به گزارش خبرنگار مهر، زمانی اردبیل در مسیر جاده ابریشم یکی از شهرهای کلیدی در امر تجارت خارجی محسوب می شد. نزدیکی به مرز همسایگان شمالی و نزدیکی به دریا موجب شده بود اردبیل نقش عمده ای در صادرات و واردات را بازی کند، طوریکه اردبیل حتی به نسبت شهرهای همسایه پیشتاز بود.
علاوه بر این رونق اقتصادی و صادرات و وارداتی آن باعث شده بود که تجار به اردبیل لقب دروازه روسیه بدهند و روسیه خود به منزله ارتباط با کشورهای بیشمار و مرزهای وسیعی در دنیا بود.
این روزها از این رونق خبری نیست. نه دروازه ای در کار است و نه اردبیل پیشتازی حتی در داخل کشور دارد. به یکباره تمامی تجربیات گذشته متوقف شده و وضعیت تجارت خارجی استان اردبیل کم رونق شده است؛ چنانچه نگرانی کارشناسان را نیز بر انگیخته است.
به عقیده این گروه، منطقه ای که درهای خود را به سوی استان ها و کشورهای دیگر نتواند بگشاید چندان بهره ای از رشد اقتصادی نخواهد برد و در این انزوا به تکرار نداشته های خود خواهد نشست.
اینکه چرا اردبیل از دوران رونق خود به وضعیت فعلی رسیده و اینکه چرا بسیاری از برنامه های حوزه تجارت خارجی اردبیل در اعلام و اجرای طرح های شتابزده و فاقد خروجی مختصر مانده موضوعاتی است که دستمایه گفتگوی خبرگزاری مهر با معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل شد.
صدیف بیگ زاده مسیر مشخصی برای خروج از این بن بست ترسیم می کند. مسیری که البته با تفکر فعلی صادراتی مدیران برنامه ریز دستیابی به آن امکان پذیر نیست.
وضعیت صادرات هشت ماهه استان اردبیل به چه شکلی است؟ آیا ارقام و اعداد امیدوار کننده است؟
در هشت ماهه نخست سال ارزش صادراتی ۵۲.۱ میلیون دلار است که به نسبت سال گذشته با ۴۴.۴ میلیون دلار ۱۷ درصد رشد را نشان می دهند.
وزن صادراتی نیز در همین زمان ۷۹.۱ هزار تن است که به نسبت مدت مشابه سال گذشته با ۶۶.۴ هزار تن ۱۹ درصد رشد را نشان می دهد.
در صادرات چمدانی نیز که معمولا فقط ارزش محاسبه می شود ۷.۲ میلیون دلار صادرات در هشت ماهه داشتیم که به نسبت سال گذشته با ۴.۵ میلیون دلار شش درصد رشد را نشان می دهد.
مردم روسیه به استانداردهای اروپا عادت کرده اند، بنابراین با استانداردهای فعلی کالاها قادر نخواهیم بود در بازار این کشور حضور موفق داشته باشیمدر مجموع ارزش صادراتی هشت ماهه امسال با ۵۹.۳ میلیون دلار با ۲۱ درصد رشد به نسبت سال گذشته است.
با این وجود این رشد از نظر تحلیل فنی امیدوار کننده نیست. به دلیل اینکه در سال گذشته اردبیل بدترین وضعیت صادراتی را تجربه کرد و ما نمی توانیم رشد از بدترین وضعیت را ملاک بهبود بدانیم. بلکه باید با سالی که بیشترین میزان صادرات را داشته ایم این مقایسه انجام شود که البته چندان رشدی را تداعی نمی کند.
به چه دلیل در سال گذشته بدترین وضعیت صادراتی را داشتیم؟
دلیل عمده افت صادرات سیب زمینی بود. سال گذشته تعرفه عوارضی ۱۲۰ درصدی علاقه مندی صادرات را متاثر کرد و صادرات سیب زمینی به ویژه در نیمه دوم سال همزمان با برداشت محصول با افت محسوس همراه شد و تقریبا به صفر رسید.
۳۴ درصد از محصولات صادراتی استان را سیب زمینی تشکیل می دهد که تغییر ارقام صادراتی آن تاثیر مستقیم در صادرات استان دارد. امسال در عین حال صادرات سیب زمینی با رشد ۲۰۰ درصدی در ارزش و ۸۹ درصدی در وزن همراه بود که بالطبع وضعیت صادرات را با رشد همراه کرد.
