به گزارش خبرنگار مهر، نشست «نقد مطالعات میان‌رشته‌ای در ایران و جهان» امروز جمعه ۲۵ اردیبهشت‌ماه با حضور حسین ابراهیم آبادی، مرتضی بحرانی، سید عبد‌الامیر میرنبوی، محسن علوی‌پور و احمد شاکری در تالار گفت‌وگوی بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
ابراهیم آبادی در ابتدای این نشست به ناتوانی علم در تحلیل برخی پدیده‌های نوظهور در دهه ۶۰ و ۷۰ اشاره کرد و افزود: در این دوران برخی از پدیده‌هایی وجود داشتند که علم نتوانست به آنها پاسخ بدهد. به طور مثال درباره پدیده خودکشی، جامعه‌شناسی توانست وارد میدان شود و تبیینی از این پدیده ارائه دهد در حالی که سایر علوم از تبیین این پدیده ناتوان مانده بودند.
وی ادامه داد: همچنین در پدیده‌های دیگری مانند انقلاب‌های اجتماعی، بن‌بست‌های اخلاقی و ... برخی علوم نمی‌توانستند این پدیده‌ها را تبیین کنند و نیازمند کمک سایر علوم در این زمینه بودند.
وی افزود: همچنین در تحلیل پدیده‌ای مانند طلاق تنها علم جامعه‌شناسی نمی‌توانست کارساز باشد و نیازمند کمک علوم دیگری مانند اقتصاد و ... بود.
ابراهیم آبادی با بیان اینکه این تحولات موجب شد که دانش میان‌رشته‌ای شکل بگیرد اظهار کرد: در ایران البته از گذشته همواره نوعی نگاه میان‌رشته‌ای وجود داشته و دانشمندان و حکیمان ما در علوم مختلف صاحب نظر بودند به طور مثال فارابی، ابن سینا و ... نه تنها حکیم بودند بلکه در علوم دیگری مانند پزشکی نیز سررشته داشتند.
رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت: پس از تأسیس دارالفنون نظام رشته‌ای بر اساس تشخیص دانش حاکم شد. بعدها در جاهایی مانند تربیت معلم رگه‌های از نگاه چند رشته‌ای را می‌بینیم. به طور مثال در آموزش علمی مانند زبان و ادبیات فارسی چندین رشته در کنار هم قرار می‌گیرند.
وی با تأکید بر اینکه طی ۳۰ سال گذشته گرایش‌های میان رشته‌ای گسترش می‌یابد اضافه کرد: پیچیدگی پدیده‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در ایران موجب می‌شود که رشته‌ها احساس کنند به یکدیگر نیاز دارند. امروز ما در فصلنامه انجمن جامعه‌شناسی ایران مقالاتی از سایر رشته‌ها نیز مشاهده می‌کنیم. بنابراین پیچیدگی پدیده‌ها در ایران نگاه میان رشته‌ای را تقویت کرده است.
وی ادامه داد: البته مطالعات میان رشته‌ای یک رویکردی است که در حوزه دانش شکل گرفته است. در شکل رسمی، نشستی با حضور جمعی از محققان ایران تشکیل شد و رویکرد میان رشته‌ای به عنوان یک اولویت طرح شد و در قالب برنامه چهارم توسعه به دولت توصیه شد. بنابراین پژوهشگران به دولت توصیه کردند که روی نگاه میان‌رشته‌ای تأکید کند.
رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی افزود: امروز تحقیقات میان رشته‌ای در جامعه کمتر مطرح است و بیشتر مطالعات میان رشته‌ای مورد توجه است. به طور مثال درباره پدیده‌ایی مانند جمع‌آوری زباله، پدیده گرد و غبار، اختلافات خانوادگی و ... بحث مطرح شدن نگاه‌های علوم مختلف به این پدیده‌ها مطرح شده است.
ابراهیم آبادی با تأکید بر اینکه بیش از روش، تفکر در اینجا مهم است گفت: متأسفانه در مقاطع مختلف آموزشی مطالعات میان‌رشته‌ای شکل نگرفته است و باید نظام آموزشی ما روی این موضوع متمرکز شود.
علوی پور عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز در ادامه این مراسم ضمن گرامیداشت یاد مرحوم صادق آئینه‌وند گفت: دکتر آئینه وند با وجود اینکه دکترای ادبیات عرب داشت اما ما او را به عنوان تاریخ نگار اسلامی و پیشرو تاریخ نویسی تحلیلی تمدن اسلامی می‌شناسیم. در واقع ایشان خودی نمادی از مطالعات میان رشته‌ای بود.
وی ادامه داد: حال این سوال مطرح می‌شود که مطالعات میان رشته‌ای چگونه شکل می‌گیرد؟ دکتر آئینه‌وند تاریخ اسلام را بر اساس آنچه که روایت شد خواند و ضعف‌های آن را مشاهده کرد. او به این مسئله اذعان داشت که تاریخ در بستر ادبیات و فرهنگ شکل می‌گیرد. بنابراین ایشان جزو منادیان شکل‌گیری تاریخی می‌شود که اسلام را به عنوان یک پدیده فرهنگی تمدنی بررسی می‌کند.
