نبض سرم‌سازی رازی کند می‌زند/ پوست‌اندازی برای بقای موسسه ۹۰ ساله

به گزارش خبرنگار مهر، مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی با قریب به ۹۰ سال سابقه فعالیت یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین مراکز علمی و تحقیقاتی کشور شناخته می‌شود كه فعالیت خود را از سال ۱۳۰۳ تحت نظارت وزارت فلاحت و فوائد عامه (وزارت کشاورزی وقت) با تحقیقات پیرامون راه های مبارزه با بیماری خانمان سوز طاعون گاوی که با تلف کردن صدها هزار راس گاو حیات دامی کشور را مورد تهدید قرار داده بود، آغاز و پس از مدت کوتاهی با تولید و عرضه واکسن موثر علیه بیماری مزبور دوره نوینی از مبارزه علیه بیماری ها را در کشور پایه گذاری کرد.

بلافاصله بعد از این موفقیت کار بر روی تولید انواع واکسن‌ها و سرم‌های مصرف پزشکی در دستور کار مؤسسه قرار گرفت و مسئله‌ حائز اهمیت در این بین این است که دوران شکوفایی و رشد و توسعه مؤسسه تحقیقات رازی مربوط به دوران پس از واگذاری مدیریت مؤسسه به متخصصان داخلی در سال ۱۳۲۹ بوده و بخش عمده‌ای از واکسن‌ها و دیگر فرآورده‌های بیولوژیک در این سال‌ها مورد تحقیق و تولید قرار گرفته است.

در سال‌های پس از انقلاب اسلامی روند فعالیت‌ها در مؤسسه تحقیقات رازی از لحاظ کمی و کیفی گسترش پیدا کرد به طوری که تحقیق و تولید عمده ای از واکسن‌های دامی و انسانی از جمله واکسن‌های اوریون، سرخجه و سه‌گانه (سرخک، سرخچه و اوریون) در این سال ها انجام گرفت اما با این سابقه درخشان این روزها نبض این موسسه به كندی می زند و نبود اعتبارات، عدم حمایت های دولتی، تكنولوژی پیر و فرسوده دردهای مضمن را به جان سرم سازی رازی انداخته است.

لزوم تامین اعتبار و حمایت مالی دولت از سرم سازی رازی

نماینده مردم تبریز- آذرشهر و اسكو در مجلس شورای اسلامی با اشاره به قدمت و جایگاه سرم سازی در منطقه و خاورمیانه در سال های نه چندان دور گفت: در حال حاضر سیستم و دستگاههای سرم سازی رازی مربوط به پنج یا شش دهه پیش است در حالیکه این مجموعه عنوان هایی نظیر رتبه اول تولید فرآورده‌های بیولوژیک را در كارنامه خود دارد و به واسطه همین امر ایران جزء یك یا دو كشور دارای تكنولوژی فرآورده‌های بیولوژیک محسوب می شد.

مسعود پزشکیان با هشدار نسبت به وضعیت بحرانی این موسسه افزود: متاسفانه تاكنون برای بروز رسانی و نوسازی این مجموعه صرفا به شعارها اكتفاء شده و بر روی كاغذ بوده و كار عملی برای تحقق بخشی از این همه شعار از سوی متولیان امر صورت نگرفته است.

وی سرم سازی رازی را نیازمند حمایت دانست و تصریح نمود: اگر اقدامات و تلاش هایی در جهت احیاء این واحد عظیم تولید دارو در كشور صورت نگیرد، به جای جای این سرزمین خیانت كرده ایم چرا که در بسیاری از بخش های كشور اعتبارات به صورت غیر ضروری تزریق می شود كه با هدایت درصد كمی از این اعتبارات به سرم سازی رازی می توان حیات دوباره را در شاهرگهای این موسسه دمید.

عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی تاكید كرد: اگر تامین اعتبار و حمایت مالی دولت از سرم سازی رازی در اسرع وقت محقق نشود و همچنان شاهد عدم حمایت ها از این مجموعه باشیم، تمام سرمایه گذاری های مادی و معنوی و زحمات علمی صورت گرفته در این موسسه به هدر خواهد رفت.

سرمایه گذاری و توجه ویژه به زیرساخت های بومی شعبه مرند موجب رشد قابل توجه این حوزه می شود

اما شعبه مرند سرم سازی رازی كه به عنوان مرکز شمالغرب كشور فعالیت دارد، در حال حاضر تولید سه نوع واكسن كشته از نوع كشت در تخم مرغ های جنین دار را عهده دار بوده و واكسن نیوكاسل كشته با ظرفیت تولید سالیانه صد میلیون دز، واكسن آنفولانزای كشته طیور با ظرفیت تولید سالیانه صد میلیون دز، واكسن دوگانه كشته آنفولانزا و نیوكاسل با ظرفیت سالیانه صد و پنجاه میلیون دز تولید و به بازارهای هدف ارائه می كند.

