این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، ایران به عنوان شانزدهمین کشور پرجمعیت جهان محسوب می شود. رشد جمعیت شهری کشور طی ۴۵ سال گذشته تا کنون بیش از هفت برابر بوده است. این افزایش، نشان از مهاجرت های بی رویه از روستا به شهر دارد. مهاجرت ها یکی از علل اصلی وقوع پدیده حاشیه نشینی است و به عبارتی می توان گفت؛ وقوع پدیده حاشیه نشینی مولد رشد شتابان شهرنشینی است. این پدیده فقط مختص ایران نیست، بسیاری از کشورهای دنیا با این پدیده دست و پنجه نرم می کنند. شرایط بد اقتصادی در روستاها و شهرهای که از داشتن حداقل ها برای ایجاد زیرساخت های اشتغال محروم هستند باعث می شود مردم کوله بار برداشته و راهی شهرها شوند در این میان نرخ هزینه های زندگی در برخی منطقه های حاشیه نشین برای مهاجران بسیار جذاب است.
بیش از ۴ سال از استان شدن البرز می گذرد. مرکز البرز کلانشهر کرج است که جمعیتی بیش از ۲ میلیون نیم نفر را در دل خود جای داده است. کرج معروف به ایران کوچک، پذیرای اقوام مختلف ایرانی از گوشه گوشه کشور است. وجود فرهنگ های مختلف در این شهر نشان از حضور افرادی دارد که برای دستیابی به شرایط بهتر اقتصادی، کرج را مقصد نهایی خود برای زندگی انتخاب کرده اند.
وجود کارخانه های بزرگ صنعتی و تولیدی، معادن و غیره باعث شده که بسیاری از هم وطنان زندگی در این شهر را برگزینند. در خیابان های مرکزی شهر که قدم بزنید شاید به این فکر فرو روید که همه چیز خوب است و خبری از فقر و حاشیه نشینی نیست ولی کافیست برای رفتن به چالوس از کمربندی شهر عبور کنید جایی که با مرکز شهر ۱۵ دقیقه ای بیشتر فاصله ندارد. منطقه آلونک نشین اسلام آباد که در گذشته معروف به زورآباد بود، منطقه ای است نسبتا بزرگ با مساحت ۱۶۵ هکتار و بیش از ۳۰ سال است که از شکل گیریش می گذرد. بافت خانه ها نامنظم است زمانی کاملا در حاشیه بود ولی حالا قسمتی از منطقه دارد کم کم در دل شهر جا می شود.
وجود یک ششم بافت فرسوده کرج در محله اسلام آباد تهدیدی بزرگ است
به گفته خیلی از شهروندان شبهای منطقه اسلام آباد زیبا و روزهایش زشت است، زیبایی شبهای این منطقه به خاطر خانه های قد و نیم قدی است که گویا روی هم ساخته شده است. چراغ های روشن این منطقه در شب تصویری زیبای به رهگذران می دهد ولی در روز دیدن تصاویری از رها شدن زباله در خیابان ها، بوی بد فاضلاب و همچنین استقرار ضایعات فروشی ها زشت و نازیبا است. از همه مهمتر وجود بیش از یک ششم بافت فرسوده استان البرز در این منطقه، نیز مانند تاولی بزرگ بر قلب منطقه نمایان است.
زندگی مردم در حاشیه شهر تبعات زیادی در پی دارد به همین منظور بازسازی بافت‌های فرسوده و ساماندهی مناطق قدیمی شهر که در بسیاری از مواقع در حاشیه شهر واقع شده اند از جمله طرح‌های ضروری است که باید با سرعت بیشتری در سطح استان اجرایی شود ولی با گذشت مدتها هنوز این طرح کامل به اجرا در نیامده است و مشکلات محله زورآباد از جمله عرض کم خیابان ها، نبود فاضلاب مناسب، نبود مدرسه، بانک و پارکینگ و غیره ... دامنگیر مردم این منطقه شده به طوری که شهروندان را عاصی کرده است.
