به گزارش خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه، «خدا می‌گوید روز جمعه کار اقتصادی را یک ساعت برای نماز جمعه تعطیل کن و ما درس را که از اقتصاد مهمتر است دو روز در هفته و تمام تابستان تعطیل می‌کنیم.» این جمله حجت‌الاسلام محسن قرائتی است که در اجلاسیه اساتید مدارس علمیه قم با لبخند تلخ حاضران از آن استقبال شد اما دغدغه‌ای به عمق دو سه دهه پشت آن نهفته است.
طلبه‌های قدیم که در جستجوی علوم حوزوی، مسیر حوزه‌های نجف و قم را زیر پا گذاشتند، امروز بزرگانی هستند که در کرسی تدریس، بیم آن دارند طلاب علوم دینی در اثر دوری از اجتهاد و تحصیل، از هویت طلبگی خود فاصله بگیرند.
نسلی که امروز دغدغه‌مند برنامه‌های حوزه هستند، شاگردان بزرگانی بودند که تعطیلات رسمی و مشکلات اتفاقی خللی در تدریس آنها ایجاد نمی‌کرد. نمونه‌اش مرحوم آخوندخراسانی بود که با وجود مرگ دو فرزندش در یک روز، درس حوزه را تعطیل نکرد.
در سال تحصیلی گذشته گلایه‌های آیات عظام مکارم شیرازی، سبحانی، جوادی آملی و تعدادی دیگر از بزرگان حوزه نسبت به زیادبودن تعطیلات حوزه به اوج خود رسیده بود.
ماه مبارک رمضان، ۱۰ روز نخست ماه محرم و ۱۰ روز آخر ماه صفر مهمترین مناسبت‌های تبلیغی است که طلاب معمم از سوی نهادهای حوزوی و یا به صورت انفرادی به تبلیغ می‌روند. اما روزهای دیگری هم هستند که دروس حوزه‌های علمیه همانند دیگر نظام‌های آموزشی کشور تعطیل می‌شوند. فصل تابستان، تعطیلات نوروز، پنجشنبه و جمعه، شهادت امامان معصوم(ع) و تعطیلاتی که در تقویم رسمی کشور درج شده، از جمله این ایام به شمار می‌آیند.
نکته مهم اینکه، در حال حاضر حدود ۱۵۰ هزار طلبه در مدارس علمیه کشور مشغول تحصیل هستند اما در باشکوه‌ترین موسم تبلیغی یعنی تابستان، بین ۳۰ تا ۴۰ هزار طلبه به مناطق تبلیغی اعزام می‌شوند. بقیه طلاب یا هنوز در سطح پایین حوزه هستند و لباس مقدس روحانیت را به تن نکرده‌اند و یا با تعطیل شدن حوزه، برنامه منسجمی برای تحصیل ندارند و مشغول امور شخصی می‌شوند.
خبرگزاری مهر، برای پیگیری این دغدغه بزرگان و زعمای حوزه‌های علمیه گفتگوهایی با اساتید و فرهیختگان حوزه انجام داده تا اظهارنظرها و پیشنهادهای آنان را مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.
قسمت مهم دروس حوزه را در تعطیلات می‌خواندیم
آیت‌الله محمدرضا مویدی قمی از مجتهدان و استادان برجسته حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار مهر معتقد است که در حوزه علمیه چیزی به نام تعطیلات وجود ندارد و اگر بعضی طلاب و روحانیون مشغول امور تبلیغی و فرهنگی می‌شوند در واقع تغییر کار می‌دهند، یعنی آنچه که در دوران تحصیلی فرا گرفته‌اند را تقدیم می‌کنند.
وی که یکی از شاگردان آیت‌الله العظمی بروجردی بود، به چگونگی مواجهه با تعطیلات حوزه در آن دوران اشاره کرد و افزود: در زمان مرحوم آیت‌الله بروجردی، ما در تعطیلات حوزه درس می‌خوانیم، یعنی درس تعطیلی می‌خواندیم.
