حافظ ترجمه ناپذير ترين شاعر دنياست

به گزارش خبر نگار ادبي " مهر" در اين نشست كه با حضور علاقه مندان به ادبيات و شعر فارسي برگزار شد " محمد علي اسلامي ندوشن" استاد دانشگاه و محقق حافظ را ترجمه ناپذير ترين شاعر جهان ناميد و گفت : حافظ شاعري است كه در عرصه شعر جايگاه خاصي را به خود اختصاص داده كه براي انسان سووال برانگيز است . يكي از كساني كه بيشترين كتاب در موردش نوشته شده ، بخصوص در اين 50 سال اخير حافظ است . او شاعري عجيب و تواناست كه شعرش سراسر از عجايب است.
وي درادامه با مطرح كردن اين پرسش كه چرا با كتاب حافظ فال مي گيريم و آيا حافظ حقيقتا" غيب دان است ، تصريح كرد: اين يكي از عجايب اشعار حافظ است .  در پشت كلمات وموسيقي آن چيزي وجود داردكه مخاطب را از معنا و مفهوم به سطحي بالاتر مي برد و اين يكي از دلايل فال گرفتن با حافظ  و لسان الغيب ناميدن ا وست .
ندوشن افزود : در شعر او چيزي وجود داردكه انسان را تا حدي قانع مي كند كه مطابق با نيتش حركت كرده است . البته اين غيب گويي نيست بلكه حافظ از زاويه اي زندگي  را مي بيند و لمس مي كند و به بيان آن مي پردازد كه به نيت و خواست فال گيرنده نزديك است. يعني ابهامي درشعرش وجود دارد كه مخاطب را با اين تصور كه جواب حافظ به من بوده است قانع  مي كند . در هر صورت يك چيزي به مخاطب گفته مي شود كه درآن پيامي است .
وي گفت : آثار بزرگ زبان فارسي با تمام خصوصياتي كه دارند داراي خصوصيت مذكور نيستند. آنها ابهام و معنايي كه در پشت ابيات شعر حافظ كه زائيده تاريخ و فرهنگ ايران است را ندارند.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: حافظ غزلهاي زيادي ندارد واگرغزلهايي كه تكراري است را كنار بگذاريم، 150 غزل مي ماند . با اين نتيجه بايد گفت ؛ ديوان حافظكوچكترين وكم حجم ترين كتاب دنياست كه بيشترين مطلب را در خود جاي داده است .  حافظ در شعر خود انگشت گذشته ،روي نقطه اصلي زندگي انسان و آن را در اين 150 غزل جا داده است. يعني هرگوشه از زندگي را بخواهيددر موردش صحبت كنيد حافظ در مورد آن حرف دارد و به شما جواب خواهد داد.چون موضوع معما گونه است به شما تسكين خاطرمي دهد.
وي افزود : يكي از دلايل دلنشين بودن اشعار حافظ استفاده خوب از موسيقي و آهنگ است .حافظ توانسته با موسيقي و تركيب  كلمات آن را در حدي بالاببرد كه بتواند براي مخاطب جذاب باشد.
ندوشن با اشاره به اين مطلب كه يكي ديگر از عجايب حافظ سفر نكردن اوست ، گفت  :او در زندگي اش هيچ سفري نداشته است جز سفري كوتاه به يزد كه از آن هم خاطره خوبي نداشت . او در ديار خود معتكف بود و با اين حال، توانسته بدون روابط اجتماعي زياد و حادثه مهم در زندگي اش بر انديشه هاي انساني محيط شود . شما هر سووالي كه داشته باشيد مي توانيد از حافظ جواب بگيريد و اين از عجايب است .
وي فشرده بودن كتاب حافظ را سومين عجايب اثر او دانست و گفت : همانطور كه اشاره كردم ديوان او با حجمي كم بيشترين مطالب را به خود اختصاص داده است.
ندوشن در مورد چهارمين عجايب اثر حافظ گفت : هيچ حرف تازه اي در شعر حافظ نيست . او حرفهايي را مي گويد كه ديگران قبل از اوگفته اند . يعني شاعري كه حرف تازه اي نزده است توانسته در راس سخنوران قرار بگيرد به گونه اي كه حرفهاي ديگران در حرفهاي او گم شود .
اين محقق ادامه داد : حافظ در يك دوره انحطاط تاريخي در ايران زندگي كرده است . معمو لا" آثار بزرگ در دورهاي شكوفايي پرورده مي شود. اما حافظ در يك دوره انحطاط در يك گوشه « فارس» و يك حكومت ( آل مظفر) كوچك ، كه اگر حافظ نبود نام آن در تاريخ گم مي شد ،در كنار تعصبهاي حاكمان و كشمكشهاي حكومتي ظهور مي كند و اين يكي ديگر از عجايب حافظ است.