آیا صرفا تاثیر محصول سیب زمینی در رشد صادرات استان موثر بوده است؟
نخیر. علاوه بر سیب زمینی، مصنوعات پلاستیکی، نوشیدنی ها، مصالح ساختمانی و تایر بادی امسال در جدول محصولات برای اولین بار فرش و ورنی نیز به چشم می خورد که تاثیر گذار بود.
ثبت این دو محصول در حالی که ارزیاب فرش و ورنی در گمرک نداریم؛ صحیح است؟
بله. امسال ۲۶ تا ۲۹ آبان ماه نمایشگاه جمهوری اسلامی ایران در باکو برگزار شد که مقداری فرش و ورنی از گمرک به این نمایشگاه ارسال شد. یک مقدار از کالاها وقتی به باکو رسید با پرداخت عوارض گمرک آذربایجان نهایتا تبدیل شد به محصول صادراتی نهایی. در واقع سه میلیون دلار صادرات فرش و ورنی داشتیم که صرفا به دلیل برگزاری نمایشگاه در باکو بود.
تاکید عمده مدیران صنعت و معدن به محدود بودن محصول و کشورهای هدف صادراتی استان است. چرا برنامه های در دست اجرای این دستگاه اجرایی تاکنون در تنوع بخشی تاثیر گذار نبوده است؟
این تاکیدات هنوز هم پابرجاست. ما نمی توانیم با این تعداد تنوع کالا و بازار موفق عمل کنیم. هر چند امسال بر اساس آمار کشوری ۱۱۶ قلم کالای صادراتی داشتیم و به نسبت سال گذشته با ۱۰۷ قلم با ۸.۴ درصد رشد مواجه است، اما قابل قبول نیست و صادرات استان به عنوان مثال با افت و خیز سیب زمینی متحول می شود.
از سویی کشورهای هدف صادرات به ترتیب اهمیت شامل آذربایجان، عراق، گرجستان، افغانستان، پاکستان، یمن، مالزی و امارات است. که چندان تنوعی ندارد و طبق مطالعاتی که داشتیم ۱۵ کشور مستعد به عنوان هدف صادراتی برای اردبیل شناسایی شده است.
باید توجه داشت تغییر و تحولات در ابعاد تجارت خارجی مولفه های متعددی دارد که یک تعداد در اختیار استان است. علاوه بر این این مولفه ها نیازمند برنامه بلند مدت است و اینکه در طول یک سال بتوان تحول ایجاد کرد منطقی نیست.
آیا کالاهای تولیدی در خود استان قابلیت صادراتی دارند و یا اینکه باید فکر تولید کالاهای جدید را شکل داد؟
ببینید اینکه چه مقدار کالا قابلیت صادراتی دارند خود تعیین کننده است. میزان کالاهای صادراتی استان به نسبت متوسط کشوری از لحاظ تنوع و مقدار با سرانه فاصله شدید دارند. اگر سهم تولیدات صنعتی استان به نسبت کشور بررسی شود مشاهده می کنیم رقم پایینی داریم و این در حالی است که مسیر توسعه تجارت خارجی کشورها و استان های موفق از صادرات محصولات صنعتی شکل می گیرد.
متاسفانه سطح کیفی و کمی تولیدات واحدهای تولیدی استان چندان مورد توجه بازارهای جهانی نیستچه بسا برخی محصولات داریم که حجم تولید افزایش می یابد اما قابلیت صدور به بازارهای جهانی را ندارد. طبق آمار مرکز آمار ایران در سال ۸۹ بخش کشاورزی ۲۵.۹ درصد تولید ناخالص استان، خدمات و ساختمان ۶۹.۷ درصد و صنعت فقط ۶.۹ درصد را شامل شده است.
برای توسعه صادرات نیازمند محصولات صنعتی و در ادامه دانش بنیان هستیم. صنعت و معدن با بررسی وضعیت موجود تمامی کالاها و کشورهای هدف صادرات را مشخص کرده و در جداول مشخص مهمترین نیازهای هر کشور را نیز احصا کرده است. حتی کالاهای با کد HS یا مستعد صادرات را به واحدهای تولیدی نیز معرفی کردیم. در بخش کشاورزی نیز تا زمانی که به استاندارد و بسته بندی لازم دست نیابیم نمی توانیم موفق عمل کنیم.
