خبرگزاری مهر-گروه فرهنگ و ادب: سازمان دارالقرآن الکریم یکی از نهادهای زیر مجموعه سازمان تبلیغات اسلامی است که در سال‌های اخیر بیش از هر چیز با موضوع فعالیت و نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم شناخته شده است. با این حال این ماموریت تنها یکی از چهار محور فعالیت این سازمان به شمار می‌رود. بررسی مسائل و مشکلات پیش روی فعالیت‌های قرآنی در کشور به ویژه در حوزه چاپ و نشر و توزیع قرآن کریم موضوع گفتگوی مهر با مهدی قره شیخ‌لو رئیس این سازمان بود که در کنار آن نگاهی نیز به سایر فعالیت‌های این سازمان انداخته شد. این گفتگو در ادامه از نگاه شما می‌گذرد:
آقای قره شیخ لو؛ لطفا بفرمایید به غیر از نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم چه فعالیت‌های دیگری در سازمان دارالقرآن انجام می‌شود؟
حوزه قرآنی سازمان تبلیغات اسلامی که با عنوان سازمان دارالقرآن معروف است پیشکسوت‌ترین سازمان فعال در حوزه قرآن در کشور است. از سال 61 با راه اندازی بخش قرآن در سازمان تبلیغات اسلامی آغاز به کار کرد و در این مدت بسیاری از کارهای قرآنی که الان دیگر در کشور مرسوم است، نخست از این مجموعه آغاز شده است.
در دوره مدیریت آقای خاموشی بر سازمان تبلیغات اسلامی نیز با توجه به عنایت و اهتمام ویژه‌ای که ایشان در موضوع قرآن کریم داشتند، ساختار تشکیلاتی بخش قرآن سازمان تغییر و ارتقا پیدا کرد و نهاد مستقل سازمان دارالقرآن الکریم ایجاد شد که به صورت هیئت امنایی مدیریت می‌شود.
در اساس‌نامه سازمان تبلیغات که در سال 87 بازبینی و به تایید رهبر انقلاب اسلامی نیز رسید سه ماموریت برای سازمان در نظر گرفته شد. نخست توسعه فعالیت‌های آموزشی در حوزه قرآن کریم، دوم ساماندهی مشارکت‌های مردمی در حوزه قرآن و سوم نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم. در کنار آنها ما در حوزه فعالیت‌های تبلیغی ترویجی و نظارتی نیز فعالیت می‌کنیم. در طول سال ما نزدیک به 50 عنوان برنامه مختلف در سطح کشور داریم که مجری آنها دارالقرآن‌های اداره کل‌های سازمان تبلیغات در سراسر کشور هستند. از این دریچه باید بگویم که ما بزرگترین شبکه نیروی انسانی را در سیستم اداری خود داریم که برای ما یک مزیت است. ما ظرفیت جذب 500 کارشناس قرآنی را در مجموعه خودمان داریم که فعلا 50 درصد از آنها جذب شده‌اند و برای تکمیل این روند نیاز به تامین اعتبار داریم.
از سوی دیگر بزرگترین شبکه آموزش قرآن در کشور متعلق به سازمان دارالقرآن است. 45 دوره آموزش قرآن کریم از دوره‌های پایه‌ای آموزش تا دوره‌های تربیت کادر و ممتحن و استاد و ... گرایش‌های آموزشی ما هم تنها در بحث قرائت نیست. موضوع مفاهیم و تفسیر هم در 10 دوره مختلف آموزشی مورد توجه ما قرار گرفته و در کنار آنها موضوع حفظ و تربیت مربی هم در ذیل برنامه‌های کاری ما گنجانده شده است.
در طول 30 سال گذشته ما 105 هزار گوهینامه تخصصی در حوزه آموزش قرآن تربیت کردیم که یک توانمندی مشخص را به ما نشان می‌دهد. از سوی دیگر حدود 10 میلیون نفر در این 30 سال در برنامه‌های آموزشی ما شرکت کرده و گواهی پایان دوره گرفته‌اند.
