به گزارش خبرگزاری مهر، در یادداشتی که از سوی سازمان میراث فرهنگی در اختیار رسانه ها گذاشته شده است، روند تشکیل و دلایل راه اندازی بورس اشیای عتیقه که مورد انتقاد بسیاری از جوامع کارشناسی و باستان شناس است، توضیح داده شده است. در بخشی از این یادداشت آمده: در تاریخ 18 شهریور 1393 سعید شیرکوند، معاون برنامه ریزی و سرمایه گذاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سمینار "نقش جامعه مدنی در مقابله با قاچاق اموال فرهنگی» در کاخ نیاوران از تلاش سازمان برای راه‌اندازی بورس اموال تاریخی در کشور برای محدود کردن فعالیت زیرزمینی قاچاقچیان و امکان بهره‌برداری از این اموال خبر داد.
وی دلایل این تصمیم مهم سازمان را این گونه تشریح کرد: « ... با توجه به این که خلأهایی در رابطه با جلوگیری از قاچاق آثار تاریخی وجود دارد، سازوکاری در چارچوب قوانین طراحی شده است تا صاحبان آثار تاریخی این امکان را داشته باشند که از این اموال بهره‌برداری کنند. زمانی‌که یک اثر تاریخی به فردی به ارث رسیده است، باید این فضا برایش ایجاد شود که از این اثر بهره‌برداری کند. اما از آنجا که فضای مناسبی برای ارزش‌گذاری و استفاده از حقوق مادی این اثر برای افراد موجود نیست، فضا برای قاچاقچیان آثار تاریخی فراهم می‌شود."
اعلام این خبر از سوی معاون سرمایه گذاری و برنامه ریزی سازمان میراث فرهنگی با واکنش هایی منفی و انتقادی در رسانه ها مواجه شد. برخی از رسانه ها سخنان سعید شیرکوند را ضد و نقیض و بر اساس یک دیدگاه سودجویانه و عتیقه محورانه دانستند تا جایی که شماری از باستان‌شناسان و فعالان فرهنگی در نامه ای سرگشاده به مسعود سلطانی فر، معاون رییس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی راه‌اندازی بورس آثار تاریخی را فاجعه‌ای برای میراث فرهنگی ایران عنوان کردند.
اما به راستی اهداف و دلایل راه اندازی این بورس چیست؟ کالاها و اشیاء قابل معامله در این طرح کدامند؟ و نحوه اجرای این طرح چگونه خواهد بود؟ در گزارش پیش رو به این سوالات پاسخ داده شده است.
1) اهداف اجراي طرح بورس اشیای تاریخی
با تأسيس شرکت سهامی خرید و فروش کالای تاریخی فرهنگی مجاز مردم مي‌توانند براي فروش اشياي تاريخي خود به اين شركت مراجعه کنند. تشكيل شركت خريد و فروش كالاهاي تاريخي، فرهنگي مجاز باعث مي‌شود اين اموال به جاي اينكه از كشور خارج شوند در داخل كشور به فروش برسند.
معمولاً اشياي فرهنگي تاريخي به صورت غيرقانوني از كشور خارج مي‌شوند و ممكن است دارندگان آنها نيز براي خروج اين اشيا مبادرت كنند اما چنانچه سازوکاری داشته باشيم كه در داخل كشور بتوانيم خريد و فروش اين اشيا را مديريت كنيم طبيعتاً از خروج آنها نيز جلوگيري خواهد شد.
در واقع با راه‌اندازي مركز خريد و فروش اشياي تاريخي، بازاري را كه در كشورهاي حاشيه خليج فارس در اين زمينه وجود دارد به داخل كشور مي‌كشانيم. براي راه‌اندازي اين شركت بايد ساز و كارهاي قانوني فراهم مي‌شد كه مديريت و امور اجرايي اين امر به بخش خصوصي واگذار خواهد شد، اما سازمان ميراث فرهنگي به عنوان ناظر بر عملكرد آنها نظارت خواهد داشت.
با راه اندازي اين شركت اموال فرهنگي تاريخي به دو دسته مجاز و غيرمجاز تبديل مي‌شوند كه باید مرکز خرید و فروش آثار تاریخی و فرهنگی مجاز در کشور ایجاد شود تا مردم بدانند داشتن یک شی تاریخی نزد آنها جرم نیست چون وقتی آنها نتوانند این موضوع را علنی کنند، همان شی تاریخی را به خارج از کشور می برند و آنجا می فروشند.
