دكتر " محسن نراقي " عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران در گفت و گو با خبرنگار علمي خبرگزاري مهر ، علايم سينوزيت ، تفاوت سينوزيت حاد با مزمن ، عوامل موثر در بروز سينوزيت هاي مكرر ، عوارض اين بيماري ، راههاي تشخيصي و نحوه درمان آن را تشريح كرد .
سينوزيت حاد با چه علا يمي خود را نشان مي دهد؟
مهم ترين علامت سينوزيت حاد در افراد بزرگسال ، درد سينوس است كه برحسب سينوس مبتلا ، محل درد نيز مي تواند متفاوت باشد. درد ممكن است در گونه ، پيشاني يا اطراف و عمق چشم حس شود. معمولا درد با احساس سنگيني و فشار همراه است وبيشتر در ساعات بيداري رخ مي دهد. ممكن است اين حالات با خم شدن بدتر شود. گاه بيمار احساس مي كند گويي مايعي در سرش در حركت است . ترشحات چركي بيني كه از سوراخ هاي بيني يا پشت گلو خارج مي شود و گرفتگي بيني از ديگر علايم شايع است.
در برخي موارد كاهش حس بوياي و چشايي و احساس مزه بد در گلو نيز وجود دارد. ممكن است فرو بردن ترشحات در كودكان به تهوع و استفراغ منجر شود. در برخي موارد كاهش اشتها ، تنفس بد بو و سرفه نيز وجود دارد.
گاهي ترشحات غليظ پشت گلو موجب بسته شدن شيپور استاش و احساس پري و صداي تق تق در گوش ميشود. ممكن است همراه با اين علا يم ، تب با شدت كم يا زياد وجود داشته باشد.
چه موقع مي گوييم سينوزيت مزمن شده است ؟
در صورتي كه علايم سينوزيت بيش از 3 ماه ادامه يابد يا تغييرات غيرقابل برگشت ايجاد شده باشد، سينوزيت به شكل مزمن در آمده است.
چه عواملي به سينوزيت هاي مكرر يا مزمن منجر مي شود؟
در هر فردي ممكن است يك يا چند مورد از عوامل زمينه ساز زير وجود داشته باشد، بنابراين لازم است در افراد مستعد تك تك اين موارد بررسي شود:
- عفونت هاي مكرر ويروسي : در خرد سالاني كه در مهد كودك هاي شلوغ نگهداري مي شوند، عفونت هاي مكرر موجب مي شود كه پيش از رهايي از يك سرماخوردگي ، كود ك گريبانگير سرماخوردگي ديگر شود و مجالي براي بهبود ترشحات بيني در فواصل سرماخوردگي ها نباشد.
- آلرژي : حساسيت به عوامل مختلف ، از جمله عوامل استنشاقي يا غذايي مي تواند عامل زمينه ساز سينوزيت باشد. آلرژي بيني به دو شكل ظاهر مي شود :
- آلرژي فصلي كه در فصلي خاص مانند بهار يا تابستان آشكار و از گرده درختان ، علف هاي هرز و چمن ناشي مي شود .
- آلرژي دايمي ، يعني در تمام طول سال گرفتگي و ترشح بيني وجو دارد كه گرد و خاك منزل و موجودات ريز همراه آن به نام " مايت " ، قارچ هاي معلق در هوا و مواد زايد حيوانات خانگي به عنوان عامل آن شناخته شده اند .
- دود سيگار و آلودگي هوا .
- اختلالات سيستم دفاعي بدن .
- برگشت مواد غذايي از معده به مري كه موجب شوزش سر دل مي شود ؛ مشخص شده است كه اين عامل نيز زمينه سينوزيت را در كودكان فراهم مي كند .
- اختلالات ساختماني داخل بيني و تغييرات ساختاري منافذ سينوس ها كه ممكن است مادر زادي يا اكتسابي باشد .
- بزرگي لوزه سوم در خرد سالان .
وجود اجسام خارجي در بيني : ترشح چركي يك طرفه و بد بو از بيني خرد سالان به احتمال زياد دال بر وجود جسم خارجي در بيني است .
- ممكن است تومور هاي بيني و سينوس با علائمي شبيه سينوزيت مزمن تظاهر نمايد و چهره خود را زير اين نقاب فريبنده پنهان كند .
- گاهي عوامل قارچي با برانگيختن واكنش هاي ايمني بدن زمينه ساز سينوزيت مزمن مي شود .
سينوزيت مزمن چه علا ئمي دارد ؟
در سينوزيت مزمن شدت علايم كمتر است و معمولا درد يا تب وجود ندارد . از علائم سينوزيت مزمن ، گرفتگي بيني و ترشحات مداوم از بيني و پشت گلو است . ممكن است كاهش حس چشايي و بويايي همراه با بوي بد دهان نيز وجود داشته باشد . سرفه هاي مزمن و تغييرات رفتاري در كودكان نيز گاهي از سينوزيت مزمن ناشي مي شود .