در بحث مشارکت‌های مردمی که در 7-8 سال گذشته به سازمان افزوده شده است، نگاهمان این بوده که باید مشارکت مردم در برنامه‌های قرآنی افزایش پیدا کند. شاید در سال‌های قبل این تصور وجود داشت که چون حکومت و نظام دینی است دیگر همه بار فعالیت‌های قرآنی و دینی بر دوش دولت است اما از نظر من این موضوع یک خطای استراتژیک است. مخصوصا در حوزه قرآن که وجود ترکیبی از نظام و مردم است که موثر است. برای این مساله ما مجوز فعالیت موسسات قرآنی مردمی را صادر کردیم که تاکنون شامل بر 2 هزار موسسه شده‌اند و کمک‌های کمی هم از ما می‌گیرند.
تشکییلات دیگری با عنوان خانه قرآن روستایی داریم که الان بالغ بر 3500 عدد از آنها مشغول به فعالیت هستند و عمده فعالیت آنها نیز در موضوع آموزش است.
در یکی دو سال گذشته فعالیت دیگری را با عنوان «مجمع خیرین قرآنی» شروع کردیم که البته هنوز آنقدر که می‌خواستیم این موضوع با گشایش همراه نشده است. در این مجمع برنامه ما این است مردمی که دوست دارند در فعالیت‌های خیریه با موضوع قرآن کریم شرکت کنند می‌توانند از طریق این مجمع در برنامه‌هایی از این دست مشارکت کنند. امسال برای گسترش و توسعه فعالیت‌های این مجمع تصمیم گرفتیم دوستانی که تمایل دارند در موضوع چاپ قرآن کریم به صورت خیریه مشارکت کنند از طریق این مجمع به فعالیت وارد شوند و با کمک مردم بتوانیم نیاز به چاپ قرآن را رفع کنیم و تا الان نیز 20 هزار جلد قرآن را با این شیوه چاپ و توزیع کرده‌ایم و 10 هزار جلد دیگر هم در حال چاپ است.
منظورتان این است که ما حتی از نظر تعداد قرآن هم در کشور دچار کمبود هستیم؟
بله. از همین تهران کمبود داریم تا در مناطق محروم. در تهران مناطقی هست که در آن تعداد قرآن در مساجد نسبت به تعداد نمازگزار بسیار کم است. این را بگیرید تا برسیم به روستاهای مناطق محروم که قرآن به اندازه کافی ندارند.
البته ما فکر می‌کردیم اگر صدا و سیما به این موضوع وارد شود و در امر تبلیغات این کار مشارکت کند استقبال بهتر می‌شد اما همکاری لازم با ما نشد. گفتند که تیزر ما را هشت بار پخش کرده‌اند اما خود من حتی یکبار هم ندیدم که پخش شده باشد.
جناب قره شیخ‌لو انتشار هر جلد قرآن کریم برای شما چقدر هزینه دارد؟
در این طرح که با مشارکت مردمی برگزار می‌شود پیش بینی ما مبلغ 10 هزار تومان هزینه برای انتشار هر مجلد قرآن بود اما در نهایت این مبلغ در نوبت نهایی چاپ شده حدود 6500 تومان شد و تلاش ما این است که هر چه می‌توانیم قیمت را پایین‌تر بیاوریم.
ذکر این نکته هم لازم است که برخی می‌گویند قیمت تمام شده برای چاپ قرآن گاهی از 6500 تومان هم کمتر است. پاسخ ما این است که قرآن‌های چاپ شده توسط ما از نظر صحافی به شکلی تولید شده که بتواند قابلیت استفاده‌های مکرر را داشته باشد و مستعمل نشود.
بد نیست به موضوع نظارت بر چاپ قرآن کریم نیز اشاره بفرمایید که ساز و کار آن به چه شکلی است.
یکی از افتخارات نظام این است چنین سازوکاری در کشور فراهم شده است. در سال‌های قبل از انقلاب اغلاط فراوانی در قرآن‌های چاپ شده وجود داشت و حتی در سال‌های پس از انقلاب هم ادامه داشت. در سال 63 که این موضوع مطرح شد و همکاران ما پژوهشی در این زمینه را آغاز کردند، با قرآن‌هایی روبرو شدیم که نزدیک به 3 تا 4 هزار غلط تایپی و چاپی داشتند. از اعراب و جا افتادگی کلمه تا جا افتادگی آیه.
