چكيده :
شعر ايران، پيش از نيما، حضور زنان را به درستي درك نكرده بود. پس از نيما، اما با ظهور موجهاي گونه گون و زنان شاعري همچون فروغ، حضور زنان شاعر پر رنگ تر گرديد. اندك زنان شاعر قبل از نيما، هويت مستقل و زنانه‌اي در آثار خويش ارائه نمي‌كردند ، اما حضور زنان در اين دوران ، مصادف با ارائه هويتي جديد از زن به مثابه زن بود .
تا دهه چهل، گروهي شعر را تنها سياسي مي‌دانستند. پس از آن و همزمان با رويكردهايي جديد به گونه هاي عاشقانه و حسي‌تر و ظهور حس‌هاي زنانه در شعر، عده‌اي شعر زنان را تنها حاوي احساسات رمانتيك و زنانگي ها خواندند .
اما زنان شاعر خصوصاً در چهار دهه اخير نشان داده اند كه توانايي آن را دارند كه درونمايه‌هايي همچون زنانگي، عشق و تنهايي، مرگ ، انتظار ، مذهب و ارزشهاي انقلابي، آسيب هاي اجتماعي، اعتراض، سياست برخاسته از بطن جامعه و حتي سياست در معناي كلان و جهاني را به شعرهايشان وارد كنند.
پژوهش حاضر، تلاشي است در راه اثبات اين نظر كه زنان شاعر عرصه شعر سپيد در مقام سرايش انسان هايي چند بعدي هستند نه تك بعدي .
مقدمه :
شعر فارسي، آغاز قرن چهاردهم خورشيدي را به عنوان نقطه تحولي قابل تامل در خاطرخويش دارد.
تحولي كه اندك اندك همه ابعاد شعر را در برگرفت و آن را به كلي با گذشته شعري اين سرزمين متفاوت كرد.
اگر در ابتدا، تفاوت‌هاي شكلي ميان طريقه اي كه « نيما» اختيار كرده بود، با آثار سرايندگان سنتي، موجب جنجال و هياهو گرديد، اما در ادامه اين تفاوت در حد شكل محدود نماند و علاوه بر شكل و فرم شعر، دورنمايه و محتواي آثار را نيز شامل شد. نيما از همان ابتدا به دورنمايه اشعارش توجه زيادي داشت ، تا آنجا كه در سخنراني خويش درنخستين « كنگره نويسندگان ايران » در تيرماه 1325 ، پس از اشاره به وزن و قافيه و بلندي و كوتاهي مصراع ها در اشعارش پيرامون مايه آثارش مي‌گويد : « مايه اصلي اشعار من رنج من است .
به عقيده من ، گوينده واقعي بايد مايه واقعي را داشته باشد. من براي رنج خودم و ديگران شعر مي‌گويم ، خودم و كلمات و وزن و قافيه در همه وقت براي من ، ابزارهايي بوده اند كه مجبور به عوض كردن آنها بوده ام تا با رنج من و ديگران بهتر سازگار باشد.
در دوره زندگي خود من هم از جنس رنج هاي ديگران سهم هايي هست. به طوري كه من بانوي خانه و بچه دار و ايلخي بان و چوپان ناقابلي نيستم به اين جهت وقت پاكنويس براي من كم است… مي‌توانم بگويم من به رودخانه شبيه هستم كه از هر كجاي آن لازم باشد، بدون سروصدا ، مي‌توان آب برداشت.» ( 1)
هاشم كروني شاعر معاصر - نگارنده - كه يادداشت ادبي خود را دراختيارمهر قرار داده است ، در ادامه مي نويسد : در حقيقت محتواي رودخانه اي كه به نام نيما مي شناسيمش و در همين هفتاد، هشتاد سال اخير، بسا شاعران و مدعيان، بي سروصدا و با سروصدا از آن برداشت كرده اند. رنج است و تأكيد اينچنيني نيما در جمع فرهيختگان ادبي دوران، نشان از اهميت محتوا در نظرگاه هاي مدرن و نوين تر شعر فارسي دارد.
اين تفاوت ها در شعر و روند نوسازي آن مسأله‌اي طبيعي قلمداد مي‌شود. يعني پس از 15000 سال تاريخ شعر در جهان (2) و تاريخ طولاني شعر ايران قبل و بعد از اسلام، بايستي روند نوسازي در شعر همه جانبه باشد.
با اين همه، اهميت درونمايه و محتوا تنها به شعر فارسي بر نمي‌گردد. شاعر بزرگي همچون « اليوت» در نوشته هايش نگاهي خاص به محتوا دارد تا جايي كه عده اي او را مبلغ نظريات پيرامون يك جامعه مسيحي و يا يك وحدت فرهنگي - در اروپا مي‌دانند كه حتي به جنبه هاي سياسي نيز نظر دارد و از نظام سرمايه داري ماده گرايانه سود طلبانه انتقاد مي‌كند.(3)
در كشور ما نيز بحث و تحليل پيرامون درونمايه‌هاي شعري ، از جانب شاعران و حتي فراتر از آن، از جانب سياستمداران و متوليان سياسي عرصه فرهنگ نيز دنبال مي‌شود. غلامعلي حداد عادل دراين زمينه ادبيات مشروطه را نقطه تحول مي‌داند و مي‌نويسد: با آمدن مشروطه يك چشم‌انداز تازه در شعرايجاد شد و امروز شاعران ما از درونمايه هاي جديدي سخن مي‌گويند. (4)
در اين ميان نگاه به شعر شاعران زن از چند جانبه قابل تامل است . زنان شاعر، تا پيش از بروز و ظهور جريان‌هاي نوين شعري، حضور قابل توجهي در عرصه‌هاي ادبي نداشتند و به عبارتي، جز چند نام محدود نظير «رابعه» و «مهستي» و «پروين»، نام ديگري در عرصه‌ي شعر، جلب توجه نكرده بود.
به اين دليل است كه عده اي تاريخ شعر و ادب ايران را تاريخ سيطره فرهنگ و شعر مردانه مي‌دانند .(5)
شعر نو، اما عرصه‌ي جديدي را فرا روي زنان شاعر گشود، اگر هنگامي كه شعر شاعران زن از رابعه تا پروين اعتصامي را مي‌خوانيم فضاي مردانه‌اي بر آنها حاكم است و فضايي تخت و يكدست را در دنياي شعر آنان مي‌بينيم، اما پس از دوران تازه‌ي شعر فارسي، زنانگي و زاويه ديد يك زن به عنوان شاعر، باعث مي‌شود درونمايه‌هاي گونه‌گوني در شعر شاعران زن ديده شود، درونمايه‌هايي گاه مشترك با شعر مردان و گذشتگان و گاه كاملاً مجزا و متفاوت از آنان. در نوشتار پيش رو، با بهره مندي از اسناد كتابخانه اي به بررسي درونمايه هاي شعري زناني كه در عرصه شعر سپيد آثاري از خويش ارائه كرده اند مي‌پردازيم.
* ادامه دارد
پي نوشت ها :
1- نخستين كنگره نويسندگان ايران .
2- دلهره هاي آوانگاردي شاعر- نصرت شاد - سايت اينترنتي عصر نو
3- توماس اليوت، شاعر مدرن يا خدا- ناصر مستشار- سايت اينترنتي كار آنلاين
4- فرا فرهنگ هاي جهاني و شعر معاصر فارسي- سخنراني غلامعلي حداد عادل- سايت اينترنتي فرهنگ و پژوهش
5- شور رهايي در شعر فروغ - محمود فلكي - اينترنت
نظر شما