محمد علي اسلامي ندوشن در ادامه اشاره به عجايب حافظ، برخورد دوگانه انسانها با حافظ را مهم ترين عجايب شعر اودانست و تصريح كرد : اين شخص هم مقدس،هم ملعون شناخته شده است.هم مطرود انديشه هاي متعصب است هم اينكه مردم با شعر او فال مي گيرند و از آن كمك مي خواهند . درسر زمينهايي مانند تاجيكستان ، ازبكستان ، بخارا و سمرقند علاقه عجيبي به حافظ دارند . در ايران ديوان او را بالاي سر مريض مي گذارند تا خوب شود و يا بالاي سر كودك مي گذارندذ تا چشم نخورد . يعني ديوان حافظ را مقدس مي دانند و به آن به عنوان يك كتاب نيمه آسماني نگاه مي كنند. عجيب اين است كه از سوي ديگر دائما" در معرض طعنه سست ديني قرار داشته است و چندين بار مقبره او را خراب كرده اند .
وي گفت : يكي ديگر از عجايب حافظ شاعري اوست . او دنيايي محسوس ايجاد مي كند، يعني دنياي خاصي كه در عين زميني بودن، فرازميني هم است . عين زميني بودن، براي اينكه تمام آن بيان احوال محسوس انسان است . هر كجاي غزل او را بخوانيد مي بينيد در مورد زندگي زميني است ، اما طرز تركيب و بيان طوري است كه به آن قالب فرا زميني مي دهد . يعني حس مي كنيد كه با عالم ديگري سرو كار داريد . اين سبك گويندگي حافظ است . او جادوي خاصي در كلمات مي ريزد و در تركيب، دو متضاد، يعني زميني و آسماني را كنار هم مي گذارد واين در كنار هم گذاشتن موضوع يعني تكميل كلام . چون انسان نه مي خواهد زميني باشد و نه مي تواند آسماني باشد .هردو دلخواه زندگي آرماني انسان است . 
ندوشن درادامه سخنانش كه درصد و سومين نشست كتاب ادبيات وفلسفه در خانه كتاب سخن مي گفت ،ترجمه ناپذير بودن شعر حافظ را از ديگر عجايب اثر او دانست و گفت : شعر حافظ ترجمه ناپذير ترين شعر دنياست . به هيچ وجه نمي شود آن را ترجمه كرد . چون در تاريخ و فرهنگ سرزمين اش ريشه دارد. كسي كه حافظ را مي خواند بايد به زباني  بخواند كه بتواند فرهنگ و تاريخ سرزمين ايران را به ياد آورد و در اين زمينه هر ايراني كم و بيش مي تواند آن را به ياد آورد . ولي با همه اينها شعر حافظ توانسته است در زبان ترجمه اذهان زيادي را بسوي خود جلب كند .
وي در ادامه به نقل از يك شاعر استراليايي كه شعر حافظ را از زبانهاي غير ايراني به زبان استراليايي ترجمه كرده بود، گفت: « هيچ كس تا كنون از كره عرش پا بر زمين نگذاشته است كه مانند حافظ شعر بگويد».
ندوشن شعر حافظ را به ساختماني تشبيه كرد كه داراي سه لايه است و آن را چنين بيان داشت : بنايي كه حافظ ساخته است در ابتدا ( در لايه اول) معبد آناهيتا بوده است . يعني چيزي مربوط به به ايران گذشته  و بعدروي آن يك مسجد يا خانقاه ساخته شده است و در آخر روي آن يك طرب خانه . منظور از طرب خانه آن بخش از عيش مشروعي است كه هر بشري تقاضاي دارد آن را بچشد . اين تركيب عجيبي است كه در ديوان حافظ به چشم مي خورد. ديوان حافظ بيشترين ريشه را در تاريخ  و فرهنگ ايران دارد در حالي كه در ظاهر ديده نمي شود.
ندوشن گفت : يك فرد توانا مي تواند از نكات مثبت و منفي كه اتفاق مي افتد هردو نتيجه بگيرد . يعني لازم نيست كه يك محيط با نشاط و خوب فراهم گردد تا اثري بزرگ خلق شود . بلكه برعكس هم مي شود. به شرط آنكه فرد گيرنده انسان توانا يي باشد و بتواند از اوضاع و احوال استفاده كندو حافظ چنين بود . 
ندوشن در پايان سخنانش به چندين كلمه « كليدي» از جمله پير مغان ، عشق ، رند ، راز در شعر حافظ اشاره كرد وبه توضيحاتي كوتاه در مورد آنها پرداخت . 
گفتني است استقبال ازاين نشست به اندازه اي بود كه عده اي از علاقه مندان در خارج از سالن اصلي به روي زمين نشسته بودند.