قانون ماهواره‌اي يا ماهواره قانوني؟!

به گزارش خبرنگار تلويزيوني " مهر"، "ماهواره" يكي از پديده هاي بسيار پيشرفته ارتباطي به شمار مي رود كه بشر براي شناخت هر چه بيشتر مسايل مختلف مربوط به كره زمين و ديگر اجرام آسماني از آن بهره گرفت. البته ماهواره استفاده هاي مختلف ديگري هم دارد كه يكي از آنها پخش برنامه هاي مختلف تلويزيوني است. در حال حاضر، ظرفيت پخش برنامه از ماهواره به اندازه اي افزايش يافته است كه بيش از چندين ماهواره مختلف به صورت تخصصي اين وظيفه را به عهده دارند و ارسال امواج به اندازه اي زياد است كه گاه در برقراري ساير ارتباط هاي الكترونيكي اختلال ايجاد مي كند.

اكنون بيشتر كشورهاي جهان از شبكه هاي ماهواره اي مختلف با كاربري هاي گوناگون برخوردار هستند و امواج اين شبكه ها را به ديگر نقاط دنيا انجام مي دهند. اين فعاليت چنان گسترش يافته است كه در حال حاضر بيش از 1000 شبكه تلويزيوني ماهواره اي به ارسال و پخش برنامه اهتمام ورزيده اند. استفاده از امواج ماهواره نيازمند تجهيزاتي است كه البته هر روز گسترش قابل توجهي مي يابد. استفاده از اين امكانات در بيشتر كشورهاي جهان آزاد است اما در ايران استفاده از تجهيزات و برنامه هاي ماهواره اي بر اساس قانوني كه در سال 73 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيده است، ممنوع و غير قانوني به حساب مي آيد. اما جلوگيري استفاده از امكانات دريافت شبكه هاي ماهواره اي كه با فراز و نشيب زيادي در كشورمان مواجه بود، مانعي براي استفاده از برنامه هاي ماهواره اي نشد. بلكه حتي بر اساس گزارش هاي غير رسمي استفاده از امكانات و تجهيزات دريافت شبكه هاي ماهواره اي افزايش يافته است. در حال حاضر، مجلس هفتم در انديشه قانونمند كردن استفاده از برنامه هاي ماهواره اي برآمده است.  

سعيد ابوطالب، عضو كميسيون فرهنگي مجلس كه  طراح اصلي ضوابط جديد به كارگيري تجهيزات دريافت از ماهواره محسوب مي شود، درباره استفاده عمومي از ماهواره و لغو ممنوع بودن اين پديده ارتباطي بر اساس موازين و قوانيني مشخص گفته است: ماهواره داراي وجوه مختلف امنيتي، اطلاعاتي، سياسي و... است. ماهواره يك فرصت فرهنگي به شمار مي رود و استفاده از آن حق مردم است. ماهواره با بسياري از مسايل و مباحث علمي، آموزشي، هنجارها و ناهنجاري ها آميخته است و اين وظيفه حاكميت است كه خوب و بد را از يكديگر جدا كند. اگر اين امر نيازمند بودجه و متخصص است، نمي توان به دليل عدم وجود بودجه، نيروي متخصص و يا ناكافي بودن امكانات اعلام كنيم كه ماهواره بد وغير قابل استفاده است. مي توان با فيلترگذاري مناسب از ماهواره استفاده كرد.

وي تاكيد كرده است:  بند (ت) ماده 104 قانون برنامه چهارم توسعه، صداو سيما را موظف مي‌ كند كه شرايط لازم را براي پخش برنامه‌هاي صوتي و تصويري از طريق شبكه‌ هاي اطلاع رساني و كانال‌هاي ماهواره‌ اي فراهم كند. براي استفاده از ماهواره در كشور يك نگاه معتقد است كه ماهواره خطر دارد و هنجارشكن است و بر اين اساس قانوني با عنوان " قانون ممنوعيت به كارگيري تجهيزات دريافت از ماهواره " كه در سال 73 به تصويب مجلس رسيد، استفاده از ماهواره ممنوع شد. اما در اين قانون وزارت ارشاد و  سازمان صدا و سيما مكلف شدند كه برخي برنامه هاي " ماهواره " را ضبط و در اختيار مردم قرار دهند.

برنامه هايي كه از طريق شبكه هاي ماهواره اي پخش مي شود را مي توان به چند بخش كلي شبكه هاي خبري، سرگرم كننده و غير اخلاقي تقسيم بندي كرد. شبكه هاي خبري در زمينه اطلاع رساني به فعاليت مشغول هستند و از نظر ترويج فساد و بي بند و باري يا مسايل اخلاقي بسيار پنهان عمل مي كنند. شبكه هاي غير اخلاقي كه از نظر بيشتر كشورهاي جهان مردود هستند. اما در اين ميان شبكه هاي ماهواره اي، شبكه هاي سرگرم كننده يا به عبارتي Entertainment  هستند كه به پخش برنامه هايي مي پردازند كه مي تواند نگاه مخاطب عام را به دنبال داشته باشد. اما اين گونه شبكه ها طيف وسيعي از سرگرمي را مورد استفاده قرار مي دهند كه بسياري از آنها با فرهنگ و اعتقادات ما همخواني ندارد و در تضاد آشكار است. مشكل اصلي نيز همين شبكه ها هستند كه به پخش فيلم ها و شوها و ساير برنامه هاي سرگرم كننده مي پردازند.

