سایه سنگین کم‌آبی در قطب کشاورزی / هدر رفت منابع با آبیاری سنتی

این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: اهر یکی از شهرستان‌های آذربایجان شرقی با ۱۲۸ هزار نفر جمعیت بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال۹۰ هجری شمسی است که ۹۲هزار نفر آن در شهر اهر و ۳۶ هزار نفر نیز در روستاها به سر می‌برند و کشاورزی و دامداری دو قطب اقتصادی و تولیدی در این منطقه محسوب می شوند که در کنار آن باغداری، دامپروری و زنبورداری نیز رواج دارد.

تنها با همین توصیف مختصر از وضعیت جغرافیایی و معیشتی شهرستان‌ كوهستاني‌ اهر در ۱۰٣ كيلومتري‌ شمال‌ شرقي‌ تبريز که در مرکز منطقهٔ سرسبز و خوش آب و هوای ارسباران و در فضایی به وسعت ۱۵ کیلومتر مربع گسترده شده، به اهمیت منبعی حیاتی بنام آب در بقا و دوام امور مختلف این شهرستان پی می بریم، موضوعی که با توجه به شرایط عمومی اقلیمی و آب و هوای کشور در چند سال گذشته و کاهش نزولات آسمانی بیش از پیش اهمیت یافته و با وجود قرار گرفتن اهر در منطقه ای کوهستانی و برخورداری از زمستان‌ های سرد و پر برف‌ و تابستان‌ های معتدل‌ در گذشته ایی نه چندان دور، اکنون همانند بسیاری دیگر از مناطق کشور با مشکلات عدیده در حوزه اب مواجه است هر چند که وضعیت آن در قیاس با بسیاری دیگر از شهرستان ها قابل قبول تر است.

هدر رفت ۷۰ درصدی آب با آبیاری سنتی

نماینده اهر و هریس در مجلس شورای اسلامی در همین خصوص به خبرنگار مهر در اهر گفت: در طول سه ماهه نخست امسال با توجه به بارش های مداوم باران هیچگونه مشکلی در تامین آب شرب و کشاورزی نخواهیم داشت و سد ستارخان هم در بخش کشاورزی و هم در مصارف آب شرب پاسخگوی نیازهای شهرستان است ولی نمی توانیم این موضوع را تایید کنیم که در آینده با چالش اساسی در خصوص کمبود آب مواجه نخواهیم شد.

وی با بیان اینکه در سالهای گذشته به علت خشکسالی مشکلاتی در بخش کشاورزی بوجود آمد و با کاهش چشمگیر آب مواجه بودیم، افزود: طبق پیش بینی های کارشناسان دو سال دیگر بحران کم آبی و خشکسالی در کشور و بخصوص در آذربایجان شرقی تشدید می شود.

نماینده مردم اهر و هریس در مجلس با تاکید بر اینکه سالانه ۶۰ میلیون متر مکعب از آب شهرستان اهر به دریاچه خزر می ریزد، گفت: ایجاد سدهای معیشتی، مانع از هدر رفتن این سرمایه عظیم ضروری است چرا که این مقدار بخش بزرگی از مشکلات آبی را در این شهرستان حل می کند.

فلاحی باباجان با اشاره به اینکه آب روستاهای آللو، نقدوز، آلمان، کردلر، کقالق و غیره هدر می رود، افزود: احداث سد معیشتی در این روستاها پیشنهاد شده و این طرح پیشنهادی در وزارت جهاد کشاورزی در حال انجام مطالعات است که اگر تایید شود نزدیک به هشت سد ایجاد خواهد شد تا مشکلاتی از نظیر کمبود آب نداشته باشیم.

این عضو کمیسیون عمران مجلس ادامه داد: سه طرح برای مدیریت آب پایاب سد ستارخان می توان انجام داد که در قدم نخست باید باغات منطقه به کنتور آب مجهز شوند که اعتبار لازم برای این طرح در بودجه سال ۹۴ اختصاص داده شده، قدم دوم برق دار کردن چاه های حاشیه پایاب سد ستارخان و از همه مهمتر استفاده از سیستم آبیاری قطره ای باغات پایاب سد ستارخان است که متاسفانه آبیاری به روش سنتی و قدیمی باعث هدر رفت ۷۰ درصدی آب در بخش کشاورزی می شود.

نماینده مردم اهر و هریس در مجلس اضافه کرد: برای اجرای طرح آبیاری قطره ای ۸۵ درصد هزینه را دولت پرداخت می کند و مابقی توسط کشاورزان و باغداران تامین می شود.

فلاحی باباجان از ایجاد بیش از ۴۰ سد معیشتی در شهرستان های اهر و هریس با تخصیص اعتبار کامل توسط دولت خبر داد و گفت: سال گذشته مقرر شده بود که برای ایجاد سد معیشتی هزینه ۸۵ درصد از طریق دولت و ۱۵ درصد توسط روستائیان پرداخت شود که با پیشنهاد کمیسیون عمران در مجلس این رقم در سال ۹۴ به ۱۰۰ پرداخت توسط دولت انجام خواهد شد.

