو دارو و توليد چشمه هاي صنعتي فعاليت مي نمايد.
توليد راديو داروهاي مورد استفاده در پزشكي
الف) ژنراتور تكنسيم M-99
اين ژنراتور با استفاده از موليبدن – 99 حاصل از پاره هاي شكافت كار مي نمايد.
تكنسيم M - 99 حاصل به عنوان يك راديو دارو براي تشخيص و درمان بعضي از بيماريها به ويژه غدد سرطاني به روش تزريق وريدي مستقيما و يا به كمك كيتهاي راديو دارويي مصرف مي شود. در حال حاضر حدودا هفته اي 50 عدد از اين ژنراتورها در بخش راديو ايزو توپها توليد و به مراكز پزشكي هسته اي كشور فرستاده مي شود.
اين در حالي است كه ما تنها كشور توليد كننده اين نوع ژنراتور در منطقه هستيم.
ب) كيتهاي راديو دارويي
اين كيتها به روش فرمولاسيون و سنتز تهيه شده و از تكنولوژي خاصي برخوردار است. در طول چند سال اخير، اين امكان فراهم شده است كه بيش از 15 كيت مختلف پس از طي مراحل پژوهش، توسعه، كنترل كيفيت و بررسيهاي مختلف بر روي حيوان به صورت كلينيكي و پاراكلينيكي به توليد انبوه برسند.
نام كيتهاي توليد شده:
MIBI, MSA, DMSA, GHA. EHIDA, DTPA, MDP, PHYTATE, HMPOA, MAG3, EC, ECD. MEBROFENINE, RBC, SNC12, PY,TINCOLLOID, SNC12, PYP, TINCOLLOID
كيت هاي ياد شده در شرايط سترون، عاري از پيروژن (تب زايي) و به صورت خشك (ليو فيليزه) در شرايط و محيط آزمايشگاه تميز و استريل تهيه مي شود و داراي جذب بسيار زياد در ارگانهاي مختلف مورد نظر بدن هستند.
كيتهاي فوق الذكر همگي به توليد انبوه رسيده و به مراكز پزشكي هسته اي كشور ارسال مي شود.
كيتهاي مزبور همراه با تكنسيم m- 99 براي سنتي گرافي از اندامهاي مختلف از راه وريدي وارد بدن شده و در تشخيص بيماريهاي مختلف كمك بزرگي به پزشكان مي نمايد.
پ ـ يد 131
اين راديودارو به صورت يدور سديم در كپسولهاي خوراكي براي درمان و تشخيص و يا به صورت محلول براي درمان ( تراپي ) توليد ميگردد. اين ماده پرتوزا از طريق پرتودهي اكسيد تلور در راكتور به مدت يك هفته و به روش تصعيد به كمك كوره حرارتي در سيستم كاملا بسته وحفاظت شده، توليد مي شود .
توليد اين ماده پرتو زا در حال حاضر بيش از نياز كشور مي باشد و امكان صادرات آن به هر مقدار به خارج از كشور وجود دارد . اين ماده پرتو زا دو بار در هفته توليد شده و با برنامه ريزيهاي انجام شده، در زمان مقرر به مراكز پزشكي هسته اي كشور مي رسد.
توليد چشمه هاي صنعتي
چشمه هاي پرتو زاي ايريديوم ـ192
چشمه هاي ايريديوم ـ192 به صورت ديسك (Pellet) و به ابعاد بسيار كوچك دريافت مي شوند. هر سه يا چهار ديسك در ظرف كوچك فولادي قرار داده مي شود به نحوي كه پرتوزايي آن در سطح 70 تا 75 كوري باشد. پس از انجام جوشكاري پيشرفته كنترل كيفيت و انجام بازرسيهاي صنعتي در ظرفهاي مخصوص قرار داده شده، پرس گرديد و تحويل مراكز راديو گراف مي گردند تا براي بررسي جوشكاري لوله هاي نفت و گاز به كار گرفته شوند. لازم به ذكر است كه ارائه اين چشمه ها به صنعت ايران گام قابل توجهي در جهت خودكفايي و صرفه جويي ارزي به حساب مي آيد واميد است كه در ظرف چند سال آينده تمام مراحل توليداين چشمه در كشور صورت گرفته و امكان صادرات آن نيز فراهم آيد.
چشمه هاي ديگر صنعتي
اين چشمه ها كه ميزان پرتوزايي آنها چندصد ميلي كوري است، كاربردهاي صنعتي در سطح سنجي، ذخامت سنجي، و دانسيته سنجي دارد.