 واكسن نیوكاسل كشته با ظرفیت تولید سالیانه صد میلیون دز، واكسن آنفولانزای كشته طیور با ظرفیت تولید سالیانه صد میلیون دز، واكسن دوگانه كشته آنفولانزا و نیوكاسل با ظرفیت سالیانه صد و پنجاه میلیون دز در این مرکز تولید و به بازارهای هدف ارائه می كند.علی آمقی رئیس موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی شعبه شمال‌غرب کشور كه به محوریت آذربایجان شرقی و در شهرستان مرند متمركز است، درباره مباحث مربوط به مشکلات این موسسه به مهر گفت: در شعب سرم سازی رازی به خصوص در شعبه مرند زیرساخت های اصلی و بومی وجود دارد و اگر سرمایه گذاری و توجه ویژه به این امكانات بالقوه صورت گیرد، شاهد بالفعل شدن و رشد قابل توجه در این حوزه خواهیم بود.

آمقی با تاكید بر اینكه واكسن سازی بیوتكنولوژیكی ریشه در صنایع با تکنولوژی بالا دارد، اضافه كرد: با مد نظر قرار دادن این موضوع كه سرمایه گذاری در صنعت واكسن و سرم سازی مبتنی بر دانش است، ظرفیت های سرمایه گذاری در این بخش بالا بوده و در كمترین زمان بازگشت سرمایه امكان پذیر می باشد.

وی درباره وضعیت شمالغرب كشور در صنایع واكسن سازی اظهار داشت: روش تولیدی در سرم سازی رازی كه در حال حاضر تولید سه نوع واكسن كشته از نوع كشت در تخم مرغهای جنین دار را بر عهده دارد، از به روزترین روش های دنیا محسوب می شود و ابزار و امكانات تحقیقاتی نیز از وضعیت مطلوبی برخوردار می باشد اما با نوسازی و بروز شدن این ابزار و امكانات نیز می توان نتایج و توفیقات بهتری در حوزه تولیدات این شعبه بدست آورده و در این مجموعه استفاده قرار داد.

هرچند با ابزار و امکانات موجود فعلی نیز قادر به انجام ماموریت ها و وظایف محوله هستیم اما بدون شک بروزرسانی تجهیزات و توسعه روش ها می تواند جهش چشمگیری را در رشد این موسسه موجب شود.رئیس موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی شعبه شمال‌غرب کشور تصریح کرد: هرچند با ابزار و امکانات موجود فعلی نیز قادر به انجام ماموریت ها و وظایف محوله هستیم اما بدون شک بروزرسانی تجهیزات و توسعه روش ها می تواند جهش چشمگیری را در رشد این موسسه موجب شود.

مركزیت موسسه سرم سازی رازی در مسیر جاده قدیم قزوین که خود قسمتی از جاده ابریشم بوده و بین شهرهای قزوین و ری واقع شده قرار دارد موسسه مزبور در دوران قاجاریه به عنوان مرکز درمان اسبان، اسواران، پیکها و دام‌ها مورد استفاده قرار می گرفت بعد از جنگ جهانی اول، به واسطه عهدنامه ترکمانچای، مملکت دچار قحطی و بیماریهای واگیردار گسترده‌ای در مردم و احشام شد که درمان این امراض سبب تاسیس موسسه پاستور و سپس "موسسه دفع آفات حیوانی و سرم سازی ایران" شد، که بعدها به "بنگاه سرمسازی رازی" و سپس به "موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی" تغییر نام یافت.

فعالیت اولیه مرکز روی طاعون گاوی متمرکز بود اما بعداً به تولید انواع واکسن‌ها و سرم‌های دارای کاربرد پزشکی و دامپزشکی گسترش یافت و در پی جنگ جهانی دوم، موسسه چند سالی به اشغال نیروهای ارتش سرخ درآمد و چند باب بنا با کاربرد نظامی در موسسه ساختند.

امتیازات علمی در كنار آزمایشگاه‌های ملی

با وجود تمام این تنگناها و مشکلات، نگاهی به تجهیزات و داشته های این موسسه كه دارای لابراتوارهای تشخیص و تحقیق با مرجعیت ملی یا جهانی خالی از لطف نخواهد بود كه از آن جمله می توان به آزمایشگاه ملی تب برفکی، آزمایشگاه ملی تحقیقات پاستورلا، آزمایشگاه ملی تحقیقات تیلریوز، آزمایشگاه ملی سل دامی، آزمایشگاه ملی تحقیقات کنه، آزمایشگاه رفرانس جانوران سمی، آزمایشگاه رفرانس مایکو پلاسما، آزمایشگاه رفرانس سموم جانوری، آزمایشگاه رفرانس آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، آزمایشگاه رفرانس آبله دامی و نظایر آن  اشاره كرد.

