خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ: «امروز ملت‌های دنیا سعی می‌کنند موجودی‌های خود را در همه زمینه‌های علمی، معرفتی و فلسفی از طریق زبان‌های خود به دیگر ملت‌ها معرفی کنند، ملت ایران نیز زمانی می‌تواند به این هدف نائل آید که زبان فارسی بتواند در دنیا جایگاه شایسته‌ای برای خود بیابد.» (مقام معظم رهبری).
سعیده باقری‌فرد کارشناس ارشد روابط فرهنگی و بین‌الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در یادداشتی که آن را برای انتشار در اختیار خبرنگار مهر قرار داده است، به بررسی «جایگاه زبان فارسی در کشور بلغارستان پرداخته است. متن این مطلب به شرح زیر است:
زبان رکن اساسی هویت و منبع قوام و پیوستگی هر ملتی محسوب می‌شود. دولت‌های قدرتمند در دنیای معاصر در تلاش‌اند تا از این پتانسیل وحدت بخش و هویت آفرین جهت تاثیرگذاری و نفوذ فرهنگی خود بر سایر کشورها استفاده کنند.
در این راستا سرمایه گذاری‌های کلانی از سوی دولت‌های مدعی فرهنگ و تمدن که نگاهی به جهانی شدن جایگاه فرهنگی خود نیز دارند، انجام شده است. کشورهایی نظیر؛ آلمان، فرانسه، انگلیس و ایتالیا از شاخص ترین این کشورها هستند که در این مسیر گام‌های موثری برداشته‌اند.
ایران به عنوان کشوری که از پشتوانه عظیم تمدنی برخوردار است، می‌تواند نقش آفرینی موثری در این زمینه داشته باشد و زبان فارسی همواره نقش اصلی و ویژه‌ای در پایداری، حیات و وحدت ملی ایرانیان ایفا کرده و عامل انتقال میراث عمیق فرهنگی و ادبی این سرمین به سایر ملت‌ها و کشورها بوده است.
آموزش و گسترش زبان فارسی در خارج از مرزهای ایران از مباحث بسیار مهمی است که سعی شده در این مقوله به آن پرداخته و به جایگاه زبان فارسی در کشور بلغارستان هم اشاره‌ای اجمالی بشود.
بلغارستان کشوری است که در اروپای شرقی واقع شده است و در حال حاضر عضو اتحادیه و ناتو است. این کشور در قسمت شرقی شبه جزیره بالکان قرار دارد و 22 درصد مساحت آن را تشکیل می‌دهد. بلغارستان در شرق با دریای سیاه، در غرب با صربستان و مقدونیه، در جنوب با ترکیه و یونان و در شمال با رومانی هم‌مرز است و نام رسمی کشور بر اساس قانون اساسی از سال ۱۹۹۱ «جمهوری بلغارستان» است.
پایتخت این کشور شهر صوفیه است. جمعیت بلغارستان در حدود هشت میلیون نفر است که بیشتر آن در شهرهای بزرگ صوفیه، وارنا، پلودیف، بورگاس و روسه متمرکز شده است. جمهوری بلغارستان عملاً کشوری سکولار است، اما در قانون اساسی آن مسیحیت ارتدوکس به عنوان دین رسمی و سنتی کشور ذکر شده است. در این کشور نژاد بلغاری عمده‌ترین بخش جمعیت را تشکیل می‌دهد. تاریخ تمدن در بلغارستان کنونی به ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد.
سابقه روابط رسمی دیپلماتیک میان ایران و بلغارستان به بیش از ۱۲۰ سال یعنی سال ۱۲۷۶ ه. ش و ۱۸۹۷ میلادی می‌رسد، اما قرابت‌های تاریخی و ریشه‌ای میان دو ملت بیش از این دوران است؛ چراکه گستره سرزمینی حوزه تمدنی ایران در قرون گذشته به سواحل مدیترانه و همسایگی با اروپایی جنوب شرقی و حوزه بالکان می‌رسیده که آثار تمدنی و تاریخی آن تا هم اکنون نیز نمایان و مشهود است.
قرابت زبان فارسی با زبان بلغاری
تاریخ نگاران بلغاری برای هویت تاریخی و موجودیت ملت بلغار ریشه هند و اروپایی قائلند. ضمن آنکه سلطه قریب ۵۰۰ ساله دولت عثمانی و غلبه زبان ترکی - عربی و قرابت‌های آن با زبان فارسی موجب شده که حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ لغت فارسی عیناً در زبان بلغاری یافت شود که مورد استعمال هستند.
