به گزارش خبرنگار مهر، آیین چهارشنبه سوری در اردبیل با گستردگی رسومات و سنت ها همراه است. تا جایی که اردبیلی ها به ویژه زنان و دختران از هفته ها قبل در تدارک استقبال از سنت های این روز هستند و در واقع می توان گفت چهارشنبه سوری در اردبیل هم وزن عید نوروز جشن گرفته می شود و گاهی حتی از آن نیز مقدم تر است.
از یک ماه مانده به عید نوروز وقتی خانه تکانی ها آغاز می شود نقطه پایانی متصور روز چهارشنبه سوری است و تا این روز باید تمامی تدارکات جشن و شادمانی فراهم شود.
زنان اردبیلی خانه تکانی در چهارشنبه سوری را نمی پسندد و معتقدند باید تا حد فاصل اسفند ماه و این روز تمامی کارهای خانه به پایان برسد.
از «کل چهارشنبه» تا «گل چهارشنبه»
یک چهارشنبه مانده به چهارشنبه سوری در اردبیل با نام «کل چهارشنبه» شناخته می شود و در واقع این روزها زمانی است که خانه تکانی ها در حال انجام بوده و گرد و غبار خانه ها هنوز تکانده می شود.
یک هفته بعد که در واقع مصادف با آخرین چهارشنبه سال است وقتی خانه تکانی ها به اتمام رسید و خانه ها مثل دسته گل تمیز و زیبا شد زنان اردبیلی به استقبال «گل چهارشنبه» می روند.
تا این روز تمامی رفت و روب ها تمام شده و اهالی خانه آماده اند تا هنگام غروب رخت نو بر تن از آتش چهارشنبه بپرند.
در کتاب «اردبیل در گذرگاه تاریخ» نوشته بابا صفری آمده است که در گذشته نیز مراسم آتش بازی با مواد محترقه همراه بوده است. موادی مانند موشک، آچار، ترقه و نارنجک های دستی.
با این وجود آنچه به صورت برجسته از نوشته های باباصفری و از زبان کهنسالان استنباط می شود این است که آتش بازی ها بدون ایجاد مزاحمت برای اشخاص دیگر و در جمع های خانوادگی و دوستان و تحت نظارت خانواده ها انجام می شد.
احد غفاری می گوید در واقع پیام اصلی چهارشنبه جمع شدن خانواده دور هم است و اینکه با جشن و شادی دل ها به هم نزدیک شود و کدورت ها از بین برود.
این شهروند به برپایی سفره های شام و سفره های چهارشنبه سوری اشاره می کند و معتقد است فلسفه تمامی این رسومات ارتباط نزدیک و چهره به چهره اعضای خانواده است.
سنت شال اندازی
شال اندازی جوان تر ها در طلب مهر و محبت
بعد از مراسم آتش بازی و پریدن از آتش فال گوش ایستادن و شال اندازی آغاز می شود.
فال گوش ایستادن معمولا با نیت فرد برای بخت و اقبال سال آینده همراه است و هر صحبتی که بشنود به نوعی اقبال وی در سال بعد تعبیر می شود. بیشتر دختران دم بخت از این رسم استقبال می کنند. و در مقابل خانواده ها مراقب هستند صحبت های گرم و شیرین رد و بدل کنند تا تعبیر بد نشود.
در کنار این رسم جوانتر ها و به ویژه پسران مراسم شال اندازی را انجام می دهند. این رسم که در شهرهای ترک زبان نمونه های آن مشاهده می شود باز با هدف تعبیر بخت و اقبال انجام می شود.
یکی از شهروندان اردبیلی می گوید هر شخصی که نیتی دارد، شالی را از سقف یا پنجره یا در خانه بدون اینکه در اغلب مواقع دیده شود آویزان می کند.
حلیمه بخشنده اضافه کرد: در مقابل صاحبخانه به گوشه شال مقداری شیرینی، شکلات یا تخم مرغ رنگ کرده یا گندم بریان یا «قورقا» بسته و روانه می کند.
به گفته این شهروند در گذشته اغلب پسران جوان برای اینکه نیت و نظر دختر دلخواهشان را بدانند شالی به منزل وی می انداختند و از نوع پذیرایی نظر صاحب خانه را حدس می زدند.
نکته کلیدی در این رسم به تعبیر جامعه شناسان ایجاد زمینه های الفت و محبت است. در واقع شال بهانه ای برای ارتباط گیری با دوست و فامیل تلقی می شود و می تواند حتی ابزاری برای رفع کدورت ها باشد.
سوتی پلو با ماهی
از بوی ماهی دودی تا «سوتی پلوی» عید
اردبیلی ها بعد از این مراسمات سفره شام خود را آماده می کنند. غذای خاصی برای این شب مشخص نشده است اما در اغلب خانه ها ماهی پلو و یا «سوتی پلو» که یک نوع غذای محلی است با ماهی دودی پخته می شود.
