مجله مهر: امّ‌سَلَمه مشهور به گَلین خانم، دختر فتحعلی‌شاه - دومین پادشاه قاجار - از خوشنویسان بنام سده سیزدهم هجری است. زینالعابدین اصفهانى از جمله استادان این بانوی هنرمند ایرانی در آموزش خوشنویسی بوده است. ام سلمه در خط نسخ، مهارتي بسيار داشت. چندین اثر از او به جای مانده است که از مشهورترین آنها می‌توان به «دعای صباح» و کتاب «الدعا» اشاره کرد.
کتاب الدعا، یکی از این دو اثر متعلق به این بانوی هنرمند است. این اثر به خط نسخ در سال 1243 هجری قمری روی کاغذ فُستُقی الوان با جلد ترمه نگاشته شده است که دعاهاي صباح و گشايش در روزي پس از نماز بامداد در این نسخه خطی آمده است.
اثر دیگری که از ام سلمه در کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درآمده است دعای صباح است که این اثر در سال ۱۲۵۵قمری به خط نسخ خَفی و به شیوه رَنگه-نویسی در صفحه‌های 9 سطری نگارش یافته است.این دو نسخه شاخص و نفیس خطی در حال حاضر در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شوند.
این زن هنرمند ازخوشنويسان و شاعران قرن سيزده و چهارده هجري قمري است ، او يکي از دختران فتحعلي شاه قاجار از مادري اهل گرجستان به نام زيبا چهر خانم بود. ام سلمه که به گلين خانم نيز شهرت داشت در حديقه‌الشعراء از او با عنوان « عصمت قاجار» نام برده شده است.
گلين خانم هنر خوشنويسي را از استاداني چون آقا زين‌العابدين اصفهاني و حاج علي آقا فرزند محمدعلي خان نظم‌الدوله فرا گرفت. او علاوه بر خوشنويسي در هنر تذهيب نيز دستي داشت. گلين خانم به عنوان يکي از زنان مطلع و نسبتاً فهيم در دربار محسوب مي‌شد که به همين سبب، محل رجوع سؤالات و راهنمايي هاي شاهزادگان و کسب اطلاعات ايشان بود.
آثار مختلفي از نوشته‌هاي او در دست اس.ت از جمله يک جلد قرآن به خط نسخ که در سال 1302هـ. ق تحرير نموده و نيز مجموعه نفيسي از ادعيه و آيات قرآن مجيد. وي مانند بسياري از شاهزادگان قاجاري طبع شعر نيز داشت. البته آثاری دیگر از این بانوی خوشنویس در کتابخانه‌های کاخ گلستان، آستان قدس رضوی و آستانه‌های کربلا و نجف وجود دارد. امّ‌سَلَمه قاجار، در خیل خوشنویسان از جایگاهی ممتاز برخوردار است.
"
گزارش هاى سياحان خارجى و تذكره نويسان ايرانى از شرح حال زنان سخنور و هنرمند دوره قاجار چه در دربارها و خانواده هاى رجال و چه در ديگر طبقات جامعه به روشنى بيان كننده كثرت اين عده است، "ليدى شل "همسر وزير مختار انگليس در ايران در دوره حكومت ناصرالدين شاه در اين باره مى نويسد: «زنان طبقه مرفه معمولاً باسواد و با شعر و ادب مملكت خويش آشنايى دارند...»
از ميان زنان فرهيخته و ادبور دوره قاجار مىتوان به كسان دیگری چون طاووس خانم، دلشاد و آغاباجى اشاره نمود كه هر سه از زنان فتحعلىشاه قاجار و اهل شعر و ادب بودند. نمونه هايى از اشعار آنان در كتابهاى مختلف تذكره آمده است.از ميان دختران فتحعلى شاه نیز كسانى چون ماه تابان خانم ملقب به قمرالسلطنه و حسن جهان خانم طبع شعر داشتند و برخى مانند عصمت، و ام سلمه که به آن اشاره شد و ضياءالسلطنه علاوه بر شاعرى هنرمند و خوشنويس نيز بودند چنان كه به گفته اعتمادالسلطنه عصمت در خط نسخ استاد بود.
در دوره قاجار اغلب بانوانى كه به كسب دانش روى آوردند و باسواد شدند از طبع شعر و قريحه ادبى نيز برخوردار بودند و در اين زمينه آثارى از خود باقى گذاشتند. عدهاى ديگر از زنان نيز استعداد خود را در فنون ظريفه و هنرهاى زيبا به كار گرفتند و چون خوشنويسى و استنساخ قرآن از هنرهاى مورد توجه اين عصر بود اغلب زنان هنرمند در جرگه خوشنويسان درآمدند.
گزارش از: زهره شریفی
نظر شما