وی با طرح این سوال که آیا میان رشته‌گی با آگاهی شکل می‌گیرد و یا عوامل دیگری در آن دخیل هستند، گفت: تفاوت بین علوم طبیعی و علوم انسانی این است که در علوم طبیعی ناخودآگاه میان رشته‌گی وجود دارد. در علوم طبیعی شما با مسأله روش روبه‌رو نیستید. اما در علوم انسانی این گونه نیست. آنچه در علوم انسانی مسأله میان رشته‌گی را به مسأله تبدیل می‌کند روش است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی ادامه داد: در دوره مدرن که تخصصی شدن علوم مبنا قرار گرفت مشکلات دیگری پدید آمد به طور مثال اگر یک عالم فلسفه می‌گفت من فلسفه می‌دانم تخصصی نداشت. اما اگر می‌گفت که من نقد عقل محض کانت را می‌دانم متخصص می‌شد.
علوی پور افزود: پس از دو جنگ جهانی این زمزمه مطرح شد که متخصصان ما غرق در موضوعات حوزه خود هستند و نمی‌دانند تخصصشان چه پیامدی خواهد داشت؟ بنابراین این جرقه‌ای بود تا بازنگری انتقادی در تعاریف علوم و نیز ارتباط میان رشته‌ها شکل بگیرد. این گونه بود که ارتباط میان رشته‌های مختلف بوجود آمد و ابیات میان رشته‌ای شکل گرفت.
وی یادآور شد: وقتی ادبیات میان رشته‌ای بین دو یا چندین رشته به وجود آید و یکی از این رشته‌ها ادبیاتش فربه‌تر شود رشته مستقلی پدید می‌آید.
نبوی، معاون پژوهشی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز در ادامه این مراسم توضیحاتی را درباره شکل‌گیری کمیته میان‌رشته‌ای در این پژوهشکده ارائه کرد و افزود: همانطور که گفته شد پس از توصیه محققان به دولت برای تأکید بر مطالعات میان رشته‌ای، کمیته‌ای در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در سال ۸۵ با عنوان کمیته میان رشته‌ای شکل گرفت. این کمیته می‌خواست مطالب و پژوهش‌های در این باره ساماندهی کند و ادبیاتی را از این طریق دانشگاه‌ها ایجاد کند.
وی تأکید کرد: نخستین اشکال در این باره این بود که مطالعات میان رشته‌ای مسأله محور و موضوع محور است. مطالعات میان‌رشته‌ای قرار است از همه رشته‌ها بهره بگیرد. اما در سیستم آموزشی ما، نگاه آموزشی بر مطالعات میان رشته‌ای غالب است.
وی با بیان اینکه مطالعات میان رشته‌ای همانگونه که به معنای خاص کلمه با تحقیق مترادف نیست با آموزش نیز هم معنا نیست، افزود: در این کمیته مطرح شد که باید از دل مطالعات و تحقیقات رشته‌های جدیدی تأسیس شود و حتی مبانی نظری و درس‌های جدیدی برای آن تصویب کرد. در ابتدا ۱۰۰ رشته و بعدها ۲۲۰ رشته تصویب شد.
نبوی تصریح کرد: این کمیته تا سال ۱۳۹۰ هم فعال بود اما به دلیل همان اشکالی که بیان کردم به نتیجه مثبتی نرسید. چون مطالعات میان رشته‌ای مسأله محور است و در واقع مطالعات میان رشته‌ای، یک رشته نیست.
وی با تأکید بر اینکه پایه مطالعات میان رشته‌ای بر اساس گفت‌وگوی میان رشته‌ها شکل گرفته گفت: تنها مسأله اینجا این است که رشته‌ها برای مطالعه یک پدیده باید با یکدیگر بر سر روش توافق کنند.
بحرانی دبیر فصلنامه میان‌رشته‌ای نیز در بخش پایانی این نشست طی سخنانی گفت: مطالعات میان رشته‌ای یک استراتژی است. رویکرد رشته‌ای، رویکرد مدرنی برای گسترش علوم است.
وی ادامه داد: رویکرد میان رشته‌ای در دنیا دو گانه است بدین معنی که برای رویکرد میان رشته‌ای بحث مسئولیت داشتن و پاسخگویی و حل مسئله مطرح است. اکنون بحث مسئول بودن دانش میان رشته‌ای مغفول واقع شده است و بیشتر به پاسخگویی آن به مسائل توجه شده است. بنابراین در مطالعات میان رشته‌ای مسئولیت شناسی تقدم بیشتری دارد تا پاسخگویی به آن.
دبیر فصلنامه میان‌رشته‌ای درباره این فصلنامه نیز توضیحاتی داد و گفت: این فصلنامه نخستین فصلنامه درباره این موضوع است و تاثیر ضریبش در میان سایر فصلنامه‌ها بیشتر است. تاکنون ۲۵ شماره از این فصلنامه منتشر شده و شماره بیست و ششم نیز به زودی منتشر می‌شود.
وی ادامه داد: فصلنامه دو رویکرد دارد؛ نخست مطرح کردن مباحث نظری مانند تاریخچه میان رشته‌ای است و رویکرد دوم نیز شامل مقالاتی است که خود میان رشته‌ای است.
وی در پایان سخنانش گفت: ما در دور جدید انتشار مقالات رویکرد جدیدی را اتخاذ کردیم بدین معنی که به جا اینکه مقالات و نویسندگان میان رشته‌ای باشند موضوعات میان رشته‌ای شوند و در هر شماره از مجله باید یک موضوع بررسی شود.
نظر شما