تحقیقات باستانی در میان محققان موخر بلغاری منجر به ارائه فرضیاتی مبنی بر منشاء ایرانی بودن قوم بلغارها و ریشه‌های ایرانی‌نژاد بلغارها است که اخیراً و طی ۵۰ سال گذشته در رسانه‌های عمومی این کشور نیز به آن پرداخته شده است. به این ترتیب بدیهی است که «زبان فارسی» در کشور بلغارستان مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد.
پیشینه و وضعیت آموزش زبان فارسی و رشته ایران شناسی در بلغارستان
تدریس زبان فارسی در بلغارستان پس از جنگ جهانی دوم و در سال ۱۹۵۹ م برابر با ۱۳۳۷ ه. ش. به صورت واحد درسی اختیاری در رشته ترک شناسی در دانشگاه صوفیه آغاز شد و سپس با افتتاح رشته‌های هندشناسی و عرب شناسی، زبان فارسی جزء واحد درسی این رشته‌ها نیز قرار گرفت.
در سال‌های تحصیلی ۱۳۶۹-۱۳۷۰ ه. ش و ۱۹۹۲-۱۹۹۱ م زبان و ادبیات فارسی به عنوان رشته‌ای فرعی در دانشگاه صوفیه ایجاد و زبان فارسی، دستور زبان، تاریخ ایران، ادبیات کلاسیک و ادبیات معاصر ایران جزء برنامه درسی آن قرار گرفت. در همان سال به دلیل علاقه زیاد به این زبان، رشته «زبان و ادبیات فارسی» به عنوان رشته دوم رسمیت یافت.
سپس رشته ایران شناسی به عنوان رشته دانشگاهی مستقل در بخش شرق‌شناسی دانشکده زبان‌ها و فرهنگ‌های شرقی دانشگاه صوفیه طی سال‌های تحصیلی ۷۲-۱۳۷۱ ه. ش برابر با ۱۹۹۴ م تاسیس شد و از آن پس تاکنون دانشگاه صوفیه هر سال اقدام به پذیرش دانشجویانی در این رشته می‌کند.
هم اکنون رشته ایران شناسی در مقطع کارشناسی با ۲۲ واحد اجباری و ۴۰ واحد اختیاری بخشی از کرسی شرق شناسی کلاسیک مرکز زبان‌ها و فرهنگ‌های شرقی دانشگاه «کلمینت اخرید تسکی مقدس» (دانشگاه صوفیا) است.
در هر سال تحصیلی دانشگاه دولتی صوفیه به طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ دانشجو از طریق کنکور در رشته ایران شناسی و زبان فارسی می‌پذیرد. به همین تعداد نیز در رشته‌های ترک شناسی و عرب شناسی، دانشجویان زبان دوم خود را زبان فارسی انتخاب می‌کنند. دوره کامل کرسی ایران شناسی ۴ سال تا دریافت درجه لیسانس و ۵ سال تا دریافت درجه فوق لیسانس است. سلسله مراتب علمی استادان این کرسی مانند دیگر مراکز آموزش عالی در بلغارستان عبارت از استاد یاری، استادی، دانشیاری و دکترا (پروفسوری) است.
اولین استاد زبان فارسی در دانشگاه صوفیه، مرحوم جمشید سیار بوده است. او همچنین مولف اولین کتاب درسی زبان فارسی (سال ۱۹۶۶م) که در بلغارستان چاپ شده است نیز هست. کتاب درسی او در بین دانشجویان و کسانی که مایل به آشنا شدن با اشعار سعدی، حافظ و عمر خیام هستند، از توفیق بسیار برخوردار شده و در یک دوره ۱۵ ساله، سه بار تجدید چاپ شده است و همین امر نشانگر علاقه بسیار بلغاری‌ها به زبان فارسی است.
دانشجویان ایران شناسی در طول سال تحصیلی درباره یکی از چهره‌های ادبیات کهن و معاصر ایران ۲ تا ۳ پژوهش علمی و ادبی انجام می‌دهند و نیز پایان‌نامه‌های تحصیلی آنها اغلب به پژوهش پیرامون زبان و ادبیات فارسی اختصاص می‌یابد.