یکی از بازارهای مستعد صادرات استان کشور روسیه عنوان می شود. با این وجود به عقیده کارشناسان ما استانداردهای ورود به این بازار را نداریم. وضعیت صادرات به این کشور امسال به چه شکلی بود؟ آیا دیدگاه این گروه از کارشناسان را قبول دارید؟
متاسفانه بر خلاف این تاکیدات میزان صادرات به روسیه هم در ارزش و هم وزن کاهش یافته است. دلیل عمده هم در موانع انتقال پول از طریق سیستم بانکی است که به دلیل تحریم ها نوسانات نرخ روبل را درست مشابه نوسانات نرخ ریال در کشور ایران در زمان تشدید تحریم ها کرده است. در چنین وضعیتی صادر کننده ریسک نمی کند صادرات کند. از سویی ما برنامه منسجم برای ورود به بازار روسیه نداریم. روسیه قبل از تحریم وارد کننده کالا از اروپا بود. مردم این کشور به استانداردهای اروپا عادت کرده اند و در کوتاه مدت با استانداردهای فعلی کالاها ما قادر نخواهیم بود در این بازار حضور موفق داشته باشیم.
مهمترین مزیت بازار روسیه تمایل به کالاهای کشاورزی و مواد غذایی است. طی بازدیدی که داشتیم در بازار تره بار سیب زمینی به ۳۰۰ واحد پولی فروخته می شد و در همان زمان در فروشگاه های زنجیره ای به سه هزار واحد پولی. تفاوت قیمت به این دلیل بود که سیب زمینی فروشگاه به صورت تکنیکی شسته شده بود. با فن آوری های خاصی جوانه زدن آن متوقف شده بود و بسته بندی مناسبی داشت. در این شرایط اردبیل ۸۰۰ هزار تن تولید سیب زمینی دارد اما هیچ یک از این فن آوری ها را نداریم.
در برخی مواقع گلایه هایی از واحدهای تولیدی شنیده می شود که محصول دارند اما توان صادرات ندارند. صنعت و معدن برای حمایت از این گروه چه اقداماتی داشته است؟
دقیقا پس از بررسی این گلایه ها در طرح منسجمی از تمامی واحدهای تولیدی خواستیم مازاد تولید خود به نسبت مصرف بازار استان را جهت صادرات اعلام کنند تا بتوانیم این واحدها را با بازارهایی که شناسایی کردیم ارتباط دهیم. فکر می کنید چند واحد تولیدی اعلام آمادگی کرد ... حتی یک واحد تولیدی مازاد خود را اعلام نکرد. در بسیاری از مواقع گلایه ها وقتی تحلیل کارشناسی می شود به نقطه درستی نمی رسیم.
در حال حاضر برای اینکه بتوانیم صادرات را به تولید کنندگان آموزش دهیم کتاب "شروع فکر صادرات" تدوین دانشگاه ماساچوست آمریکا در حال ترجمه و بومی سازی با مقتضیات استان است تا در اختیار متقاضیان صادرات قرار گیرد.
طی ماه های اخیر فعال سازی مجدد واحدهای راکد تولیدی بارها از زبان مسئولان شنیده شده است. این مهم تا چه حد در رشد صادراتی استان تاثیر گذار بوده است؟
باید در نظر داشته باشیم مقوله رکود و راکد بودن واحد های تولیدی در علم اقتصاد متفاوت است. رکود این است که واحد تولیدی تولید کرده اما نمی تواند بفروشد. اما راکد بودن به منزله عدم توانایی در تولید است که از مشکلات مختلفی مثل سرمایه در گردش حاصل می شود.
متاسفانه سطح کیفی و کمی تولیدات واحدهای تولیدی چندان مورد توجه بازارهای جهانی نیست. آن هم به دلیل روند ایجاد واحد تولیدی است که فرد مجبور می شود از صفر تا ۱۰۰ ایجاد واحد را به دوش بکشد و در همان فصل اول با مشکل مالی مواجه می شود. اما در کشورهای پیشرفته سوله آماده در اختیار فرد قرار می دهند تا فقط ماشین آلات و مواد اولیه بخرد و تولید کند.
در وضعیت فعلی با مشخص شدن کالا و کشور هدف باید اقدامات دیگری صورت گیرد تا یک صادرات انجام شد. این اقدامات در اختیار خود استان است اما عملا انجام نمی شود.
دلیل اینکه کشوری مانند ترکیه با اقتصاد مشابه ایران در عرصه تجارت خارجی موفق بوده به دلیل موفق عمل کردن زنجیره توزیع کالا استمنظور شما از این حلقه مفقوده وقتی از یک سو کالا و از یک سو بازار آماده است، چیست؟
ببینید در اردبیل ما شرکت های مدیریت صادرات نداریم. این شرکت ها در واقع همان حلقه اتصال تولید کننده و فروشنده هستند.
آیا این شرکت ها مروج پدیده دلالی نخواهند بود؟
به هیچ عنوان. در قانون تجارت ایران دلال معنی مشخصی دارد. متاسفانه این مفهوم در جامعه ما منفی تلقی می شود اما چاره ای نداریم جز اینکه از واسطه های کاردان استفاده کنیم.