آب آشامیدنی شهرستان اهر فعلا حل شده است ولی باید الگوهای مصرف تغییر یابند

فرماندار شهرستان اهر نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: برای تامین آب آشامیدنی شهرستان که عمدتاً از سد ستارخان تامین می شود، مشکلی نداریم و البته مردم عزیز شهرستان نیز باید ضمن رعایت حقوق دیگران در استفاده از این نعمت خدادادی صرفه جویی کنند.

سید محمد عابدی با اشاره به اینکه در سه ماهه نخست سالجاری میزان بارندگی در قالب برف و باران، در این شهرستان ۴۰۴ میلیمتر و مطلوب گزارش شده، ادامه داد: این مقدار نسبت به سه ماهه نخست سال گذشته که میزان بارندگی ۲۰۰ میلیمتر بود نزدیک به دو برابر افزایش یافته است.

وی از تسهیلات ۸۵ درصدی بلاعوض دولت برای کشاورزانی که باغات و مزارع خود را به سیستم آبیاری تحت فشار(قطره ای) مجهز کنند، خبر داد و تصریح کرد: وضعیت آب در سد ستارخان و دیگر سدهای آبی این شهرستان مطلوب است اما این بدان معنی نیست که ما در صرفه جویی در مصرف آب کوتاهی کنیم و باید یادآور شویم که شهرستان اهر طی سالیان اخیر همواره دچار خشکسالی بوده است.

عابدی به برنامه و تصمیمات اتخاذ شده در خصوص مدیریت و صرفه جویی در مصرف آب نیز اشاره کرد و افزود: از سازمان جهاد کشاورزی درخواست کردیم تا اجرای سیستم آبیاری تحت فشار (قطره ای) را در باغات و مزارع اهر تسریع کند تا بتوانیم در این بخش نیز از منابع حیاتی خود محافظت کنیم.

اجرای سیستم آبیاری تحت فشار و اصلاح الگوی کشت الزامی برای صرفه جویی مصرف در بخش کشاورزی

مدیر جهاد کشاورزی اهر نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اجرای سیستم آبیاری تحت فشار و اصلاح الگوی کشت را از روش های الزامی برای صرفه جویی آب در بخش کشاورزی دانست و گفت: این شهرستان با ۵۸۵ باب چشمه، ۸۷ رشته قنات، یکهزار و ۱۰۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق، دو سد، ۱۰ استخر معیشتی و ۳۵ رشته رودخانه فصلی با ۱۵۰ میلیون مترمکعب سالانه آب استحصال و تا ۹۲ درصد در آبیاری یکهزار و ۲۰۰ هکتار از باغات و مزارع کشاورزان استفاده می شود، دارای پتانسیل های آبی مناسبی است که باید بدرستی مدیریت شوند.

محمد اسدی افزود: شهرستان اهر بر اساس تقسیم بندی اقلیمی در یک ناحیه نیمه خشک و سرد واقع شده بطوریکه میانگین بارندگی در این شهرستان سالیانه به ۲۹۴ میلیمتر رسیده و متاسفانه خشکسالی های اخیر به شدت بر کاهش بارندگی ها و بخصوص بارش برف که عامل اصلی ذخیره سفره های زیرزمینی آب است، تاثیر گذار بوده که این امر در کاهش و خشک شدن برخی چشمه ها، قنات ها، چاه ها و رودخانه را در پی داشته است.

وی با ذکر اینکه حجم کل آب سالانه شهرستان اهر رقمی ثابت دارد، گفت: تقاضا برای آب به علت رشد نسبتاً بالای جمعّیت، توسعه کشاورزی، افزایش واحدهای صنعتی و حتی شهرنشینی، مصرف سرانه آب را به طور چشمگیری افزایش داده و باعث کاهش آب مصرفی در بخش کشاورزی شده که با روند کم آبی مستمر باید الگوی کشت تغییر یابد.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان اهر در پایان به ذکر راهکارهایی برای صرفه جویی آب در بخش کشاورزی پرداخت و گفت: برای استفاده بهینه و صرفه جویی در آب می توان از روشهایی مانند انتقال آب از کانال های بهسازی شده و یا انتقال از طریق لوله از محل استحصال آب تا مزارع و اجرای سیستم آبیاری تحت فشار به صورت قطره ای در باغات از این نعمت الهی به شکل بهتر استفاده نمود.

با وضعیت آبی فعلی نیمی از اهداف بخش کشاورزی اهر محقق نخواهد شد

مدیر امور منابع آب شهرستان اهر نیز با بیان اینکه آب سد ستارخان افزایش ۵۲ درصدی داشته ولی با این وجود عملاً بیش از نصف اهداف بخش کشاورزی محقق نخواهد شد، به خبرنگار مهر گفت: هم اکنون سد ستارخان با حجم قابل دسترس ۵۱ میلیون مترمکعب در حالت ۵۰ درصد پرشدگی و کل خروجی از سد سه هزار و ۴۸۴ لیتر در ثانیه است که دو هزار و ۸۰۰ لیتر آن صرف کشاورزی، ۳۱۴ لیتر تبخیر، ۲۵۶ لیتر برای شرب شهر اهر، ۷۴ لیتر صنعت مس و شهرک صنعتی و نهایتاً ۵۰ لیتر نیز صرف محیط زیست می شود.

