معرفت و اشراق در انديشه سهروردي

خبرگزاري "مهر" - گروه دين و انديشه : انديشه هاي سهروردي مبتني بر نظام منسجم و استوار در اصول و قواعد اشراق است. او از نخستين متفكراني است كه كوشيد تا برخي از مشكلات نظام منطق انديشه ارسطو و ابن سينا را به طريقي بديع سامان دهد. علي رغم اين اهميت تا كنون توجه چنداني به آراء منطقي او نشده است. در ميان قدما نيز نوشته هاي معدودي از او شرح شده و كمتر به آثار و آراء منطقي وي نظر كرده اند. در عصر حاضر نيز برخي از مستشرقان به استثناي ماكس هورتن و ثكستون تنها به آثار و زندگي سهروردي التفات كرده اند.

دكتر حسين ضيايي، رئيس گروه شرق شناسي و مطالعات ايراني و اسلامي دانشگاه يو سي ال اي آمريكا و مولف كتاب معرفت و اشراق در انديشه سهروردي از سهروردي پژوهان صاحب نظري است كه نوشته هاي ارزنده اي در حوزه سهروردي به صورت كتاب و مقاله به زبان انگليسي منتشر كرده است.

كتاب معرفت و اشراق در انديشه سهروردي حاصل تحقيقات چندين ساله درباره ساختار و مباني منطقي فلسفه اشراق است كه بار اول پانزده سال پيش در سلسله انتشارات دانشگاه براون به چاپ رسيد. مولف در پيشگفتار كتاب هدف از تاليف كتاب معرفت و اشراق در انديشه سهروردي را شناساندن نظام فلسفي شهاب الدين سهروردي فيلسوف و عالم شهير ايراني به اهل فلسفه غرب دانسته است. همچنين هدف اين است كه فلسفه اسلامي را به گونه اي درست و با زباني فني به اهل فلسفه در غرب معرفي كنيم تا از اين طريق بتوان گفتگويي واقعا فلسفي را با آنها داشته باشيم.

وي همچنين هدف ديگر خود را اين گونه بيان كرده است : اما دليل اصلي ما در نگارش كتابهايي به زبان انگليسي اين است كه با تحليلي درست و با استفاده از زبان فني فلسفي، فسلفه خودمان را به فلاسفه غربي اهل تحليل و برهان بياموزيم. توصيفات صرف و تعريف و تمجيد  ولو در ظاهر خوشايند به نظر مي رسند، اما به دركي واقعي از فلسفه نمي انجامد. نتيجه نادرست توصيفات سطحي از متون فلسفي عربي - فارسي تا آن حد است كه علماي اهل فلسفه در غرب كه هدفشان واقعا علمي است گمان كرده اند كه فلسفه ما از بحث و برهان و نظام پردازي فلسفي به دور است و بيشتر با انواع رياضات و رفتار و آداب تئوسوفيك سر و كار دارد  كه صد البته چنين نيست. براي مثال كافي است كه به ساختار هاي معرفتي و شناخت اشاره كنيم.   

دكتر ضيايي در ادامه نتيجه مي گيرد كه كوشش ما اين است كه به درستي نشان دهيم كه اشراق فرايندي است شناخت شناسانه، گوياي نظري نوين در مياني معرفت و شناخت و حكمت اشراقي روشي است فلسفي كه در آن حدس اولي و مشاهده و موضوع مدرك از مدرك بلا امتداد اصالت دارد و اين روش فلسفي ربطي به مكتبهاي تئوسوفي كه خود غربيها آن را غير فلسفي مي دانند ندارد.

كتاب معرفت و اشراق در انديشه سهروردي كه ترجمه يكي از مهمترين نوشته هاي دكتر ضيايي و نيز از مهمترين نوشته هاي سهروردي پژوهي است به طور مختصر از دو جنبه نظري و پژوهشي قابل بررسي است. از حيث نظري شاخه اصلي آن بررسي زيربناي معرفتي و منطقي انديشه سهروردي است. اين مبنا به تنهايي منحصر در حكمةالاشراق نبوده و براي طرح عميق آن نه تنها از نوشته هاي منطقي بلكه از مجموعه آثار و شروح نوشته هاي او و حتي از اغلب نسخه هاي خطي استفاده شده است.

انگيزه اين تتبع، مسبوق به اين نظر مولف است كه انديشه سهروردي مجموع نظام يافته اي است كه منطق و الهيات آن مرتبط با يكديگر بوده و بررسي يك جنبه اين انديشه ها، نه تنها ما را از بررسي جنبه هاي ديگر بي نياز نمي كند بلكه اساسا چنين رويكردي بدون حاصل است.

از شاخصه هاي ديگر اين كتاب توجه به تمايز انديشه فلسفي سهروردي با فيلسوفان بزرگ پيش از خود است. يكي از آن تمايزات كه در واقع بخش عظيمي از كتاب را به خود اختصاص داده مسئله تعريف است.

كتاب معرفت و اشراق در انديشه سهروردي از چهار بخش تشكيل شده است : 1- حكمت اشراق، 2- مقام منطق در حكمت اشراق، 3- نظريه اشراقي تعريف روش صوري و علم، 4-معرفت و اشراق و جهان شناسي.

گفتني است، از اين مترجم  پيش از اين كتابي با عنوان "نور در حكمت سهروردي" منتشر شده است.