بعد از صرف شام سفره چهارشنبه سوری گسترده می شود و در تمامی اتاق ها چراغ یا شمعی روشن می شود. رسم بر این است که چراغ ها تا خود صبح روشن بمانند و اگر شمعی در اتاق گذارده می شود تا زمانی که خود خاموش نشود کسی آن را خاموش نکند.
مشابه این رسم در خانه تکانی نیز اجرا می شود و در واقع خاموش کردن چراغ تعبیر بدی دارد و بسیاری از کهنسالان آن را بدشگون و مایه بدبختی می دانند.
اعظم فهیمی می گوید اعضای خانواده و به خصوص خانم ها اگر نیتی دارند با روشن کردن شمع آن را مطرح می کنند. اگر شمع تا آخر بسوزد و خاموش نشود به معنی به دست آوردن حاجت است.
در سفره چهارشنبه سوری انواع آجیل چهارشنبه سوری یا «قاریشیخ» که به معنی مخلوط است گذاشته می شود. میوه، شیرینی، شربت و خوردنی های دیگر نیز جزو مواد این سفره است.
آجیل چهارشنبه سوری
در گذشته که مسیر های ارتباطی در اردبیل به شکل فعلی نبود و اردبیل در زمستان اسیر برف های چند متری می شد دست یابی به انواع میوه سخت بود و به همین دلیل زنان کدبانو مربا و ترشی جات را تهیه می کردند و حتی در سفره چهارشنبه و عید نیز برای مهمانان خود در ظروفی می چیدند.
بابا صفری در کتاب خود می گوید: "آنچه در این مراسم اهمیت داشت حفظ سنت و رسوم خانوادگی بود و هر خانواده کوشش داشت آنچه را که اجداد آنها به جای می آورده اند انجام دهند تا از نکبت و ذلتی که در نتیجه برهم خوردن آن رسوم متوجه افراد خانواده می شد، برکنار بمانند. "
«نو-اوستی» پیوند دوباره با مایه حیات و زندگی
شب چهارشنبه کوچک ترها به دیدن بزرگتر ها می روند و برای تازه عروسان «بایرام پایی» که شامل شام و هدایایی برای عروس و داماد است از خانه مادر عروس فرستاده می شود.
صبح روز چهارشنبه اهالی خانه و باز بیشتر زنان و دختران به آب های جاری رفته و رسم «نو- اوستی» را به جا می آورند.
زنان با جارو کردن آب به نیت جارو کردن بدبختی ها و مشکلات، قیچی کردن آب با نیت قیچی کردن مشکلات، نیت کردن و هفت بار پریدن از روی آب و حتی دور انداختن کفش های کهنه سال قبل به نیت دور انداختن تنگی و مشکل این رسم را به جا می آورند.
زنان و دختران کوزه های سفالی خود را پر از آب روان کرده و بعد از خواندن دعا و بیان حاجت ها به خانه باز می گردند.
آیین نو- اوستی
اشرف محمدی می گوید: آب کوزه در چهار گوشه اتاق ها ریخته می شود تا حشرات موزی از خانه بروند و ساکنان را در فصول گرم سال آزار ندهند.
این کهنسال افزود: علاوه بر این آب پاکی و طهارت است و وقتی در چهار طرف خانه ریخته می شود با هدف آغاز سالی پاک و پرطروات است.
مردم اردبیل بر اساس یک رسم دیرینه در روز چهارشنبه سوری اشیا امانتی را در خانه نگه نداشته و به صاحب اصلی باز می گردانند.
در برخی از خانه ها رنگ کردن تخم مرغ به ویژه با پوست پیاز، پوست انار، زعفران و پارچه های رنگی که دور تخم مرغ بسته می شود و در آب جوش انداخته می شود رسمی همیشگی است.
تهیه گندم بریان یکی دیگر از رسوم است که برای پرکردن شال هایی که ذکر آن رفت نیز استفاده می شود.
برخی شام مناسبی به در خانه خانواده هایی که عزیز خود را از دست داده اند می فرستند و در مجموع جشن های چهارشنبه سوری فرصتی برای تنهایی، کدورت و ناراحتی باقی نمی گذارد.
در تمامی این مراسمات چنان که ذکر آن رفت زنان و دختران نقش کلیدی را دارند. زایش، پاکیزگی، طراوت، نوشدن و ایجاد امید و مهر و محبت خصیصه هایی است که زنان اردبیلی هر سال در قالب سنت های دیرینه نقش خود در شکل گیری آن را بازآفرینی می کنند.
........................
گزارش: ونوس بهنود
نظر شما