در سال تحصیلی ۲۰۰۹- ۲۰۰۸ م برابر سال تحصیلی ۸۸-۱۳۸۷ ه. ش. مقطع کارشناسی ارشد ایران شناسی با عنوان درس گسترده‌تری به نام «جامعه شناسی هند و ایران» راه‌اندازی شده و مبادرت به پذیرش دانشجو کرده که کماکان ادامه دارد و طی سال‌های اخیر، فارغ التحصیلان آن که با زبان فارسی آشنایی پیدا کرده‌اند، جهت ادامه تحصیل به صورت بورسیه در مقطع فوق لیسانس و دکترای زبان فارسی در دانشگاه تهران اشتغال به تحصیل یافته و در حال حاضر نیز دو نفر از دانشجویان بلغاری در رشته ایرانشناسی دانشگاه تهران در مرحله تکمیل پایان نامه هستند.
دکتر «ایوا پانف» استاد تمام وقت در مرکز زبان‌های خارجی و شرق شناسی دانشگاه صوفیا که ریاست بخش ایران شناسی این مرکز را بر عهده د اشته و زبان فارسی و دروس ایرانشناسی تدریس می‌کند، در سالگرد تاسیس این مرکز اعلام کرد تاکنون قریب ۲۰۰ نفر این مرکز فارغ التحصیل شده و در حال حاضر نیز ۴۰ دانشجو در مقطع کارشناسی و ۱۵ دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد و تعداد ۴ نفر دانشجوی دکتری در بخش ایرانشناسی شتغال به تحصیل دارند.
فارغ التحصیلان این دور‌ه‌ها در قالب نیروهای مفیدی برای دستگاه‌های دولتی و خصوصی در بلغارستان از قبیل وزارت امور خارجه، وزارت کشور، وزارت دادگستری، سازمان‌های گردشگری و مخابرات مشغول به فعالیت‌اند. آنها پتانسیل‌های بالقوه‌ای هستند که می‌توانند برای گسترش و تعمیق روابط دو کشور مورد بهره‌برداری و توسعه فرهنگی، تجاری و اداری قرار گیرند.
علاوه بر بخش ایران شناسی صوفیه، زبان فارسی در رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سه مقطع مقدماتی، متوسطه و پیشرفته بیش از ۳۰ دانشجو می‌بینند. ضمن آنکه کلاس‌های دوره‌های آزاد آموزش زبان فارسی نیز در سه مرکز در کشور بلغارستان وجود دارند؛ دانشگاه پلودیف دانشکده زبان‌های خارجی (در شهر پلودیف) با حدود ۳۵ الی ۴۰ زبان آموز در دوره‌های مقدماتی، متوسطه و پیشرفته، در شهر اسمولیان (در استان مسلمان نشین اسمولیان) با ۲۵ زبان آموز و نیز محل رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در شهر صوفیه با ۳۰ زبان آموز، در هر سال و در دو ترم.
تمامی مراکز ذکرشده با حمایت‌های مادی و معنوی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بلغارستان فعالیت کرده و تاکنون گروه‌های زیادی از دانشجویان و اساتید بخش ایران شناسی برای دوره‌های دانش افزایی زبان فارسی و ایرانشناسی و آشنایی بیشتر با فرهنگ و تاریخ ایران با هزینه رایزنی فرهنگی به ایران سفر کرده‌اند.
انجمن دوستداران فرهنگ و زبان فارسی در بلغارستان نیز با هدف بهره برداری بهینه از ظرفیت‌های موجود در فضای فرهنگی میان دو کشور و نیز رفع نیازهای دوستداران فرهنگ و ادب فارسی در بلغارستان به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تاسیس شده و تاکنون اقدامات موثری در خصوص ترجمه و چاپ کتب ادبی و آموزشی مربوط به زبان و ادبیات فارسی و تاسیس اتاق ایران در دانشگاه صوفیه در این کشور انجام شده است.
می‌توان گفت تالیف فرهنگ فارسی به بلغاری که کار آن از سال ۲۰۰۹ م با گروه مولفان: دکترافچه پشوا، دکتر عباس مهدوی، دانشیار رضا مهراز و دکتر هاجر فیوضی با ویراستاری دانشیار دکتر ایوو پانف آغاز شد و شامل ۴۵۰۰۰ واژه است و نیز تالیف فرهنگ لغات بلغاری به فارسی در دو جلد با ۵۵۰۰۰ واژه در سال ۲۰۱۴ م (آذر ماه ۱۳۹۳) با حمایت‌های مستقیم رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بلغارستان، از جمله این اقدامات موثر است. کتاب اخیر جایزه جهانی کتاب سال ایران را نیز در سال ۱۳۹۳ کسب کرد.
نظر شما