هدف " طنز " اصلاح فساد است

به گزارش  مهر ، عفت كاظمي ، شاعر و دبير كانون ادبي معاونت فرهنگي جهاد دانشگاهي واحد تربيت معلم در اين كارگاه تخصصي به بررسي نوع ادبي طنز پرداخت و گفت : طنز در لغت به معني مسخره كردن و طعنه زدن و در اصطلاح ، شعر يا نثري است كه در آن حماقت يا ضعف هاي اخلاقي ، فساد اجتماعي يا اشتباهات بشر با شيوه اي تمسخر آميز و اغلب غير مستقيم باز گو شود .

وي افزود : شاعر يا نويسنده طنز پرداز با به مسخره گرفتن اشخاص يا آداب و رسوم و مسائل موجود در جامعه از آنها انتقاد و بدين طريق آنها را محكوم مي كند ، با اين هدف كه ناهنجارهاي اخلاقي و نابساماني هاي جامعه اصلاح شود . گفته اند كه طنز نويس همانند پزشك روح است كه وظيفه اش از بين بردن عوامل ريشه اي بيماري هاي مهم از قبيل دورويي ، غرور وحرص و آزاست . دكتر ساموئل جانسن اديب انگليسي در لغت نامه خود طنز را شعري تعريف مي كند كه در آن فساد و حماقت مورد انتقاد قرار مي گيرد و جان درايدن ، منتقد و شاعر انگليسي ، هدف از طنز را اصلاح فساد مي داند .

كاظمي ادامه داد :  معروف ترين توصيفي كه از طنز شده است از جوناتان سويفت نويسنده طنز پرداز انگليسي است . به عقيده  او طنز آئينه اي است كه در آن هر كس هر چهره اي را در آن كشف مي كند ، مگر چهره خودش را با اين همه از نظر او نيز قصد طنز بدخواهي و كينه توزي نيست .بلكه او نيز طنز را درمان بخش و شفا دهنده عيب ها و دردهاي جامعه مي داند همچنين طنزرا زاده غريزه اعتراض دانسته اند ، منتهي اعتراضي كه تعالي يافته و تهذيب شده و شكلي هنري به خود گرفته است .

وي با اشاره به موضوعهايي كه مورد انتقاد طنز پردازان قرار مي گيرد، گفت : اشخاص ، تيپ ها ، طبقه هاي مختلف جامعه و گاه كل جامعه بشري است و در اين اواخر طنز بيشتر جنبه فلسفي به خود مي گيرد .همين جنبه انتقاد آميز طنز است كه آن را از كمدي مشخص مي كند؛ زيرا در طنز ، هدف از تمسخر صرفاً خنداندن نيست .در حاليكه در كمدي ، اغلب ، هدف اصلي خنده و سرگرمي و ايجاد نشاط و شادي است .

به گزارش مهر ، دبير كانون ادبي معاونت فرهنگي جهاد دانشگاهي واحد تربيت معلم در ادامه به تشريح تاريخچه و كاركرد طنز در ادبيات دوره هاي مختلف پرداخت واظهار داشت  :  به طور كلي به كار بردن طنز در ادبيات همه زبان ها و همه ملت ها از قديم ترين ايام معمول بوده است . كلمه SATIRE انگليسي كه در اصل به معني ظرفي پر از ميوه هاي مختلف است ،  معادل كلمه طنز در زبان فارسي است و طنز نويسي در ادبيات غربي با شاعران يوناني آركيلو كوس وهيپو تاكس شروع مي شود . اريسئوفان ، شاعر يوناني و جوونال و هوراس ، شاعران طنز پرداز رومي ، نمايندگان مشخص طنزدر ادبيات كلاسيك هستند .

كاظمي بيان داشت : در آثار بازمانده از قرون وسطي نيز به نوشته هاي طنز آميز بر مي خوريم در فرانسه در قرن هفدهم ، موئير در كمدي هاي طنز آميز خود و كمي بعد از او ، ولتر و بوالورد در آثار متعدد خود به اين شيوه رو كرده اند. در انگلستان ، اواخر قرن هفدهم و اوايل قرن هجدهم دوره طلايي طنز محسوب مي شود . در اين دوره شعر ، نمايشنامه ، مقاله و نقد همه روشي طنز آميز گرفتند .در اوايل قرن هجدهم ، دو طنزنويس بزرگ در ادبيات انگليسي ظهور كردند : سويفت در نثر و يويدر شعر . درايدن ،جوزف اديسون و هني فيلدينگ نيز از طنز نويسان معروف اين دوران بودند .

وي در ادامه افزود : به طور كلي در ادبيات غرب، از قرن نوزدهم به بعد ، نثر بيش از شعر به عنوان وسيله اي براي نوشتن طنز به كار رفت و رمان و نمايشنامه ، به خصوص بيش از انواع ديگر ادبي براي عرضه مضمون هاي طنز آميز به كار گرفته شد . مارك نوين آمريكايي و تاكري انگليسي از جمله نويسندگان معروف در اين زمينه اند . دو رمان معروف جورج اورول ، نويسنده معروف انگليسي به نام قلعه حيوانات (1984 ) و نيز رمان دنياي قشنگ تو ، اثر الدوس هاكسلي ، نويسنده انگليسي ، آثاري طنز آميز هستند .