ضمنا از اين نوع چشمه ها مي توان در بررسيهاي مختلف مانند آناليزهاي شيميايي، رديابي، عيب يابي و بررسي تركهاي موئين نيز استفاده كرد.
چشمه هاي بتالايت
تهيه و توليد چشمه هاي نوراني بتالايت براي استفاده صنايع به ويژه صنايع نظامي، فرودگاهها، سيستمهاي ابتيكي از جمله دوربينها صورت مي پذيرد. اين لامپهاي نوراني با استفاده از گاز تريسيم تهيه مي شوند. با انتقال تكنولوژي و فراهم آوردن زير بناي فني و دانش علمي لازم امكان توليد انواع مدلهاي اين لامپهاي نوراني فراهم است.
طراحي، ساخت، نصب، بهره برداري و خدمات پس از تحويل سيستمهاي مختلف با استفاده از چشمه هاي پرتوزا كه در زمينه هاي مختلف كاربردهاي متعدد دارند از ديگر خدمات ارائه شده مركز تحقيقات هسته اي سازمان انرژي اتمي مي باشد. استفاده از اين چشمه هاي پرتوزا در نشت يابي لوله هاي نفتي مسلما اثر اقتصادي و فني وسيعي در بردارد.
بخش تحقيقات و كارگرداني راكتور
مهمترين ابزار علمي اين بخش، يك راكتور تحقيقاتي 5 مگاواتي از نوع استخري مي باشد.
با توجه به تسهيلات تابش دهي كه شامل 7 كانال پرتو نوتروني و دو سيستم پنوماتيك مي باشد، راكتور قادر است امكان تحقيقات پايه در زمينه فيزيك راكتور، فيزيك نوترون و اثر متقابل نوترون با ماده را ارائه نمايد.
سرويس دهي راكتور در تهيه برخي از راديو ايزوتوپها براي مصارف پزشكي، صنعت و كشاورزي و نيز آناليز به روش فعال سازي نوتروني و تربيت نيروي انساني مي باشد.
عمليات ساختماني راكتور مركز تحقيات هسته اي در تاريخ 30/9/1340 آغاز گرديد و در تاريخ 4/9/1346 فعاليت اين راكتور با هدف تحقيقات بنيادي و توليد راديوايزوتوپهاي مورد نياز در پزشكي، كشاورزي و صنعت و همچنين آموزش نيروي انساني رسما آغاز گرديد.
فعاليتهاي مربوط به راكتور به صورت پراكنده و بسيار ضعيف انجام گرفت و نياز كشور را به راديو ايزوتوپها به ويژه راديوداروها تامين نمي نمود و كليه اين فرآورده هاي حياتي از كشورهاي صاحب تكنولوژي وارد كشور مي شد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي برنامه ريزي دقيقي در راستاي استفاده بهينه از راكتور به عمل آمد و با پيگيري و جديت و جهت دهي صحيح مسوولين سازمان انرژي اتمي حركت همه جانبه اي در جهت هر چه فعالتر نمودن راكتور آغاز گرديد. ولي متاسفانه در طول مدت هشت سال دفاع مقدس فعاليت راكتور بر حسب شرايط موجود با راندمان كم دنبال گرديد. پس از پايان جنگ تحميلي پيشرفت و پيشبرد فعاليتهاي راكتور تحقيقاتي در زمينه هاي كاري مربوط به طور چشمگيري افزايش يافت.
در سال 1367 واحد جنوبي سيستم تابش دهي پنوماتيك به طول 800 متر تا مركز تابش گاما ادامه داده شد كه كارشناسان آن مركز بتوانند مستقلا و مستقيما نمونه هاي پژوهشي خود را جهت پرتودهي به قلب راكتور فرستاده و دريافت نمايند.
در سال 1371 مبدلهاي حرارتي كه يكي از سيستمهاي مهم مربوط به خنك كننده هاي راكتور مي باشند، توسط كارشناسان و تكنسين هاي بخش تعويض گرديد. نظر به مدت زمان طولاني استفاده از سوخت موجود و اشكالات مربوطه، امكان افزايش قدرت راكتور تحقيقاتي وافزايش مدت كاركرد آن وجود نداشت و لذا شرايط راكتور جوابگوي نيازهاي تحقيقاتي و توليد راديو ايزوتوپها نبود و با پيگيري و پشتكار مديرانه مسوولين سوخت راكتوردر سال 1372 تعويض گرديد. كليه مراحل تعويض و تبديل سوخت و همچنين انجام تغييرات لازم در سيستم ميله هاي كنترل و مكانيزمهاي آن با همكاري و مشاركت كارشناسان و تكنسين هاي فني بخش تحقيقات و كارگرداني راكتور به مرحله اجرا در آمد.
