به گزارش خبرنگار مهر، سید عباس صالحی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه سومین جشنواره کتابخانههای خانگی و مجتمع های مسکونی که عصر دیروز اول آذرماه در ایوان شمس برگزار شد با اشاره به اینکه این نوع کتابخانه ها یک ریشه سنتی و تاریخی دارند گفت: پیشینه کتابخانه های خانگی به دوران قبل از اسلام بر می‌گردد، این کتابخانه‌ها پس از اسلام نیز در اماکن و فضاهای مختلف و حیات خود ادامه دادند.
مساجد بخشی از کتابخانههای مدنی ما بودند
صالحی ادامه داد: مساجد بخشی از کتابخانههای مدنی ما بودند کتابخانههای حکومتی چون کتابخانه خلفای فاطمی نیز از دیگر کتابخانههای خانگی نیز به شمار می‌رفتند. ما کتابخانههای آموزشی نیز داشته‌ایم که نمونه آن را در ربع رشیدی و رصدخانه مراغه می‌توان یافت.
وی افزود: ما کتابخانههای شخصی نیز داشته‌ایم کسانی چون جاحظ و سید مرتضی ده‌ها هزار کتاب داشتند. در دوره معاصر نیز افرادی چون مرحوم ایرج افشار یا حاج حسین ملک کتابخانههای شخصی پرباری داشته‌اند.
کتابخانه‌داران قدیم تنها به دادوستد کتاب نمی‌پرداختند
به گفته معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد کارکرد کتابخانههای شخصی بسیار متنوع بوده اما این کتابخان‌ها نوعی فضا برای مشاوره افراد با یکدیگر به حساب می‌آمده همچنان که گونه‌ای راهنمای کتاب از ناحیه موسس نیز بوده است. در کنار همه این موارد کتابخانههای شخصی یک جور پاتوق فرهنگی نیز به حساب می‌آمدند و کتابخانه‌داران تنها به داد و ستد کتاب نمی‌پرداختند بلکه دورهم می‌نشسته و درباره کتاب گپ می‌زدند.
صالحی یکی دیگر از کارکردهای کتابخانههای شخصی را حفظ نسخ خطی دانست و افزود: ما در آن زمان موزه نداشتیم. موزه به دوره مدرن و روزگار معاصر تعلق دارد بنابراین کتابخانههای شخصی مکانی برای نگهداری نسخه‌های خطی بوده و یکی از مهمترین کارکردهایشان حفظ فرهنگ مکتوب بوده است. امروز کتابخانههای خانگی علاوه بر این کارکردها، کارکردهای جدید دیگری هم دارند.
کنش اجتماعی بر محور کتاب سالم‌ترین کنش‌هاست
به گفته صالحی کتابخانههای خانگی در دوره معاصر موجب گسترش مدنی فضای فرهنگی می‌شوند. جوانان، نوجوانان و کودکان باید فرصت کنش‌های اجتماعی سالم را داشته باشند و کنش اجتماعی بر محور کتاب سالم‌ترین آنهاست. کتابخانههای خانگی فرصتی هستند که نسل فردای ما کنشگر اجتماعی باشند آن هم در دوره ای که نوجوانان و جوانان یا درونگرای انزواطلب هستند یا کنشگر پرخاشگر.
به گفته معاون فرهنگی ارشاد کارکرد دیگر کتابخانههای خانگی در دوره معاصر این است که فرصت ارتباط سازی اجتماعی را فراهم می‌آورند آن هم در دورانی که آدمها هر روز بیشتر از دیروز از هم فاصله می گیرند و گاهی می مانند به چه بهانه ای به هم مراجعه کنند. کتابخانههای خانگی این بهانه را در اختیار آدمها می‌گذارد و رشته‌ای را برای ارتباط آدمها با یکدیگر پدید می‌آورد.
صالحی دسترسی ارزان به کتاب را یکی دیگر از ویژگی‌های خوب کتابخانه های خانگی برشمرد و گفت: این کتابخانه ها چه به لحاظ قیمت چه به لحاظ فرصت امکان خوبی را در اختیار کاربران خود قرار می دهند. دسترسی به این کتابخانه ها آسان است پس در وقت و انرژی آدمها صرفه جویی می شود از طرفی امانت گرفتن کتاب هزینه های خرید را پائین می آورد. پس ما وجود کتابخانه های خانگی را که به صورت خودجوش شکل می گیرند ارج می نهیم.
ما نیازمند توسعه کتابخانههای عمومی هستیم
پس از آن احمد مسجد جامعی با اشاره به اینکه وجود کتابخانههای خانگی در محلات تهران رسم تازه‌ای نیست، گفت: زمانی در خانه‌های تهران کتابخانه‌ای وجود داشت و اهالی آن خانه کتاب‌های خود را به هم محله‌ای‌های خود امانت می‌دادند. همانطور که روزگاری خانه‌ها حیات و باغچه و درخت داشت اما امروز شکل خانه‌ها و متراژ آن تغییر کرده است و ما ناچاریم فضاهایی که از خانه‌ها گرفته شده را در شهر ایجاد کنیم و فضای سبز و پارک و مکان بازی و کتابخانه عمومی بسازیم.