مثلا خطاط کلمه‌ای را جا انداخته بود و یا در چاپخانه مشکلی در چاپ پدید آمده بود. اما الان به جرات می‌توانم بگویم که قرآن‌های چاپ شده در کشور ما قرآن‌های کاملا بی‌غلطی است جز در برخی موارد که چاپخانه اشتباهاتی انجام می‌دهد که فنی است و اجتناب ناپذیر است. مثلا بر اثر استفاده مداوم از فیلم و زینک توان آن کم شده و یک فتحه و ضمه از متن منتشر شده کم می‌شود و یا مثلا در اثر چسبیدن آشغال روی آن یک نقطه روی حرفی اضافه درج می‌شود و مثلا «ر» را به «ز» تبدیل می‌کند.
ما برای اینکه جلوی این مشکلات را بگیریم در دو مرحله اجازه چاپ قرآن را صادر می‌کنیم. مرحله نخست پیش از چاپ است که متن قرآن برای تایید به دفتر وارد می‌شود و مرحله دوم پس از چاپ و پیش از دوخت فرم‌ها و صحافی است که باید متن چاپ شده برای تایید در اختیار دفتر قرار بگیرد.
متاسفانه برخی ناشران با ما در این زمینه همکاری نمی‌کنند و موجب ایجاد مشکلاتی می‌شوند.
شما سازوکار اعمال قانون با متخلفان و یا سازوکاری مانند اهدای مجوز اعلام وصول ندارید؟
ماموریت ما تنها بحث نظارت بر چاپ قرآن کریم است. مسائل اداری و نظارتی و برخورد با متخلفان با ارشاد است. اگر قرآنی بدون مجوز ما چاپ شود و یا در تجدید چاپ ناشر اقدام به دریافت مجدد مجوز نکرده باشد ما موارد را به وزارت ارشاد گزارش می‌کنیم تا به تخلف رسیدگی شود. مسئول برخورد قانونی ارشاد است. البته متاسفانه در این سنوات برخورد قاطعی با متخلفان نشده است. ما هر ساله یکی دو ماه قبل از نمایشگاه کتاب و قرآن به ارشاد نامه زده‌ایم که آماده‌ایم کارشناسانی به شما معرفی کنیم تا آثاری که این مراحل را طی نکرده‌اند به نمایشگاه وارد نشوند. معمولا اما این کار نمیشود و باید ما خودمان ناظر به نمایشگاه بفرستیم و بعد نامه بزنیم و در نهایت به جمع‌آوری قرآن مذکور که می‌رسیم ممکن است تبعاتی به همراه داشته باشد.
البته اخیرا با حضور مدیر کل اداره کتاب و دفتر چاپ و معاون نظارت سازمان دارالقرآن کمیسیونی تشکیل شده تا جلوی این موارد گرفته شود.
شما آماری از مجموع شمارگان قرآنی که سالانه در کشور منتشر می‌شود دارید؟
آمارها متفاوت است. در سه سال گذشته به خاطر نوسانات قیمت کاغذ افت تیراژ داشته‌ایم. در سال 90 ما در مجموع سه میلیون شمارگان داشته‌ایم اما در سال 91 این رقم به یک میلیون و هشتصد هزار جلد و در 92 به یک میلیون جلد رسید.
البته ممکن است برخی ناشران قرآن را چاپ کنند و مجوزی برایش نگرفته باشند که خب این در آمارهای ما وارد نمیشود.
