به گزارش خبرنگار مهر، تمايل بشر به اسطوره‌سازی، قهرمان‌پروری و قهرمان‌پرستي، و گاه تعصب و عشق بيش از حد به انساني، موجب افسانه‌سازي و حديث‌بافي‌هايي در حق او مي‌شود كه به هيچ‌وجه با نصوص ديني و عقلي سر سازگاري نشان نمي‌دهد؛ اما در اذهان عمومي چنان رواج يافته و شهرت روايي به خود مي‌گيرد كه به يك اعتقاد و باور مذهبي تبديل شده، و چه بسا كه ذهن عالمان را هم احاطه كرده و باور آنان را هم تسخير مي‌نمايد.
«علم امام» يكي از آن موضوعاتي است كه به چنين بلايي گرفتار آمده است البته بديهي است كه پيامبران و امامان(ع) كه براي ابلاغ رسالت الهي و هدايت جامعه بشري به سوي توحيد و رستگاري، از متن مردم برگزيده شده‌اند، داراي ويژگي‌ها و خصوصيّاتي هستند كه متمايز از ديگران مي‌نمایند؛ اما تفاوت آنان به خلقت ظاهري و طبيعت بشري آنان مربوط نمي‌شود؛ زيرا به فرموده قرآن كريم و تعريف خودشان، از خلقتي و سرشتي همانند ديگر انسان‌ها برخوردار مي‌باشند.[۱] مانند همگان مي‌خورند و مي‌آشامند، در كوچه و بازار راه مي‌روند،[۲] مي‌خوابند و ازدواج مي‌كنند.[۳]
مهمترين ويژگي برگزيدگان الهي، وسعت علمي و جهان بيني آنان نسبت به ساير انسان‌ها مي‌باشد. همان وسعت علمي است كه آنان را در دايره عصمت قرار مي‌دهد؛ روزنه‌هاي ماوراء الطبيعه را براي آنان مي‌‌گشايد و آنان را با راز و رمزهاي بيشتري درجهان خلقت آشنا كرده و مرتبط مي‌نمايد.
آنان واسطة فيض‌اند و دائر مدار عالم؛[۴] پيام‌رسانان مطمئن خدايند؛[۵] و زمامداران حقند و بيرق‌هاي شريعت.[۶] سيل‌ها و چشمه‌هاي دانش و حكمت از دامن كوهساران آنان جاري بوده؛ و هيچ مرغ بلند‌پروازي را به بلنداي انديشة آنان راهي نيست![۷]
ز ملك تا ملكوتش حجاب بردارند هر آنكه خدمت جام جهان‌نما بكند «حافظ»
اما با اين همه، براي دانشجويان اصول دين، همواره در حلقه‌هاي آموزشي عصر غيبت، اين سؤال مطرح بوده و هست كه: وسعت علم پيامبر و امام(ع) ـ كه ما اصطلاحاً در اين مقال، «علم امام» نامگذاري كرده‌ايم ـ تا كجا را شامل مي‌شود؟ به بياني ديگر اين كه: آيا براي علم امام حدودي مي‌توان فرض كرد، يا اينكه نه، آنان از معلومات نامحدودي برخوردارند؟
برخي از دانشمندان اسلام كه به اين موضوع پرداخته‌اند، پاسخ‌هاي گوناگوني را در كتاب‌هاي خود آورده‌اند گاه بحث در اين باب به مجادلات علمي كشيده شده، و سر از افراط و تفريط در آورده است! گاه دانشمندي پاسخ ديگري را برنتابيده و او را شديداً مورد انتقاد قرار داده؛ و چه بسا كه به غلوّ متهم نموده يا به تكفيرش حكم داده است! و گاه آن ديگري اين يكي را؛ كه در ادامه سخن، بدان اشاره خواهد شد.
بحث و بررسي در اين باره، آنجا اهميت پيدا مي‌كند كه بدانيم، اين يك موضوع اعتقادي بوده و قابل تقليد از هيچ عالم و مرجعي نمي‌باشد. هر مسلماني وظيفه دارد با تحقيقي كه انجام مي‌دهد، حقيقت مطلب را دريافته و اعتقاد خود را متناسب با آن تنظيم نمايد. از اين رو، نياز دارد كه گفتار و انديشه‌هاي موجود در اين باب، واكاوي شده و آنچه با انديشه قرآني همخواني دارد برگزيده شود.
این کتاب با محور قرار دادن آیات قرآنی در علم پیامبر و امام، و آوردن روایات گوناگون ائمه معصومان(ع) و اندیشه دانشمندانِ صاحب اثرِ جهانِ تشیع و گاه اهل تسنن، و مقایسه آنان با دیدگاه قرآنی، مجالی به بازکاوی و بازاندیشی گشوده است تا باشد، پسندیم آنچه را جانان پسندد.
کتاب «بازنگری در علم امام (ع)» نوشته حسن رهبری در سال جاری از سوی انتشارات کویر چاپ و منتشر شده است.
پی نوشتها:
[۱]. الكهف/۱۸، ۱۱۰ - «وَ قَل إنَّما أنَا بَشَرٌ مِثلُكُم يَوحَي إليَّ».
[۲]. الفرقان/۲۵، ۷- «وَ قالُوا ما لِهذَا الرّسُولِ يأكُلُ الطّعامَ وَ يَمشِي فِي الأسواقِ».
[۳]. تفسير القمي، ۱، ۱۸۷ - «رسول الله(ص): «أَلَا إِنِّي أَنَامُ بِاللَّيْلِ وَ أَنْكِحُ وَ أُفْطِرُ بِالنَّهَارِ- فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي».
[۴]. اصول كافي، ۱، ۲۵۲ـ امام صادق(ع): «...لَو بَقِيَتِ الأرضُ بِغَيرِ إمامٍ لَساخَت».
[۵]. النجم/۵۳، ۴-۳ «وَ ما يَنطِقُ عَنِ الهَوي، إن هُوَ إلاّ وَحيٌ يُوحَي».
[۶]. نهج البلاغه، خطبه ۸۷ـ «وَ هُم أزِمَّةُ الحَقِّ، وَ أعلامُ الدّينِ».
[۷]. همان، خطبه ۳ـ «يَنحَدِرُ عَنّي السّيلُ، وَ لا يَرقَي إليَّ الطّيرُ».
نظر شما