مجله مهر- فیلم سینمایی "استرداد" ساخته علی غفاری با رونمایی در سی‌ویکمین جشنواره فجر علاوه‌بر ثبت رکورد بیشترین نامزدی در بخش‌های مختلف جشنواره، توانست سیمرغ بهترین فیلم را هم از آن خود کند. این توفیق اما باعث نشد تا همگان در پذیرش ارزش‌های این فیلم هم‌نظر شوند. به‌خصوص که داستان محوری فیلم ناظر بر رویدادی تاریخی بود و اتفاقاً نقطه آغاز اعتراضات به فیلم از همین زاویه بود. استرداد اما تا پیش از رونمایی در جشنواره سی‌ویکم حواشی دیگری را هم تجربه کرده بود.
دکتر ولایتی و حاتمی‌کیا در ترکیب مشاوران پروژه
از نکات جالب توجه درباره این پروژه که از همان مراحل پیش‌تولید به‌عنوان یکی از آثار پرخرج و به تعبیر دولتی "فاخر" سینمای ایران محسوب می‌شد، استنادات تاریخی آن بود. انتشار خلاصه داستان این پروژه و تأکید بر ارتباط آن با حوادث پس از جنگ جهانی دوم حساسیت این موضوع را چند برابر کرد. به‌خصوص که درج نام "استرداد" در کنار داستانی مرتبط با جنگ جهانی، یادآور پرونده غرامت پرداخت نشده ایران از سوی دو کشور روسیه و انگلیس بود؛ پرونده‌ای که پس از سال‌ها محمود احمدی‌نژاد در چند سخنرانی رسمی خود بحث آن را به میان کشیده بود و دور از ذهن نبود که حمایت ویژه دولتی از چنین فیلمی در راستای طرح سینمایی همین مواضع باشد.
اینگونه بود که پیش تولید این فیلم آغاز شد و از همان ابتدا ترکیب حرفه‌ای عوامل نشان از دورخیز جدی سازمان سینمایی برای ثبت پروژه‌ای متفاوت داشت. واقعیتی که با نام آوردن از علی اکبر ولایتی به‌عنوان مشاور تاریخی و ابراهیم حاتمی‌کیا به‌عنوان مشاور سینمایی بیش از پیش پررنگ شد. البته این نام‌ها تنها در مرحله پیش تولید مطرح شد و بعدها حتی در مقطع رونمایی فیلم در جشنواره سی‌ویکم فیلم فجر دیگر نشانی از این نام‌ها در میان نبود.
تغییر پایان‌بندی!؟
با این مقدمات قطعاً حاصل کار کنجکاوی‌برانگیز بود و به همین دلیل از همان روزهای نخست گمانه‌زنی درباره ترکیب فیلم‌های حاضر در جشنواره سی‌ویکم، فیلم تازه علی غفاری در صدر پیش‌بینی‌ها قرار گرفت. البته در همان مقطع به ناگاه خبر رسید نسخه نهایی فیلم ایراد محتوایی پیدا کرده و بنیاد سینمایی فارابی خواستار فیلمبرداری مجدد فصل پایانی آن شده‌است.
این شایعه درباره محتوای فیلم باردیگر پیگیران سینما را نسبت به استنادات تاریخی پروژه و کیفیت پرداخت داستان کنجکاو کرد تا اینکه محسن علی‌اکبری این شایعه را تکذیب کرد و خبر از آماده شدن نسخه نهایی برای رونمایی از فیلم در جشنواره داد. همین رونمایی کافی بود تا کنجکاوی‌ها بلافاصله جای خود را به نقدهای تندوتیز و یا تأییدات تحسین‌آمیز بدهند.
برخی شیفته کیفیت بصری فیلم و سبک روایت آن شدند و برخی دیگر با دست گذاشتن بر ایرادات تاریخی فیلم اتهاماتی عجیب را متوجه خالقان آن کردند. وزنه موافقان فیلم در ترکیب هفت نفره داوران جشنواره البته چنان سنگین بود که فیلم با نامزدی در 12 بخش و شکار 3 سیمرغ اصلی رکورد تازه‌ای در تاریخ جشنواره فیلم فجر به نام خود ثبت کند.
غرامتی که تسویه نشده‌است
کارشناسان تاریخی اما نظر دیگری داشتند. یعقوب توکلی از نخستین تاریخ‌شناسانی بود که با حضور در یک برنامه تلویزیونی به استنادات تاریخی این فیلم ایرادات جدی وارد کرد و آن را تحریف تاریخ خواند. صادق کوشکی هم از کارشناسانی بود که در اظهارات خود درباره این فیلم آن را در تضاد با منافع ملی دانست.
اختلاف نظر اصلی کارشناسان هم به این موضوع بازمی‌گردد که بنابر روایت فیلم روسیه غرامت جنگ جهانی را در قالب محموله شمش طلا به ایران تحویل داده و این محموله در میان مجادلات و بي‌لیاقتی خاندان پهلوی حیف و میل شده است. در صورتی که از نگاه این کارشناسان تاریخی این بدهی کماکان به گردن دولت روسیه است و نباید با یک فیلم برای انکار این بدهی بهانه به دست آن‌ها می‌دادیم.
فیلمی برای جلب رضایت سلطنت‌طلبان!؟
اوج اعتراضات به فیلم اما از سوی روزنامه جمهوری اسلامی اتفاق افتاد که در مطلبی "استرداد" را در جهت جلب رضایت هنجارشکنان و سلطنت‌طلبان تحلیل کرد! این روزنامه در تحلیل خود نوشت: فیلم "استرداد" درحالی به موضوع طلاهای ربوده شده از ایران توسط اشغالگران می‌پردازد که سازندگان آن به بازنگری‌های مکرر برای توجیه‌پذیر کردن روال فیلم اذعان دارند. با این همه، پایان‌بندی فیلم تا چند روز قبل از جشنواره به گونه‌ای بوده که پهلوی اول را قهرمان احقاق حقوق ملت جلوه می‌داده و پایان‌بندی کنونی هم به اشغالگران شمال و جنوب ایران امکان می‌دهد که با استناد به همین فیلم ادعا کنند طلاهای مسروقه به ایران پس داده شده‌است.
روزنامه جمهوری اسلامی در ادامه تحلیل خود آورده‌است: در حالی که کارشناسان تاریخ معاصر و حقوقدانانی که به این تحریف تاریخی اعتراض دارند، اعلام برگزیده شدن چنین فیلمی با اصل دفاع از منافع ملی آنهم در روز پیروزی انقلاب اسلامی موجب نگرانی کسانی شده‌است که این کار را تلاش تازه‌ای برای جلب رضایت هنجارستیزان و سلطنت طلبان می‌دانند.
هم‌زمان با اوج‌گیری این جنس انتقادات عوامل فیلم و نیز اعضا هیأت داوران جشنواره فیلم فجر تمام قد پشت فیلم ایستاده و هر یک به‌طور جداگانه در مدح استرداد مصاحبه‌هایی مفصل کرده‌اند. باید منتظر ماند و دید حاشیه‌های پیرامون این فیلم فاخر تأثیری بر پروسه اکران آن خواهد داشت یا خیر؟
نظر شما