به گزارش "مهر" اكبر نبوي، معاون پژوهش و آموزش انجمن سينماي دفاع مقدس و كارشناس رسانه درباره استفاده از برنامه هاي شبكه هاي ماهواره اي اعلام كرد:  بخش قابل توجهي از ديدگاه هاي موجود در ارتباط با مسايل مربوط به ماهواره، عوامانه و به دور از واقعيت ها و نيازهاي جامعه است. ماهواره يك واقعيت رو به گسترش در جهان امروز است. نوع مواجهه ما با اين پديده واقعي، بيانگر درك و دريافت ما از جهان امروز، نيازهاي اجتماعي و نيازهاي فرهنگي است. من در ارديبهشت ماه سال 73 زماني كه طرح ممنوعيت استفاده از تجهيزات ماهواره اي در مجلس چهارم مطرح بود، اين هشدار را دادم. ولي متاسفانه هيچ كس به آن توجه نكرد و در آن زمان نوشتم  كه نگذاريم تجربه تلخ برخورد با ويديو دوباره در قالب برخورد با ماهواره تكرار شود. ولي آن چه نبايد، اتفاق افتاد.

وي همچنين تاكيد كرد: در مورد ماهواره  بعضي از شبكه ها جنبه آموزشي، علمي، سياسي و فرهنگي دارند. اينها بايد با يك مديريت فرهنگي و علمي در ظرفيت هايي غير از شبكه هاي موجود براي مردم قابل استفاده باشد. اگر صدا و سيما يا وزارت ارشاد يا هر دستگاه فرهنگي ديگري در زمينه استفاده مديريت شده از ماهواره متولي باشد، بايد حتماً منابع مالي مورد نياز و از سوي ديگر استراتژي رسانه اي و فرهنگي كشور در زمينه ماهواره را تدوين كند و به اجرا در بياورد.

زماني كه اينترنت يا ويديو به كشور وارد شدند، ابتدا اين پديده هاي ارتباطي نامناسب و غير قابل قبول ارزيابي شدند. اما رفته رفته شرايط استفاده مناسب از آنها فراهم شد. در مورد ماهواره تا حدود زيادي شرايط تفاوت مي كند. چون شرايط كنترل اينترنت يا ويديو - و در حال حاضر CD هاي تصويري - از امكانات بيشتري برخوردار است. در حالي كه امواج ماهواره با سهولت بيشتري در اختيار مخاطبان قرار مي گيرد و ايجاد مانع براي دريافت آنها از شرايط دشوارتري بهره مي برد. در حال حاضر، يكي از راه هايي كه براي غلبه بر استفاده بي رويه و بدون قاعده ماهواره در كشور مطرح شده اين است كه تلويزيون برخي از برنامه هاي ماهواره اي را ضبط و پس از دوبله يا زيرنويس با تاخيري كوتاه از زمان پخش آن در شبكه مورد نظر پخش كند. اين شيوه تا حدودي مناسب به نظر مي رسد. اما براي چنين اقدامي دو مطلب مهم وجود دارد. نخست اينكه شبكه هاي تلويزيوني زمان مناسب و كافي براي پخش چنين برنامه هايي داشته باشند. دوم اينكه مساله خريد برنامه از شبكه ماهواره اي مورد نظر مطرح است كه بدون ترديد چندان ارزان نخواهد بود. سوم اينكه مشكل دوبله يا زيرنويس برنامه مطرح است كه زمان زيادي را به خود اختصاص خواهد داد و امكان دارد اين روند چنان طولاني شود كه برنامه مورد نظر كهنه محسوب شود.

اكبر عالمي، كارشناس رسانه در ارتباط با پخش گزينشي برنامه هاي ماهواره معتقد است: پخش برنامه هاي ماهواره بايد توام با تحليل باشد. ما نبايد اين گونه تصور كنيم كه تمام برنامه هاي ماهواره جذاب و به لحاظ كيفي بالا هستند. بايد در ميان برنامه ها، يك گروه كارشناس خبره اين برنامه ها را تحليل كنند. در اين بين شبكه هاي بي ارزش هم وجود دارند. برخي از شبكه هاي ماهواره اي كه مختص ايراني هاي آن سوي مرزها است، تنها ادا و اطوار در مي آورند و ديدن آنها مشمئز كننده است. به نظر من براي پخش برنامه هاي مناسب ماهواره در سيما مي توانند يك شبكه اختصاصي قرار دهند و هم در ميان برنامه ها از شبكه هاي مختلف سيما پخش كنند. 

مسعود اوحدي، كارشناس رسانه و مدرس دانشكده صدا و سيما در اين زمينه مي گويد:  برخي از برنامه هاي ماهواره با فرهنگ ما سنخيت دارند و بعضي از برنامه ها اين طور نيستند. اما قبل از هر چيز مسوولان وظيفه دارند آموزش ديدن ماهواره را بدهند، نه اينكه از اين مسووليت شان فرار كنند. در اين زمينه انجام دادن كار موقت موثر نيست. البته بايد بدانند كه آموزش در دراز مدت جواب مي دهد و نبايد انتظار داشته باشند كه خيلي سريع نتيجه مثبت دهد.