آيا سينوزيت هميشه با سر درد همراه است ؟
خير ، در بسياري از موارد سينوزيت مزمن ، سر درد وجود ندارد و در بسياري از سر دردها نيز اثري از سينوزيت ديده نمي شود . معمولا افراد هر نوع سر دردي را به سينوزيت نسبت مي دهند و چون براي خوب شدن آنچه كه به تصورشان سينوزيت است ، آنتي بيوتيك هاي زيادي مصرف مي كنند و نتيجه اي نمي گيرند ، اين تفكر نادرست بر ايشان مستولي مي شود كه سينوزيت درمان شدني نيست . در معاينه دقيق اين دسته از بيماران مشخص مي شود كه سر درد شان با سينوزيت هيچ ارتباطي ندارد ، يعني در واقع آنان به سينوزيت دچار نيستند و مشكل شان از علل ديگري ناشي مي شود . بطور كلي سر درد ، علامتي شايع براي بسياري از اختلالات جسمي و عصبي است و در رسيدن به تشخيص سر درد بايد همه علل را در نظر گرفت . گاهي اوقات منشا برخي از سر درد ها را بايد در سينوس ها جستجو كرد ، اما اين به مفهوم سينوزيت چركي نيست . براي نمونه برخي افراد - به علل مختلف - دچار آلرژي بيني يا تورم مخاط بيني هستند و در مواقعي كه ورم بيني افزايش يابد ، منافذ سينوس ها بسته شده ، ممكن است ايجاد درد كند ، بي آنكه هيچ عفونتي در كار باشد . برخي افراد به محض مواجهه با باد سرد يا هواي خشك ، دچار سر درد مي شوند . در اين افراد ممكن است تورم پديدار شده بيني ، به طور موقت و زود گذر موجب شود كه ساختمان هاي مختلف داخل بيني با هم تماس پيدا كنند و درد ايجاد شود . اين درد ها نيز نشانه سينوزيت نيست . توصيه اي ساده براي كساني كه به اين قبيل درد ها دچار مي شوند ، اين است كه موقع درد ، به جاي قرص مسكن ، تنها از بخور ساده استفاده كنند .
ساده ترين روش انجام اين كار، آن است كه يك ظرف آب جوش را پس از برداشتن از روي منبع حرارتي در جلوي خود قرار دهند ، پارچه اي روي سر خود بكشند ، آنگاه هواي اشباع از رطوبت را استنشاق كنند . اين عمل به باز شدن منافذ سينوس ها و روان شدن ترشحات كمك مي كند .
آيا وجود ترشحات پشت گلو نشانه سينوزيت است ؟
خير ، در بيشتر افرادي كه تنها مشكل شان ترشحات پشت گلو است ، سينوزيت مطرح نيست . به طور كلي طي 24 ساعت ، پوشش سينوس ها و داخل بيني مقادير زيادي مايع ترشح مي كند . اين مايع هم رطوبت مجاري تنفسي را تامين مي كند و هم عمل تصفيه ذرات و مبارزه با ميكروب ها را عهده دار است .
اين مايع به طور دائم در جريان است ، حدود هر 15 دقيقه تعويض و پس ازخروج از سينوس ها ، از سوراخ هاي پشتي بيني به فضاي پشت گلو وارد مي شود . سپس بي آنكه متوجه شويم ، به سوي معده جاري مي شود . اين جريان ، پديده اي طبيعي است و گواه بيماري خاصي نيست . ممكن است عوامل مختلفي سبب شود كه اين مايع بيش از حد غليظ و چسبناك شده ، به راحتي اين مسير را طي نكند . در اين صورت ممكن است فرد آزرده و مجبور شود كه پي درپي آن را از گلويش خارج كند يا به اصطلاح گلويش را صاف كند . عواملي همچون خشكي و آلودگي هوا نيز مي توانند اين حالت را پديد آورند . گرچه ممكن است يكي از علائم سينوزيت ، ترشحات پشت گلو باشد ، بايد دقت داشت كه هر ترشحي را به حساب ترشح چركي نگذاشت . همانطور كه در مورد تاثيرات محيطي اشاره شد ، ممكن است عوامل غير عفوني مانند آلرژي نيز موجب ازدياد اين ترشحات شوند .
هر چقد ر هم اين ترشحات غليظ باشد ، رنگ سفيد يا شفاف آنها احتمال وجود عفونت باكتريايي را كم مي كند ؛ حتي زرد يا تيره رنگ ترشحات نيز مي تواند بدون وجود عفونت ديده شود . بنابراين بهتر است كه بيماران در صورت مشاهده ترشحات پشت گلو ، پيش از استفاده غير ضروري از آنتي بيو تيك هاي مختلف ، به پزشك متخصص مراجعه كنند تا با معاينه دقيق داخل بيني و پشت گلو ، علت اصلي آن مشخص شود .