برای آشنا شدن با این منطقه که در حاشیه شهر هم واقع شده باید کمی توضیح داد؛ عرض برخی خیابان ها از جمله خیابان اصلی این منطقه کمتر از ۱۰ متر است به طوری که دو خودرو نمی توانند از کنار هم عبور کنند. در سال ۸۸ قرار بر این بود که عرض خیابان اصلی به ۱۶ متر تغییر یابد ولی همچنان ۶ متر است و ترافیک، مهمان ناخوانده و دردسرساز همیشگی خیابان های این منطقه است.
وجود مغازه های ضایعات فروشی تاولی بر دل اهالی
در نظر بگیرید اگر کسی بیماری داشته باشد و بخواهد او را به نزدیک ترین مرکز درمانی برساند چه مسیر تنگ و کم عرضی را باید بپیماید تا به خیابان های با عرض بزرگتر برسد تا بیمار خود را به بیمارستان برساند.
این منطقه همچنین فاقد هرگونه پارکینگ عمومی است. همچنین منطقه ای به این بزرگی فاقد هرگونه امکانات رفاهی است. این تفاوت امکانات و شرایط در این منطقه در حدی است که در برخی از خیابان ها از یاد می بری که اینجا کرج است و تردد از این محله ها تصاویر محرومیت شهرهایی را برای ما متصور می کند که فرسنگ ها از پایتخت به دور هستند و آنها را محرومترین مناطق کشور به حساب می آورند اما کسی حتی شاید نتواند تصور کند که در انتهایی منطقه عظیمیه کرج که جزو یکی ار بهترین مناطق کرج است، منطقه ای با این سطح از محرومیت واقع شده است.
یکی دیگر از تاول های که بر دل منطقه نشسته، وجود مغازهای ضایعات فروشی است که اهالی آنها را به کنایه لقب طلافروشی داده اند.
آمار دقیقی از حاشیه نشینی در کرج وجود ندارد
با توجه به قدمتی که منطقه اسلام آباد دارد عمده مشکلات مردم بلاتکلیفی در همه زمینه های خدمات شهری است که دامن مردم و منطقه را گرفته است. به طوری که بسیاری از شهروندان اسلام آبادی معتقدند که ستاره ای در آسمان شهر ندارند. با توجه به ساخت و سازهایی که در منطقه صورت گرفته خانه های ساخته شده توسط مردم استاندارد نیست اگر زمین روزی روی خوش به مردم این منطقه نشان ندهد و رانشی در بر داشته باشد تلافات زیادی دامنگیر مردم منطقه خواهد شد.
برای بررسی بیشتر و اطلاع از آمار حاشیه نشینی در کرج به سراغ مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری البرز می رویم، حمیدرضا عسگری در پاسخ به این پرسش که آیا آماری از میزان حاشیه نشینی در کلانشهر کرج وجود دارد یا خیر؟ اظهار کرد: آمار دقیقی از میزان حاشیه نشینی در کرج وجود ندارد تقریبا یک چهارم جمعیت شهری کرج در مناطق حاشیه نشین سکونت دارند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا حقوق شهروندی در این مناطق رعایت می شود یا خیر؟ افزود: اسم دوم مناطق حاشیه نشینی سکونتگاهای غیر رسمی است و مناطق ویژه اجتماعی هستند که خارج از اصول شهرسازی و قانونی اقدام به ساخت و ساز کرده اند به همین علت از سرانه مختلف بهداشتی و درمانی، آموزشی، علمی و فرهنگی محروم هستند و اگر هم سرانه ای وجود داشته باشد از استاندارد لازم خیلی فاصله دارد.
همجواری با پایتخت دلیل افزایش حاشیه نشینی در کرج است
این مسئول ادامه داد: به علت پایین بودن سرانه های آموزشی و فرهنگی در مناطق حاشیه نشینی، شهروندان در برخی موارد مرتکب جرم می شوند ولی توجه به نیازهای شهروندانی که به هر دلیل مجبور به سکونت در این مناطق هستند جزو تکالیف دستگاهای حاکمیتی و اجرایی است.