آیت‌الله مویدی قمی گفت: در آن دوران، حوزه‌های علمیه در سالروز وفات ائمه، اعیاد و روزهای پنجشنبه و جمعه تعطیل بود ولی استاد ساعتی را در نظر می‌گرفت و ما قسمت مهم کفایتین را آن موقع می‌خواندیم.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم با اشاره به تعطیلی حوزه در فصل تابستان اظهار کرد: در این فصل که زندگی در قم کمی سخت است، پیشنهاد می‌شود حوزه‌های علمیه در مناطق مساعد و اطراف قم ایجاد شود تا طلبه‌ها در تابستان به آنجا منتقل شوند.
روشهای استفاده بهینه از تعطیلات حوزه
آیت‌الله سیداحمد فاطمی - استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم که شاگردان زیادی در دروس وی شرکت می‌کنند به بخشی از توصیه‌های خود که در پایان سال تحصیلی حوزه خطاب به طلبه‌ها اعلام کرده، اشاره کرد و گفت: به طلبه‌ها توصیه کردم که ایام فراغت تحصیلی، دروس یک سال تحصیلی را که گذراندند، مرور و خلاصه نویسی کنند تا نوعی بازسازی علمی در آنها به وجود آید.
آیت‌الله فاطمی افزود: طلبه‌هایی که درس خارج را گذراندند و محتوای آن را به زبان فارسی یادداشت کردند، می‌توانند در ایام تعطیلات رسمی حوزه، این درس را به زبان عربی یادداشت کنند، یا به منابعی که استاد ارجاع داده مراجعه کنند تا اندوخته‌هایی که در طول دوران تحصیلی داشتند بازسازی شود.
انتخاب یک موضوع مطالعاتی و تلاش برای عمق بخشی دانش و اطلاعات، توصیه دیگر این استاد حوزه علمیه به طلاب علوم دینی است.
تعطیلات فرصتی برای جبران کارهای تحقیقاتی
حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحمد حسینی خراسانی - عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز معتقد است که تعطیلات در فرهنگ حوزه‌های علمیه به معنای بطالت و بیکاری و وقت گذرانی نیست. تعطیلات حوزوی یعنی متوقف کردن درس و بحث کلاسی و رسمی، اما هیچ گاه به معنای تعطیلی تحقیق و پژوهش و تالیف و نگارش نیست.
این استاد حوزه با بیان اینکه تعطیلات حوزوی امری هدفمند و مدیریت شده است، اظهار کرد: بسیاری از اهل علم همواره تعطیلات حوزوی را فرصتی برای جبران کارهای تحقیقاتی - پژوهشی عقب مانده تلقی کرده و می‌کنند.
وی با اشاره به نمونه‌هایی از آثار علمی بزرگان که در دوره تعطیلات حوزوی یا در سفرهای تبلیغی سامان یافته است، گفت: بخش عمده اثر گرانسنگ و موسوعه بزرگ فقهی مانند «جواهر» با استفاده از فرصت تعطیلات دروس حوزوی خلق شده است.
عضو جامعه مدرسن ادامه داد: با مراجعه به بخش پایانی آثار بسیاری از بزرگان از جمله امام خمینی(ره) کا تاریخ فراغت از تحقیق یا کتاب ذکر شده، در می‌یابیم که این آثار در فلان شهر، ایام تعطیلات تابستان یا تعطیلات ماه مبارک رمضان انجام گرفته است. یعنی تعطیلات حوزوی به حسب قالب هدفمند، مدیریت شده و فرصتی برای انجام تحقیق و پژوهش بوده است.
وی با بیان اینکه تبلیغ دین که یکی از رسالت‌های بزرگ حوزوی است همواره در ایام تعطیلی دروس حوزه انجام می‌گیرد، افزود: تبلیغ همانند تحصیل، تدریس، تحقیق و تالیف رسالت بزرگ حوزوی است بنابراین ما در ایامی که درس‌ها و بحث‌های حوزوی تعطیل است، حوزه را تعطیل نمی‌دانیم بلکه شأنی از شئون حوزه برای عمل به رسالت دیگرش کنار گذاشته می‌شود.
این استاد حوزه علمیه قم تاکید کرد: در مناسبت‌های ویژه، دروس حوزه تعطیل می‌شود نه تحقیق و پژوهش و نگارش و تبلیغ.