سينوزيت ممكن است چه عوارضي را در بر داشته باشد ؟
سينوزيت مي تواند سه دسته عوارض ايجاد كند :
- عوارض محدود به خود سينوس كه مهمترين شان تجمع ترشحات در پشت منفذ بسته شده سينوس است . اين ترشحات به تدريج غليظ و چسبنده مي شود و ممكن است عفونت چركي نيز به آن اضافه شود . با افزايش تدريجي ترشحات و خارج نشدن آن ، برساختمان هاي مجاور فشار وارد مي شود و علائمي مانند جا به جايي چشم تظاهر مي نمايد .
- عفونت به كاسه چشم گسترش مي يابد و موجب تورم پلك و در حالات شديد ، تجمه چرك در فضاي كاسه چشم مي شود . در اين حالت لازم است اقدامات درماني فوري در جهت مهار عفونت سينوس صورت گيرد .
- عوارض مغزي مانند مننژيت و آبسه هاي مغزي
ميزان شيوع سينوزيت مزمن چقدر است و آيا آماري در اين مورد وجو دارد ؟
سينوزيت مزمن بيماري شايعي است . براي نمونه در سال 1995 شايع ترين بيماري مزمن در آمريكا سينوزيت مزمن اعلام شده است و در دهه اخير نيز ميزان آن افزايش يافته است . شايد اين افزايش تا اندازه اي مربوط به پيشرفت هاي اخير در زمينه تشخيص بهتر و دقت بيشتر پزشكان در كشف اين بيماري باشد .
سينوزيت چگونه تشخيص داده مي شود ؟
- تشخيص سينوزيت حاد در بيشتر مواقع از روي علائم بيمار و با معاينه دقيق وي ، بدون نياز به عكسبرداري امكان پذير است .
- درسينوزيت مزمن ، معاينه دقيق داخل بيني تا حد زيادي به تشخيص كمك مي كند . در صورتي كه پزشك به سينوزيت مزمن مشكوك باشد ، دو روش تشخيصي كمكي ، اطلاعات بيشتري را در اختيار قرار مي دهند . يكي آندوسكوپي داخل بيني و سينوس و ديگري سي تي اسكن است . كه هر كدام در وقت مناسب خود به تشخيص پزشك مورد استفاده قرار مي گيرند .
آندوسكوپ چيست ؟
آندوسكوپ بيني لوله فلزي ظريف و باريكي است كه در داخل آن دستگاهي دقيق شامل عدسي ها و منشور هاي مختلف تعبيه شده است . يك طرف آن داخل بيني يا سينوس و يك طرف ديگرآن ، مقابل پزشك يا دستگاهي قرر مي گيرد كه مناظر مورد معاينه را روي صفحه نمايش نشان مي دهد . در حقيقت آندوسكوپ همچون تلسكوپ عمل مي كند و از ساختمان هاي داخل بيني وسينوس منظره و ديدي عالي به جراح مي دهد .
در سال هاي اخير ، استغاده از اندوسكوپ در عرصه تشخيص و درمان بيماري هاي بيني و سينوس تحولات چشمگيري ايجاد كرده است . به كمك آندوسكوپ تشخيص بيماري هاي سينوس دقيق تر شده است و علت اصلي سينوزيت مزمن در بسياري از موارد روشن مي شود .
هدف از آندوسكوپي بيني و سينوس چيست ؟
آندوسكوپي سينوس و بيني با دو هدف انجام مي شود . هدف اول تشخيص است كه در اين موارد آندوسكوپي تشخيصي بيني و سينوس با بي حسي ساده صورت مي گيرد و حتي در كودكان نيز قابل انجام است . هدف دوم درمان بيماري هاي بيني و سينوس است . در اين موارد ، عمل جراحي آندوسكوپي بيني و سينوس در اتاق عمل و تحت مراقبت هاي ويژه انجام مي گيرد .