یک تعداد فن تولید دارند و یک تعداد فن صادرات. باید دید جامع نگر داشته باشیم و این تصور که همه چیز در خودمان خلاصه شده و از صفر تا ۱۰۰ را باید خودمان انجام دهیم در این استان بشکند. برای اجرای صادرات دستگاه ها باید همراه هم باشند. دلیل اینکه کشوری مانند ترکیه با اقتصاد مشابه ایران اینقدر در عرصه تجارت خارجی موفق است به دلیل موفق عمل کردن زنجیره توزیع کالا است.
به عقیده شما چه موانعی در زنجیره توزیع کالای استان مشاهده می شود؟
۷۰ درصد پتانسیل صادراتی استان اندیشیده نشده است. آن هم به دلیل اینکه تفکر صادراتی در مدیران دیده نمی شود. وظیفه دستگاه اجرایی ترویج تفکر صادراتی است. هر دستگاهی می تواند به صادرات تولیدات خود فکر کند.
نمونه اش مثلا صادرات نیروی انسانی. در ارمنستان از ما مهندس کشاورزی می خواستند اما نتوانستیم این موضوع را به اجرا درآوریم چرا که در اداره تعاون و کار پدیده صادرات نیروی انسانی شکل نگرفته است. یا در میراث فرهنگی و گردشگری ما محصولات قابل توجهی برای صادرات داریم که اصلا برنامه ریزی نشده است. اگر منطقی به قضایا نگاه کنیم در اردبیل هنوز زنجیره توزیع کالا شکل نگرفته است.
آیا نظریه پایه توسعه استان توانسته نیازهای این نگاه جامع نگر به امر صادرات را تامین کند؟
این نظریه برای اولین بار محوریت کشاورزی و گردشگری استان را به کشاورزی، گردشگری، صنعت و تجارت توسعه داد. هیچ کشور موفق در تجارت خارجی نداریم که بخشی از تجارت آن صنعت نباشد. ما باید به سمتی برویم که توسعه صنایع را با هدف صادرات در استان فعال کنیم و سپس توسعه صنایع دانش بنیان را در نظر داشته باشیم.
با توجه به اینکه استان اردبیل هنوز به عنوان استان صنعتی شناخته نمی شود ورود به عرصه صنایع دانش بنیان با هدف صادرات کمی آرمانی نیست؟
در امر صادرات هیچ اولویت بندی وجود ندارد. این یکی از موضوعاتی است که باید در ذهن مدیران استانی جا بیفتد. توسعه باید همه جانبه باشد. وقتی صنعت داریم امکان ندارد کشاورزی سنتی و غیر صنعتی باشد. باید دغدغه صادراتی در کل استان و در تمامی حوزه ها ایجاد شود و هر حوزه به فکر صادرات محصول خود باشد.
از جمله برنامه های جدید رونق صادرات استان تولید محصولات با ارزش افزوده از جمله زعفران و پسته است؟ به عقیده شما در صورتی که ما وضعیت ایده آلی را تصور کنیم و به تولیدات بسیار کیفی دست یابیم در بازارهای جهانی می توانیم با برندهای استان های دیگر رقابت کنیم؟
این نکته مهمی است. کاشت محصولات جدید کشاورزی نیازمند تحلیل علمی است. اینکه چقدر تولید کیفی خواهد بود و چقدر با اقلیم سازگار است قابل بحث و مطالعه است. اما نکته اینجا است که در علم اقتصاد هیچ ضرورتی به برند سازی نبوده و این تفکر منسوخ است.
اینکه مثلا گفته شود ما زعفران با برند سبلان تولید می کنیم در علم اقتصاد جایگاه مقبولی ندارد. وقتی تولید محصولی نوپا است می توان از برندهای دیگر استفاده کرد خود را با بازار وفق داد و بعد برند مستقل ایجاد کرد. مثلا از نظر فنی هیچ ایرادی ندارد زعفران اردبیل به خراسان ارسال شود و تحت برند خراسان به فروش برسد آن هم تا مقطعی که ما چم و خم بازار را بشناسیم.
متاسفانه در استان واحدهای تولیدی با ظرفیت اسمی داریم که از قضا خالی هستند. یعنی نام دارند اما تولید و حضور در بازار ندارند. چرا که تعصب برند سازی جریان دارد. بسیاری از برندهای استان می توانند از برندهای دیگر استفاده کنند و این طرز تلقی باید در افکار عمومی تغییر یابد.
..........................
گفتگو: ونوس بهنود
نظر شما