مهمترین اولویت طلاب در تعطیلات
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست - عضو جامعه مدرسین و استاد درس خارج حوزه به نحوه مدیریت زمان در تعطیلات رسمی حوزه توسط طلاب پرداخت و اظهار کرد: طالب علم طلب تعطیلی ندارد، بلکه تبدیل دارد؛ یعنی شکل کارش عوض می‌شود. باید به ساحت‌هایی که در ایام درسی سال به آنها پرداخته نمی‌شود و برای یک طلبه لازم است بپردازد و وقتش را از آن طریق مصرف کند.
وی تصریح کرد: اگر خواسته باشیم برنامه تعطیلات را (به خصوص تابستان) رتبه بندی کنیم، طلاب باید باقی‌مانده کتاب‌هایی که در طول سال خوانده اند را با انتخاب استاد یا مباحثه با کسی که از خودشان جلوتر است و یا با گوش کردن نوار و سی دی به پایان برسانند.
این استاد حوزه دومین اولویت طلاب در تعطیلات را پرداختن به برخی مهارت‌هایی ذکر کرد که برای یک طلبه لازم است و گفت: آموختن یک یا دو زبان دنیا، آشنایی با کامپیوتر و برنامه‌های نرم افزاری و... از جمله مهارت‌های مورد نیاز طلاب است.
حجت‌الاسلام علیدوست با تاکید بر لزوم مطالعات جانبی و معلومات عمومی که یک طلبه نیاز دارد ولی در ایام سال به آن پرداخته نمی‌شود، اظهار کرد: البته باید این برنامه ها از اساتید باتجربه آموخت تا با صرف وقت کمتر، استفاده بیشتری برد.
عضو جامعه مدرسین تاکید کرد: ایام تعطیلات بهترین فرصت برای مطالعات مرتبط با درس‌های حوزه است که در طول سال خوانده نمی‌شود.
تدارک فرصت‌های مطالعاتی بین ایام درسی
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد واعظ موسوی - عضو مجلس خبرگان رهبری و یکی از استادان درس خارج حوزه، تعطیلات حوزه را یکی از مباحث جدی دانست که از قدیم الایام در رابطه با حوزه و حوزویان مطرح است.
وی با بیان اینکه تعطیلی در حوزه معنا ندارد، اظهار کرد: قراردادن ایامی همچون دهه محرم، دهه صفر، ایام فاطمیه، ماه رمضان، دهه فجر و... در تقویم تعطیلات حوزه نمی‌تواند درست باشد و نمی‌توانیم ادعا کنیم که چرا در این ایام دروس حوزه تعطیل می‌شود، چراکه فقط موضوع بحث حوزویان عوض می‌شود.
وی با انتقاد از اظهارنظرهای افرادی که سعی دارند این باور را ایجاد کنند که حوزه علمیه تعطیلی زیادی دارد، گفت: طلاب در ایامی که حوزه علمیه به صورت رسمی تعطیل است باید از وقت خود به بهترین نحو استفاده کنند و به پژوهش روی بیاورند و نتیجه تحقیقات خود را در نوک قلم پیاده کرده و در کلاس‌های مهارت‌افزایی و زبان آموزی شرکت کنند.
این عضو خبرگان رهبری افزود: باید با برنامه ریزی و ارائه راهکارهای مناسب و بهره مندی از رهنمودهای بزرگان، برنامه‌ها را به نحوی اجرا کرد که طلاب از این بهترین بهره را ببرند وگرنه با تلقین زیادبودن تعطیلات حوزه نمی‌توان خدمتی به اسلام و فرهنگ اهل بیت کرد.
وی معتقد است که بعضی کلمات حوزویان در مورد زیادبودن تعطیلات حوزه، بار منفی در جامعه و بین طلاب ایجاد می‌کند و ممکن است برخی‌ها تصور کنند طلاب حوزه با وجود زیادبودن تعطیلات حوزه، پیشرفت خوبی نداشته باشند.
حجت‌الاسلام واعظ موسوی گفت: هیچ مرکز آموزشی به اندازه حوزه علمیه کلاس درسی ندارد، بنابراین روزهای شهادت ائمه و مناسبت‌های تبلیغی را جزو تعطیلات نبینیم.