عنوان این موسسه به یادبود حکیم ابوبکر محمّد زکریای رازی نامگذاری شده و بسیاری از دانشمندان دامپزشکی ایرانی در این موسسه فعالیت داشته‌اند كه در این رابطه می توان بهره مندی از القاب و تجربیات افراد سرشناس همچون مصطفی‌قلی بیات (معاون وزارت فلاحت)، فوائد عامه و تجارت (به عنوان موسس موسسه) دکتر عبدالله حامدی (نخستین رئیس موسسه) و پروفسور سید حسین میرشمسی (چهره ماندگار علمی ایران. موسس بخش واکسن‌های ویروسی انسانی کتابخانه موسسه رازی مورد تاكید قرار داد.

همچنین این موسسه دارای نشریه علمی پژوهشی آرشیو رازی می‌باشد و کتابخانه مرکزی با زیربنای اعیانی ۱۵۰۰ متر مربع می‌باشد که از سال ۱۳۰۹ هجری شمسی آغاز به کار کرده، بیشتر منابع موجود راجع به علوم دامپزشکی و پزشکی را داراست بطوریكه منابع آن شامل کتاب های خارجی، عمدتاً به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، عربی و ترکی استانبولی هفت هزار و ۶۳۰ جلد، کتاب های فارسی با سه هزار و ۹۳۶ جلد، نشریات خارجی با ۴۰۹ سلسله، نشریات فارسی با ۲۷۸ سلسله، پایان‌نامه های خارجی با ۱۱ مصحف، پایان‌نامه های فارسی با ۳۴۹ مصحف، ۴۶۷ لوح فشرده، طرح‌های پژوهشی با ۴۰۶ عنوان، کتاب های الکترونیکی با دو هزار و ۳۲۶ عنوان، مقالات خارجی مؤسسه رازی با ۶۸۸ مقاله و مقالات فارسی مؤسسه رازی با۴۷۰ مقاله است.

مرکزیت موسسه كه در کرج قرار گرفته دارای مراکز آزمایشگاهی (تشخیص بیماری‌های دام) در بسیاری از نقاط كشور از جمله در مشهد، اهواز، مرند، اراک، شیراز، کرمان، آبادان (در دست ساخت)، خزر آباد ساری، کلاردشت و بندر انزلی است.

موسسه سرم سازی رازی جهت تبادل تجربیات، اخذ مجوزها و صادرات با سازمان‌ها و ادارات بین‌المللی سازمان بهداشت جهانی WHO، سازمان دامپزشکی جهانی IOE و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد فائو همکاری دارد كه بعد از انقلاب و اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، مراودات با کشورهای توسعه یافته کمتر و با کشورهای اسلامی بیشتر شده است.

به طور کلی سالانه بیش از سه و نیم میلیارد دز انواع فراورده‌های بیولوژیک در سرم سازی رازی تولید می شود كه واکسن‌های ویروسی انسانی، واکسن‌های باکتریایی انسانی، واکسن های ویروسی دامی، واکسن های باکتریایی دامی، سرم ها انسانی، سرمهای دامی، واکسن‌های طیور و واکسن‌های آبزیان در مجموعه تولیدات قرار دارند.

سرم‌های دیفتری و کزاز، سرم‌های درمانی ضد زهر: انواع عقرب و مار، انواع پادگن‌ها شامل آنتی ژن رزبنگال، آنتی ژن رایت، آنتی ژن پولوروم، انواع فراورده‌های خونی دامپزشکی شامل سرم خرگوش- پلاسمای خرگوش- همولیزین- کمپلمان خرگوش- کمپلمان خوکچه هندی- خون دفیبرینه گوسفندی، انواع حلالهای مصرف پزشکی شامل سرم فیزیولوژی- آب قابل تزریق و حیوانات آزمایشگاهی موش- رت- هامستر- خوکچه هندی و خرگوش نیز در لیست تولیدات این موسسه قرار گرفته و اخیراً نیز تحقیقات در سرم سازی رازی برای تولید پادزهر عنکبوت‌گزیدگی و مارهای دریایی متمركز شده است.

با توجه به تمام این مزیت ها و بسترهای ارزشمند موجود در موسسه سرم سازی رازی، اعمال حمایت های لازم از این مرکز علمی و هموار کردن مسیر فعالیت های آن، امری اجتناب ناپذیر و ضروری بنظر می رسد که باید مورد توجه مسوولان این حوزه قرار گیرد.

گزارش: زهرا عبدالهی