به گزارش مهر ، كاظمي در ادامه به بيان انواع طنز در ادبيات غرب پرداخته و اظهار داشت : در ادبيات غرب براي طنز از ديدگاه هاي مختلف ، انواع قائل شده اند .از جمله آن را بر حسب شيوه هاي متفاوت دو تن از مشخص ترين چهره هاي طنز نويس كلاسيك يعني هوراس و جوونال تقسيم كرده اند. هوراس طنزي است ملايم ، مودبانه و تا حدي زيادي اغماض گر خنده اي كه از اين نوع طنز ناشي مي شود بيشتر از سر دلسوزي است تا تحقير و تمسخر ؛ اما طنز منسوب به جوونال ، گزنده ، تلخ و عصبي است و با تحقير و تمسخر و تنفر و بدبيني ، موضوع خود را مورد حمله قرار مي دهد كه از ميان نويسندگان انگليسي ، آديسون به پيروي از شيوه هوراس و سويفت به دنباله روي از جوونال معروفند .

دبير كانون معاونت فرهنگي جهاد دانشگاهي واحد تربيت معلم در ادامه به بيان جايگاه طنز در ادبيات فارسي پرداخت و گفت : از آنجا كه شاعران و نويسندگان گذشته ايران ، كمتر ديد اجتماعي و انتقادي نسبت به مسائل جامعه داشته اند ، حجم ادبيات طنز آميز ، به نسبت آثار متعدد و فراوان ادبيات فارسي بسيار كم است و توجه شاعران فارسي زبان به هجو و عزل بيشتر معطوف بوده است تا به طنز عميق و انتقاد از اجتماع با اين همه گاه به گاه در ميان آثار شاعران و نويسندگان به قطعاتي بر مي خوريم كه رنگ طنز دارند و اين نوع آثار هر چه از دوران اوليه شعر فارسي دور تر مي شويم ، بيشتر مي شوند. بسياري از رباعيات خيام نيشابوري حاوي طنزي تلخ و گزنده است كه ديدگاه فلسفي و طرز نگرش او را نسبت به كل جهان آفرينش نشان مي دهد . در آثار شاعران متصوف اغلب به قطعاتي طنز آميز بر مي خوريم ؛ زيرا اين گروه از شاعران ديدگاهي وسيع تر و عميقتر از ديگر شاعران داشته اند .طنز حافظ نيز فلسفي است؛ اما در بيشتر موارد متوجه مفاسد جامعه زمان او است .

وي با بيان اينكه عبيد زادكاني ، بزرگ ترين طنز نويس ادبيات فارسي در دوران گذشته است، گفت : عبيد زادكاني ، نثر و شعر خود را وسيله حمله به عرف ، عادات ، معايب و مفاسد طبقه هاي مشخصي از اجتماع قرار داد. طنز او اغلب آميخته به هزلي تند و زننده است . رساله دلگشا ، صد پند و منظومه موش و گربه ، نمونه هايي از آثار او در اين زمينه هستند .

وي در ادامه افزود : در اواخر دوران قاجاريه (1193-1344) مبارزه مشروطه خواهان ، باعث توجه شاعران و نويسندگان به مسائل اجتماعي و سياسي و موجد فكر انتقاد اجتماعي و سياسي در آنان شد و طنز به عنوان وسيله اي موثر در روشنگري طبقات محروم اجتماع مورد توجه قرار گرفت . در حقيقت مي توان گفت كه اين دوره ، عصر شكوفايي طنز در ادبيات فارسي است و نقطه شروعي است براي رشته اي از ادبيات كه تا دوران معاصر، در شعر و نثر فارسي ادامه يافته است .

به گزارش مهر ، اين شاعر جوان خاطرنشان كرد : طنز نويسي در دوران مشروطيت هم در زمينه شعر و هم در زمينه نثر شروع شد و پيشگامان و چهره هاي مشخص اين شيوه علي اكبر دهخدا و سيد اشرف گيلاني معروف به نسيم شمال ، مدير روزنامه نسيم شمال بودند . دهخدا به خصوص در نثر و سيد اشرف در شعر طنز آميز ، مهارت و استادي داشتند و هر دو با به كار بردن زبان محاوره در شعر و نثر خود ، ، بيشترين تاثير را در جامعه آن روز به جا گذاشتند. در دوران متاخر ، ايرج ميرزا ، شاعر طنز پردازي است كه لبه تيز حمله خود را متوجه ريا كاري ها و تعصب هاي اجتماع زمان خود كرده است . از جمله شاعران طنز پرداز معاصر ،محمد علي افراشته را مي توان نام برد كه آثارش جنبه انتقادي اجتماعي شديد و زباني نزديك به زبان مردم دارد . در آثار ديگر شاعران معاصر ، از جمله ملك الشعراء محمد تقي بهار ، پروين اعتصامي ، مهدي اخوان ثالث و فروغ فرخزاد به قطعاتي طنز آميز بر مي خوريم .

به گفته وي ، از ميان آثار نويسندگان معاصر در زمينه طنز ، مي توان از بعضي از داستان هاي كوتاه محمد علي جمال زاده و كتاب صحراي محشر او و همچنين بسياري از داستان هاي كوتاه فريدون تنكابني و بهرام صادقي نام برد ، گذشته از آن ، بيشتر نويسندگان معاصر تجربه هايي در طنز نويسي دارند. در اينكه شعر يا نثر ، كداميك براي بيان مضمون هاي طنز آميزمناسب ترند، بحث هاي بسياري شده است و چنين به نظر مي رسد كه طنز خوب در هر يك از اين دو شكل خود از قدرت تاثيري واحدي برخوردار است . اما از آنجا كه بيشتر آثار طنز آميز به نثر نوشته شده است، مي توان گفت كه ارائه طنز خوب در شعر ، مشكل تر از نثر است .