او با اشاره به اینکه در تهران‌گردی‌های خود به کتابخانههای خانگی بسیار برخورده گفت: کارکرد این کتابخانه‌ها نزدیک کردن آدمها به یکدیگر و وحدت بخشی است وقتی رسول خدا می خواهد خدایا بر علم من بیفزا یعنی علم بهترین نعمتی است که خدا می تواند در اختیار بنده‌اش بگذارد و اصولا دانایی نشاط می‌آورد و وجود کتابخانه های خانگی به نشاط و همبستگی اهل یک محله می‌افزاید.
شرکت 56 کتابخانه در جشنواره کتابخانههای خانگی
پس از آن عزت الله الوندی دبیر سومین جشنواره کتابخانههای خانگی و مجتمع های مسکونی به چگونگی روند جشنواره اشاره و بیان کرد: من دور اول و دوم در جریان برگزاری جشنواره نبوده ام اما در سومین دوره در متن ماجرا قرار گرفتم انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به عنوان برگزار کننده جشنواره وقت زیادی نداشت. 10 آبان ماه گذشته یک نشست رسانه ای برگزار کردیم و با نهادهای فرهنگی استانها از جمله اداره کل ارشاد، حوزه هنری و کانون پرورش فکری تماس گرفتیم تا برای ما فیلم، عکس و مشخصات کتابخانههای برتر را ارسال کنند.
این نویسنده کودک و نوجوان در ادامه بیان کرد: 25 آبان ماه آخرین مهلت برای شرکت در جشنواره کتابخانههای خانگی بود. 56 کتابخانه از سراسر ایران در این جشنواره شرکت کرده بودند هر کدام از کتابخانه‌ها بین 50 تا 100 عضو داشتند. کتابخانههای دیگری هم بودند که همه اهالی روستا حتی روستاهای مجاور عضو کتابخانه، محسوب می‌شدند.
به گفته الوندی 20 کتابخانه به مرحله نهایی راه یافتند و از بین این 20 کتابخانه 10 کتابخانه به عنوان کتابخانه های برتر انتخاب شدند.
کتابخانههای عمومی روحیه و اعتماد جمعی را تقویت می‌کنند
فریدون عموزاده خلیلی رئیس هیات مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان نیز به پیشینه جشنواره کتابخانههای خانگی اشاره و بیان کرد: اولین جشنواره در سال 1381 برگزار شد از آن زمان تاکنون جشنواره به سومین دور خود رسیده است. این وقفه طولانی نشان می‌دهد دشواری هایی در این راه وجود داشته که امیدواریم برای جشنواره های آینده برطرف شود.
او در ارتباط با اهمیت جشنواره کتابخانههای خانگی گفت: برای پی بردن به اهمیت برگزاری چنین جشنواره‌هایی می‌توان دو سئوال را مطرح کرد. اول چرا کتاب؟ دوم چرا کتابخانههای خانگی؟
نگران کتاب نیستم
عموزاده‌خلیلی در ادامه گفت: در پاسخ به پرسش اول باید گفت این روزها رسانه‌های جایگزین فراوان شده اند و سیطره قدرتمندی بر فضای اجتماعی ما دارد در نتیجه بعضی نگران کتاب هستند و فکر می‌کنند روزگار کتاب در حال به پایان رسیدن است اما بر اساس آمارهای موجود می‌توان نتیجه گرفت با وجود کتابخانههای دیجیتال و رسانه‌های دیگر کتاب همچنان جایگاه خود را دارد. من نگران کتاب نیستم. کتاب از یک ایده انسانی برخاسته است و ایده ها جاودان می‌مانند.
وی به گفته‌ای از امبرتواکو اشاره و بیان کرد: اکو می‌گوید کتاب هیچ وقت نمی‌میرد. امروز تکنولوژی پیشرفت کرده اما دوچرخه هنوز جایگاه خودش را در بیان مردم حفظ کرده است.
رئیس هیات مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به پرسش دوم اشاره و گفت: اما چرا کتابخانههای خانگی؟ این ایده از آنجا شکل گرفت که دنیای امروز ما در حال رفتن به سمت فردگرایی است. با آمدن تلویزیون تنهایی آدمها بیشتر شد. امروز با وجود دنیای مجازی، به قول معروف، هر کس با گوشی تلفن خودش حال می‌کند و فضای شخصی خودش را دارد آن روح همیاری کم‌کم دارد محو می‌شود.
به گفته عموزاده خلیلی در زمانه‌ای که همه چیز به سمت فردیت می رود و آدمها، آرام‌آرام تسلیم این فردگرایی می‌شوند فکر کردن به ایده‌های جمعی چون کتابخانههای خانگی ارزشمند است هم روح جمعی را تقویت می‌کند هم از وجود چیزی خبر می‌دهد که در جامعه امروز کمتر به چشم می‌خورد و آن اعتماد عمومی است. ما در چنین شرایطی احتیاج داریم که از هر حرکتی که موجب تقویت روحیه جمعی و اعتماد جمعی می‌شود حمایت کنیم ضمن اینکه وجود کتابخانههای خانگی از معدود روش‌هایی است که می‌تواند به لایه‌های پائین‌تر اجتماع هم برسد.