دو پیشنهاد برای بکارگیری طلاب سطح پایین در تعطیلات حوزه
آیت‌الله محسن فقیهی - عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: پیشنهاد ما این است که هر مدرسه یا جایی که طلبه‌ها را اداره می‌کند برای ایام تعطیلات برنامه‌هایی برای طلاب داشته باشند. به عنوان مثال ۲۰۰ سئوال صرف و نحو به طلاب بدهند که در ایام تعطیلات بتوانند پاسخ سئوالات را به صورت تشریحی ارائه دهند. این طرح باعث می‌شود طلاب به علوم یا ادبیاتی که فرا گرفتند اکتفا نکنند و از نظر کیفی وضع بهتر و عمق بیشتری پیدا کنند.
آیت‌الله فقیهی با بیان یک پیشنهاد کلی برای مدارس علمیه، طلبه‌ها و مدیریت حوزه، اظهار کرد: طلاب علوم دینی به ازای هر سالی که در حوزه علمیه تحصیل می‌کنند از نظر علمی تکامل بیشتری پیدا می‌کنند و در ایام تعطیلات حوزه می‌توان نسبت به استفاده از توانمندی علمی طلاب اقدام کرد.
وی گفت: از طلبه‌های سال اولی حوزه کسی انتظار ندارد در تابستان و محرم و صفر روی منبر برود و سخنرانی کند، اما می‌توان به عنوان نمونه تجوید و قرائت قرآن و مقداری ترجمه قرآن داشته باشد و مسائل شرعی را از روی رساله بخواند و توضیح دهد.
این عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه نیاز فراوانی به مبلغان دینی وجود دارد، اضافه کرد: در سال دوم می‌توان از این طلبه‌ها بهتر استفاده کرد. به عنوان مثال از طلبه‌ها خواسته شود در کنار مباحث قرآنی به بیان مسائل شرعی، احکامی و اخلاقی بپردازند.
آیت‌الله فقیهی تاکید کرد: مدیریت حوزه باید برنامه‌ریزی کند که طلاب سطح پایین ضمن اینکه در تعطیلات حوزه نسبت به ارتقای سطح علمی خود اهتمام داشته باشند، از آنها برای روشنگری مردم در روستاها در مناسبت‌های تبلیغی استفاده شود.
حوزه‌های علمیه در تعطیلات تابستان فعال شوند
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن نظری شاهرودی - معاون جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: با توجه به وضعیت فعلی مسائل فرهنگی در جامعه، می‌بایست از ظرفیت طلاب علوم دینی استفاده بیشتری شود، یعنی آنهایی که در حوزه رشد پیدا کرده و توانایی لازم برای خدمت تبلیغی دارند، در ایام تعطیلات حوزه باید فعال‌تر باشند.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در مورد وضعیت طلاب سطوح پایین اظهار کرد: سازمان تبلیغات اسلامی می‌تواند از وجود طلابی که در سطح پایین‌تری هستند، در کلاس‌های قرآنی و تربیتی شهرستان‌ها استفاده کند.
حجت‌الاسلام نظری شاهرودی به ویژگی‌های بکارگیری طلاب سطوح پایین اشاره کرد و افزود: این افراد می‌توانند نحوه ارتباط با مردم، نوجوانان و جوانان را تمرین کنند تا در آینده که مشغول به تبلیغ می‌شوند مسلط و توانمند باشند.
این استاد حوزه، دایر بودن حوزه‌های علمیه در تابستان را از سنت‌های مهم دانست و تاکید کرد: سنت حوزه علمیه این بوده که طلابی که نمی‌توانستند فعالیت‌های فرهنگی داشته باشند را به مراکز مناسب می‌فرستادند تا از تحصیل علم دور نمانند.
وی بر لزوم فعال کردن حوزه‌های علمیه در ایام تعطیلات تاکید کرد و گفت: حوزه‌هایی که در مناطق خوش آب و هوا واقع شده‌اند از جمله حوزه علمیه همدان می‌تواند محل هجرت طلاب علوم دینی در فصل تابستان باشد.