در آندوسكوپي تشخيصي بيني و سينوس چه مواردي كشف مي شود ؟
در حقيقت آندوسكوپي تشخيصي بيني و سينوس معاينه دقيق وتمام عياروضعيت داخل بيني و سينوس هاست . به كمك آن مي توان به مسير هاي مختلف داخل بيني وارد شد و عللي كه موجب گرفتگي بيني يا سينوزيت شده اند ، را تشخيص داد . در آندوسكوپي تشخيصي ، پزشك به كمك آندوسكوپ ابتدا كف بيني و سپس حفره بيني را بررسي مي كند . در اين ميان مشكلات زير شاخك پاييني بيني كاملا قابل تشخيص خواهند بود . براي مثال در برخي از موارد مشاهده شده است كه شاخك پاييني بيني در قسمت پشتي بسيار متورم است و راه تنفس رامي بند د . در هنگام آندوسكوپي بيني ، لوزه سوم را مي توان به طور دقيق و با ديد مستقيم مشاهده و ميزان بزرگي ونقش آن را در گرفتگي راه تنفس ارزيابي كرد . سپس از مسير بالاتر در مجاورت شاخك مياني ، وضعيت سينوس هايي را كه دوردست ترند ( سينوس اسفنوئيد ) مورد بررسي قرار داد .
همچنين در هر قسمتي ازمسير، وضعيت تيغه بيني از نظر وجود انحراف قابل ارزيابي و قضاوت است . وجود پوليپ هابا ابعاد مختلف نيز در ناحيه زير شاخك مياني نيز از مواردي است كه در آندوسكوپي تشخيصي كشف مي شود .
آيا در درمان سينوزيت مزمن ، جراحي بيني و سينوس با استفاده از آندوسكوپ بر روش هاي ديگر ارجحيتي دارد ؟
پاسخ اين سئوال نهفته در كيفيت و چگونگي دسترسي به سينوس در اين روش هاست . در جراحي هاي متداول ، معمولا سينوس فكي از راه هاي غير از مجراي اصلي سينوس ، باز مي شود . امروزه ثابت شده است كه جهت حركت مايعات ترشح شده داخل سينوس ، هميشه به سوي مجراي خروجي اصلي است و حتي اگر سوراخي بزرگ در محلي غير از سوراخ اصلي ايجاد كنيم ، باز هم ترشحات تمايل دارند از همان سوراخ اصلي مسدود شده خارج شوند . اين موضوع اهميت باز كردن مجراي اصلي ترشحات سينوس را نشان مي دهد . در جراحي از طريق آندوسكوپ ، اين امكان وجود دارد كه با داخل كردن آندوسكوپ به درون بيني ، مجراي خروجي سينوس ها را از همان راه اصلي باز كنيم . به طور حتم مشكلات اين عمل براي بيمار كمتر از عمل هايي است كه در آنها از روش هاي برش هاي زير لب و برداشتن استخوان سينوس استفاده مي شود . اين نوع عمل هاي جراحي قادرند عملكرد سينوس را به حالت طبيعي برگردانند . از اين رو به نام جراحي عملكردي آندوسكوپي هم معروف اند .
آيا جراحي بيني و سينوس با استفاده از آندوسكوپ ، عوارضي هم دارد ؟
اين روش جراحي به تجربه ، مهارت و دقت زياد جراح نياز دارد . مشكلات زير ، عمل جراحي بيني و سينوس با استفاده از آندوسكوپ را به يكي از دشوار ترين عمل هاي جراحي بدل ساخته است :
- در ساختمان عناصر تشريحي داخل بيني و سينوس ها پيچيدگي و ظرافت خاصي نهفته است . عناصر حياتي و مهمي چون عصب بينايي و سرخرگ اصلي تغذيه كننده مغز ، درست در ديواره سينوس ها جاي گرفته اند .
- جراح مجبور است آندوسكوپ را در يك دست نگه دارد و تنها با يك دست امكان كار دارد .
- كوچكترين خونريزي مانع ديد از طريق آندوسكوپ مي شود .
- از آنجا كه محدوده ديد آندوسكوپ باريك است ، امكان آسيب عناصر تشريحي نزديك به هم و عوارض ناگوار وجود دارد . با وجود تمام دشواري هاي اين روش ، بيماري كه توسط جراح خبره تحت عمل جراحي قرار گيرد ، تا حد زيادي مي تواند مطمئن باشد كه پس از عمل با مشكل مواجه نخواهد شد و عوارض ناشي از عمل جراحي نيز بسيار اندك خواهد بود .
اساس ديدگاه جديد در زمينه درمان سينوزيت مزمن چيست ؟
بيشتر بيماري هاي سينوس با برقراري مجدد ارتباط سينوس با فضاي بيني ( ورود هوا و خروج ترشحات ) برطرف مي شود . رفع عامل گرفتگي ، موجب بهبود كارآيي سينوس و درمان سينوزيت مي شود . در روش هاي نوين ، هدف اصلي رفع علت گرفتگي است ، نه تغييراتي كه خود زائيده گرفتگي اند .
بين درمان سينوزيت و آسم چه ارتباطي وجود دارد ؟
در كساني كه هم به آسم د چارند و هم به سينوزيت ، درمان سينوزيت بهبود قابل ملا حضه آسم و كاهش نياز به استفاده از دارو هاي ضد آسم را به همراه خواهد داشت .
نظر شما