ب) بخش فيزيك هسته اي
عمده فعاليت هاي آزمايشگاه و اندوگراف حول شتابدهنده متمركز است. آناليز مواد به كمك روشهاي هسته اي بالاخص روش پيكسي (PIXE) و روش پس زني رانرفورد (RBS) مورد استفاده قرار مي گيرد. ايجاد يك آزمايشگاه تكنيك خلاء وتعمير آشكار سازهاي ژرمانيوم ابرخالص (Hp Ge) ، تعمير و راه اندازي سيستم شمارش آنتي كامپتون، بررسي پديده شكافت با پروتونهاي E=30Mev در سيكلوترون مركز كرج، بررسي واكنشهاي هسته اي روي تراز ايزومري 26AL خدمات باستان سنجي و حفظ و مرمت آثار فرهنگي تاريخي نيز از فعاليت هاي اين بخش است.
ج) بخش فيزيك نوترون
در قسمت فيزيك نوترون فعاليتهاي ساخت حفاظت براي سيستمهاي ديفراكتومتر نوتروني و راديوگرافي نوتروني، همكاري و انجام پروژه هاي مشترك با مركز تحقيقات و توليد سوخت هسته اي اصفهان ، بررسي ساخت سيستم گرداننده نمونه در قلب راكتور، طرح ساخت رابيت، انجام آناليز به روش NAA به صورت كمي و كيفي براي نمونه هاي بيولوژيكي و ژئولوژيكي، راه اندازي و استفاده از كدهاي كامپيوتري مانند MCNP و HEPRO و آناليز نمونه هاي مركب و كاغذ قديمي به روش پيكسي انجام مي شود.
د) بخش الكترونيك
فعاليتهاي پژوهشي بخش الكترونيك شامل تكميل طرح منبع تغذيه H.V، تكميل طرح آمپلي فاير حساس به بار، بررسي آمپلي فاير كانال لگاريتمي راكتور، طراحي و ساخت سيستم مونيتور دستي، طراحي و ساخت دستگاه ضخامت سنج هسته اي، طراحي و ساخت دستگاه اندازه گيري خلاء با كاتود سرد و دستگاه كنترل حرارت سيستم سنتز بنزين و ... مي باشد.
ه) بخش فيزيك بهداشت
فعاليتهاي پژوهشي، علمي و فني فيزيك بهداشت شامل كنترل و نظارت بر كليه فعاليتهاي هسته اي، حضور مداوم در مركز كنترل راكتور در هنگام كار، مشاوره و مشاركت در نصب سيستمهاي ايمني هسته اي، نظارت و كنترل بركار تهيه انواع راديو داروها، نظارت و كنترل مراحل ساخت چشمه هاي صنعتي از قبيل ايريديوم – 192 و كبالت –60 و سزيوم –137همكاري با گروه پسمانداري، كنترل پرتوگيري كليه كاركنان و ... مي باشد.
و) بخش حالت جامد
فعاليت هاي گروه حالت جامد شامل تهيه لايه نازك شفاف و رسانا از اكسيد قلع و اينديوم به روش غوطه وري شيميايي، تهيه سراميك PZT، مطالعه تعيين ساختار آلياژهاي فلزات شيشه اي از حالت بي شكل به كريستال، رشد بلور KCI، توليد اشعه يوني با جريان بالا و پروژه رشد كريستالهاي سديم آيدايد دوپ شده مي باشد.
ز) بخش طراحي و ساخت
فعاليت هاي بخش طراحي و ساخت شامل طراحي وساخت شيوه هاي يونيورسال، ساخت دستگاه X-Ray براي كاربري در دندانپزشكي، ساخت آشكار ساز L.S.L براي اتصال به دتكتور و اتصال لوله هدايت كننده جريان است.
ح) بخش شيمي تجزيه
فعاليتهاي شيمي تجزيه شامل تشخيص و تعيين مقدار عناصر سمي كم مقدار در خون و مواد بيولوژيكي بدن انسان، مواد معدني و آلي، افزودني هاي مواد غذايي و آشاميدني، انواع كودهاي شيميايي و گازهاي صنعتي و ... مي باشد.
نظر شما