موفقیت طلاب در اردوهای فرهنگی تابستانه
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی اقبالی - مدیر مدرسه علمیه علوی قم که ۱۰ سال تجربه برگزاری اردوهای تابستانی برای طلاب حوزه را دارد، استفاده از ظرفیت‌های طلاب در تعطیلات تابستانی را یکی از دغدغه‌های خود می‌داند.
وی با تشریح تجربه خود در برگزاری اردوهای تابستانی اظهار کرد: طلبه‌ها قبل از اینکه به اردو اعزام شوند، آموزش لازم می‌بینند و مهارت مورد نیاز را کسب می‌کنند. این طلبه‌ها حتی تست می‌شوند که در چه مرحله و کاری به کار گرفته شوند.
مدیر مدرسه علمیه علوی قم با ذکر نمونه‌هایی از موفقیت طلبه‌های این مدرسه علمیه در اردوی فرهنگی، آموزشی و تبلیغی مهدیشهر سمنان اظهار کرد: در ابتدای ورود طلبه‌ها به مهدیشهر کسی باور نمی‌کرد که طلبه‌های علوم دینی در جذب نوجوانان و جوانان و اجرای برنامه‌های متنوع فرهنگی تبلیغی موفق شوند ولی بعد از گذشت مدتی، همگان به توانمندی بالای طلبه‌ها پی بردند.
حجت‌الاسلام اقبالی تخصصی شدن طلبه‌ها را یکی از نیازهای روز جامعه برشمرد و افزود: تعطیلات رسمی حوزه‌های علمیه در واقع یک فرصت طلایی برای طلبه‌هاست که با برنامه‌ریزی درست در برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و تبلیغی مشارکت داشته باشند.
رسالت حوزویان تعطیل‌پذیر نیست
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمرتضی میرکتولی - عضو هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین تعطیلات حوزه را امری اجتناب ناپذیر دانست و گفت: محافل علمی در تمام دنیا فصلی از سال را تعطیل هستند، اما ما حوزویان باید از همین تعطیلات استفاده بهینه داشته باشیم.
این استاد سطح عالی حوزه علمیه قم گفت: درست است که با تعطیلی رسمی حوزه‌های علمیه، درس و بحث تعطیل می‌شود ولی رسالت مهم حوزویان که همان تبلیغ دین است، قابل تعطیل شدن نیست.
حجت‌الاسلام میرکتولی تعطیلی رسمی حوزه را نوعی فرصت برای حوزویان برشمرد و اظهار کرد: پیشنهاد می‌شود تمامی اساتید حوزه‌های علمیه که به شهرهای خودشان می‌روند و یا در مناطق خوش آب و هوا اسکان موقت دارند، در محیط پیرامونی خودشان با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی و اوقاف و امور خیریه و حتی ورزش و جوانان، برنامه‌های فرهنگی و تبلیغی برای گروه‌های مختلف از جمله جوانان اجرا کنند.
این استاد سطح عالی حوزه ادامه داد: می‌توان در تعطیلات رسمی حوزه، دوره‌های پودمانی فشرده آموزش و مباحث تفسیری را برای طلاب و حوزویان ارائه کرد.
فهم مشترک فرهیختگان
فرهیختگان و استادان حوزه‌های علمیه در این گفتگوها به فهم مشترکی در مورد اتلاف وقت طلاب در تعطیلات رسمی رسیده و ضمن تاکید بر لزوم بهره‌مندی بیشتر از فرصت تعطیلات حوزه، طلاب را از هر گونه اقدامی که موجب اتلاف وقتشان در مسیر فراگیری علوم حوزوی می‌شود برحذر داشتند.
اگرچه تعطیلات حوزه رو به پایان است و بهار علم آموزی طلاب علوم دینی به مشام می‌رسد، اما پیشنهادها و دغدغه‌های استادان مطرح حوزه‌های علمیه که مسیر درازی برای رسیدن به این جایگاه سپری کردند، می‌تواند چراغ راهی باشد برای متولیان حوزه که در تعطیلات پیش رو برنامه‌ریزی مدونی داشته باشند.
روح‌الله کریمی
نظر شما