مدیرکل اداره کل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری البرز همجواری البرز با پایتخت را یکی دیگر از دلایل افزایش حاشیه نشینی دانست و گفت: هزینه زندگی در پایتخت بالا است به همین خاطر بسیاری پایتخت را محل درآمد و استان البرز را محل زندگی انتخاب می کنند و همین مسئله به افزایش مناطق حاشیه نشین در البرز دامن زده است.
وی درباره ساماندهی مناطق حاشیه نشین گفت: ساماندهی این مناطق کار بسیار گسترده و خیلی پر هزینه است.
عسگری در ادامه افزود: موضوع سکونت گاههای غیر رسمی استان البرز و به ویژه شهرستان کرج در شورای اجتماعی کشور مطرح شد و استاندار البرز گزارشی از سکونتگاههای غیر رسمی را به اطلاع این شورا رساند.
یکی از راه حل های از بین بردن حاشیه نشینی توزیع عادلانه درآمدی در روستاها است
وی از مناطق اسلام آباد و «خط ۴ حصار» به عنوان مناطق بارز حاشیه نشنی در کرج یاد کرد و گفت: «منطقه خط »۴ حصار با جمعیت زیادی در قلب استان البرز واقع شده است که درگیر مسائل پیچیده فرهنگی و اجتماعی است.
عسگری از استقرار یک تیم پژوهشی و اجتماعی در منطقه «خط ۴ حصار» خبر داد و تاکید کرد: این تیم کارشناسی کار میدانی و علمی در رابطه با مشکلات خاص مناطق حاشیه نشین انجام داد و حاصل این تحقیقات ۴۰۰ صفحه گزارش است که کاملا علمی و بر اساس روش های پژوهشی تدوین شده است و به شورای اجتماعی کشور ارسال شده است.
این مسئول گفت: با ارسال این گزارش به شورای اجتماعی کشور در سال جاری اقدامات مطلوبی انجام خواهد شد.
عسگری در پاسخ به این پرسش که بسیاری از امکانات در شهرها ارائه می شود و همین دلیل باعث شده که روستاییان به شهرها مهاجرت کنند آیا متولیان امر تدبیری اندیشیده اند که امکانات در روستاها هم ارائه شود؟ افزود: درصد بالای از افرادی که در حاشیه شهرها سکونت دارند روستاییان هستند. اگر در روستا زمینه کسب درآمد فراهم شود مهاجرت صورت نمی گیرد. یکی از راههای از بین بردن حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ، توزیع عادلانه ظرفیت های درآمدی در روستاها است. اداره کل روستایی استانداری و جهاد کشاورزی و دیگر دستگاههای متولی می تواند با برگزاری کارگاههای آموزشی از مهاجرت بی رویه و دامن زدن به پدیده حاشیه نشینی جلوگیری کند.
وی در پایان با اشاره به اینکه شیب مهاجرت روستاییان به شهر کُند شده است، گفت: متاسفانه وقوع پدیده خشکسالی می تواند به پدیده حاشیه نشینی دامن بزند به همین منظور باید چرخه اقتصادی در روستاها فعالتر شود در غیر اینصورت کم آبی و خشکسالی شیب مهاجرت روستاییان به شهر را تند می کند.
در پایان باید گفت؛ حاشیه نشینی یکی از معضلاتی است که گریبان بسیاری از شهرها را گرفته است، تبعات این پدیده خاکستری روی فرهنگ شهروندی تاثیری غیرقابل انکار دارد و باعث گسترش بِزه در جامعه می شود بنابراین باید برنامه ریزان اجتماعی و شهری از این پدیده غافل نشوند چرا که غفلت ها در این حوزه خسارات جبران ناپذیری را به جامعه وارد می کند.
گزارش و عکس: ساره نوری
نظر شما