در سال‌های اخیر بحث واردات قرآن کریم و مشکلات پیش آمده در این زمینه بسیار مطرح بوده و مشخص نیست که با چه هدفی صورت گرفته است. از سوی دیگر برخی شنیده‌ها حاکی از این است که در میان برادران سنی مذهب خارج از ایران این شائبه وجود دارد که قرآن‌های چاپ ایران با متن اصلی قرآن کریم تفاوت دارد. شما در زمینه اقداماتی انجام داده‌اید؟
ما با اصل چاپ قرآن در خارج و ورودش به ایران مخالفیم. ما در ایران چاپخانه‌های زیادی داریم که نیاز به کار دارند. واردات باعث می‌شود که چاپخانه‌ها کارشان را از دست بدهند. چاپ و واردات قرآن از خارج از کشور هیچ ضرورتی ندارد و گرانتر از داخل نیز تمام می‌شود. ما الان در داخل قرآن‌هایی به مراتب با کیفیت‌تر و ارزان‌تر از قرآن‌های چاپ لبنان و چین داریم. اما نکته است که با توجه به توانمندی داخلی ما و نیز وضعیت اقتصادی‌مان صلاح نیست ارز از کشور خارج کرده و قرآن چاپ شده به داخل وارد کنیم. اگر جایی ضعفی هست باید برای رفع آن ضعف سرمایه‌گذاری داخلی کرد.
اما مساله فقط این نیست. برخی از چاپ‌های قرآن در حال تبدیل کردن این کتاب شریف به یک کالای لوکس است که چندین میلیون قیمت دارد. به نظر نمی‌رسد قرآن برای این منظور به بشر نازل شده باشد.
متاسفم که باید بگویم که نظارتی بر قیمت گذاری بر قرآن در کشور وجود ندارد. امسال در نمایشگاه کتاب قرآنی دیده شده که در یک غرفه 800 هزار تومان قیمت خورده و در غرفه دیگری با افزوده شدن یک قاب حداکثر 100 هزار تومانی به آن با قیمت 2 میلیون و هشتصد هزار تومان فروخته می‌شده است.
به نظر من قرآن کتاب موزه‌ای نیست. شاید نسخه‌هایی خاطی باشد که جزو مفاخر ماست اما نباید به آن نگاه تجاری انداخت.
اما موضوع دیگری که عنوان کردید که لازم به توضیح دارد. اوایل پیروزی انقلاب تبلیغات مسمومی خارج از کشور وجود داشت که قرآن شیعیان که در ایران چاپ می‌شود با بقیه قرآن‌ها متقاوت است. مثلا سوره‌هایی به نام امامان شیعه دارد و ...اما الان دیگر کسی چنین حرفی نمی‌زند و همه دیده‌اند که قرآن‌های ما یکی است و تنها در رسم الخط است که ممکن است تفاوتی داشته باشد. یعنی در نوع نگارش کلمات شاید اختلافی باشد. مثلا در آفریقا و شبه قاره و ایران شاید نوع نگارش تفاوت داشته باشد. نگارش ما در ایران متناسب با زبان فارسی است. مثلا «کتاب» را با الف بلند می‌نویسیم. برای این کسی به ما تهمت تحریف نزده است. الان تقریبا دیگر این بحث‌ها منسوخ شده جز در مواردی که ما خودمان اشتباه می‌کنیم.
مثلا 5 سال قبل در ایران قرآنی بدون مجوز منتشر شده بود و به بحرین رسیده بود. در این قرآن دو آیه جا افتاده بود و چاپ نشده بود.
اگر ناشر این قرآن تن به نظارت داده بود این مشکلات دیگر به وجود نمی‌آمد. با این حال همه دنیا الان دیگر می‌دانند که ایران در موضوع قرآن کریم حرف برای گفتن دارد و ساختار اداری که در این زمینه دارد در دنیا کم نظیر است و از افتخارات نظام است.
با این حال موضوع صادرات و واردات قرآن الان ضابطه مشخصی دارد؟
ما در مورد خروج قرآن از کشور مصوبه رسمی هیئت وزیران را داریم که باید با اجازه دفتر نظارت بر چاپ و نشر قرآن باشد و درباره ورودش نیز با ارشاد هماهنگ شده و نامه‌ای به همه ادارات گمرک زده‌ایم که اگر قرآنی می‌خواهد وارد شود تا قبل از صدور مجوز ما آن را ترخیص نکنند. البته الان تقاضای کمی برای واردات هست که خب به نظر من همین مقدار هم نباید باشد. مضاف بر اینکه تولید ما الان کفاف صادرات را نمی‌دهد و نیاز داخلی را تامین می‌کند.
ادامه دارد...
نظر شما