2) کالاها و اشیاء قابل معامله در این طرح
مجموعه اموال فرهنگي ، تاريخي و هنري به تعدادي از اموال فرهنگي، تاريخي و هنري اطلاق مي شود كه علاوه بر ارزش فرهنگي- تاريخي و هنري هريك از آنها یا اجتماع آنها هويتي مستقل ايجاد کند وارزش و هويتي مضاعف داشته و علاوه بر اين در يك يا چند موضوع كلي چون جنسيت، قدمت،كاربرد،محتوي و جغرافيا از انسجام و پيوستگي برخوردار باشند.
اين اموال كه اموال مجاز ناميده مي شوند شامل كالايي هستند كه از دوران صفويه به بعد يافت شده و خريد و فروش آن ها فقط در داخل كشور مجاز مي باشد.
در واقع وجود اشياي مجاز و خريد و فروش آنها در بين مردم هيچ‌گونه اشكالي ندارد و عموماً از طريق توارث از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شوند اما امكان خروج از كشور براي آنها وجود ندارد.
در مقابل اشياي غيرمجاز نيز كه عمدتاً زيرخاكي هستند حتي در داخل كشور امكان فروش آنها وجود ندارد، در نتيجه گردشگران خارجي حتي اگر در اين مركز خريد اقدام به خريد يك شيء تاريخي كنند و آن را از كشور خارج نمايند در واقع شيء تاريخي مجاز را از كشور خارج كرده‌اند.
آثار تاريخي مجاز به خريد و فروش، حتي آثار معاصر هم مي‌توانند باشند كه مشكلي براي خروج از كشور ندارند و براي گردشگران خارجي قابل فروش خواهند بود.درباره وضعيت قيمت‌گذاري اشياي فرهنگي تاريخي در اين شركت نيز كارشناس و متخصص معاونت ميراث فرهنگي حضور خواهد داشت و در واقع همانند حراجي‌هاي بزرگ دنيا قيمت پايه براي اشيا تعيين خواهد شد.
3) وضعيت خرید و فروش اشیای تاریخی
مبادله اموال فرهنگي - تاريخي و هنري بين مجموعه داران اين اموال و همچنين موزه هاي خصوصي بدون اشكال است و در موارد خاص مجموعه داران و موزه داران خصوصي مي توانند نسبت به فروش بعضي از اموال فرهنگي، تاريخي متعلق با كسب اجازه خاص از سازمان ميرا ث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري (معاونت ميراث فرهنگي) اقدام کنند.
در حال حاضر معاونت ميراث فرهنگي با همكاري اداره كل موزه ها با راه اندازي سامانه "جام" براي صدور شناسنامه رسمي اشياء فرهنگي و تاريخي در اختيار عموم اقدام کرده است.
4) روش اجرای طرح و نتایج حاصل از آن
پس از تاسیس شرکت وعملياتي شدن سامانه مورد نظر، هر صاحب کالای تاریخی، پس از تایید هویت تاریخی و اخذ کد رهگیری از معاونت میراث فرهنگی سازمان محصولات قابل ارائه خود را در سامانه ثبت مي نمايد.
پس از ثبت، كارگزار فروش مربوطه، درخواست عرضه محصول تامين كننده را در كارتابل خود مشاهده مي كند و در صورت تائيد، محصول در تابلوي فروش قرار مي گيرد. خريداران نيز با مراجعه به تابلوي فروش مي توانند نسبت به انتخاب محصولات اقدام نموده و پس از واريز وجه از طريق سامانه به صندوق مشترك معاملات و انتخاب كارگزار خريد نسبت به ثبت سفارش خريد محصول، اقدام نمايند.
در صورت on line بودن كارگزار فروش و تامين كننده ، پنل آخرين سفارشات مربوط به كاربر بصورت خودكار، در بازه زماني تعيين شده، بروز رساني مي شود. تامين كننده تحت نظارت كارگزار فروش، كالاي مورد نظر را در محل خريدار توسط حمل كننده به وي تحويل مي دهد و از خريدار رسيد محصول را تحويل مي گيرد.
حمل كننده باید رسيد محصول را جهت ثبت در سامانه به مديريت سامانه تحويل کند. پس از ثبت گواهي تحويل كالا، اعتبار بلوكه شده از خريدار، تامين كننده، كارگزار فروش و كارگزار خريد آزاد مي شود. همچنين مديريت سامانه با دريافت فايل دستور پرداخت ، اقدامات مقتضي جهت واريز وجوه سهم سازمان، كارگزار خريد، كارگزار فروش و تامين كننده محصولات را انجام مي دهد.
قوانين معاملات در اين سامانه براساس آئين نامه تدوين شده سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كه در آن ميزان سهم سازمان، كارگزار خريد و كارگزار فروش مشخص شده است و هم چنين نحوه ابطال معامله و شرايط آن و ساير مشخصات حقوقي مرتبط بر اين سامانه تعيين شده است، پياده سازي مي شود.