اسماعيل عطازاده همچنین با اشاره به اینکه از آب سد ستارخان غیر از شرب و مصارف کشاورزی در بخش صنعت نیز استفاده می شود، افزود: طبق اهداف و مبانی طرح سد ستارخان اهر ۱۰ میلیون مترمکعب از طریق وزارت نیرو برای مصارف صنعتی از پتانسیل مخزن تخصیص صادر شده که این رقم در سال ۸۳ به رقم پنج میلیون مترمکعب تقلیل یافته است و در سال های اخیر بطور متوسط حدود ۴/۲ میلیون مترمکعب آب تحویل صنعت شده که حدود ۰.۴ درصداز کل پتانسیل مخزن است.

مدیر امور منابع آب شهرستان اهر در مورد پیش بینی ها و چشم انداز آب ذخیره شده در سد ستارخان در آینده نیز ابراز داشت: تجربه امسال نشان می دهد که علی رغم دو برابر شدن بارش ها (رشد حدود ۲۰۰ درصدی بارش) حجم سد ستارخان از ۵۲ درصد پرشدگی فراتر نرفت و این بدان معنی است که می توانیم حداکثر نصف سد را پرکنیم و این یعنی نصف شدن تمام اهداف شرب و صنعت و کشاورزی اهر که بکارگیری  شیوه های نوین مدیریت مزارع در این خصوص راه گشا خواهد بود.

لزوم استانداردسازی و توسعه شبکه آب و فاضلاب اهر برای بهینه سازی مصرف

رئیس اداره آب و فاضلاب شهری اهر نیز به خبرنگار مهر گفت: استاندارد سازی انشعابات یکی مهم ترین اصول در توسعه شبکه آب و فاضلاب است و این اصلاحات با تعویض انشعابات آهنی و گالوانیزه معیوب از لحاظ کیفی و کمی می تواند تاثیر بسزایی در مصرف بهینه آب در سطح شهرستان داشته باشد و بر همین اساس هم اکنون پیمانکاران مشغول گسترش شبکه فاضلاب شهر هستند و امیدواریم با همکاری مسئولان بتوانیم مشکلات و معضلات بهداشتی را نیز حل کنیم.

میر جعفر تیزمغز با اشاره به تامین آب شهر اهر از سد ستارخان به طول ۲۲ کیلومتر از طریق تصفیه خانه و ورود آن به لوله های توزیعی افزود: خوشبختانه در سه ماهه نخست امسال با بارندگی های صورت گرفته شاهد افزایش ذخایر آبی بودیم و همچنین با افتتاح آزمایشگاه تصفیه خانه هم اکنون در این شهرستان کیفیت آب بسیار بهتر از قبل شده است.

وی ادامه داد: طی سال گذشته توانستیم برای تصفیه خانه شهر اهر گواهینامه ایزو را کسب کنیم که این گواهینامه برای نخستین بار در سطح استان آذربایجان شرقی برای کیفیت آب اهر صادر شد.

رئیس اداره آب و فاضلاب شهری اهر با اشاره به اینکه تاکنون ۹۰ درصد مردم و مشترکین از شبکه فاضلاب بهره مند شده اند، گفت: انشعابات فاضلاب در شهرستان اهر تا سال گذشته ۳۳ هزار و ۱۱۸ فقره بود که یکهزار و ۹۹۲ فقره انشعاب فاضلاب به ۲۷ هزار و ۱۷۸ فقره رسیده، و همچنین چهار هزار و ۲۸۵ متر اصلاح و چهار هزار و ۸۱۵ متر توسعه داده شده و در این مدت طول شبکه فاضلاب به ۲۲۴ کیلومتر افزایش یافته که از این متراژ فقط پنج هزار و ۴۳۷ متر در سال ۹۳ توسعه یافته است.

بنا به گفته کارشناسان و مسوولان هرچند وضعیت کنونی منابع ابی در شهرستان اهر وضعیت قابل قبولی دارد اما دورنمای این حوزه با توجه به گستردگی انجام فعالیت های کشاورزی و اتفاق نظر همگانی در خصوص نقش اصلی این بخش در هدررفت منابع آبی کشور، همانند بسیاری دیگر از مناطق کشور چندان امیدوارکننده نیست و باید به این موارد افزایش جمعیت انسانی و توسعه فعالیت های صنعتی و تولیدی منطقه در کنار اصرار بر افزایش تولید محصولات کشاورزی با وجود دسته بندی منطقه اهر در حوزه اقلیم های کوهستانی و خشک کشور را نیز افزود تا اهمیت تغییر نگاه ها و روش های بهره برداری از منابع آبی بویژه در زیربخش های کشاورزی را جهت خروج این حوزه تاثیرگذار در امنیت غذایی جامعه از زیر سایه سنگین بحران آب در یال های پیش رو درک کرد.

گزارش: مهدی دایلاری