به گزارش خبرنگار مهر، همزمان با هفته کتاب و کتابخوانی مجید صحاف فعال فرهنگی و کارشناس حوزه نشر یادداشتی در تکریم از مقام کتابدار نوشته است. این یادداشت در ادامه از نگاه شما می‌گذرد:
دیدار رهبر انقلاب با کتابداران در ۲۹ تیر ۹۰ را اگرچه باید «تجدید مطلع در حوزه کتاب» نامید، اما باید روز تکریم و احترام به مقام و جایگاه «کتابداران» نیز دانست. روزی که عباراتی چون «مشاوران امین»، «مباشران کتاب» و «کار انسانىِ فرهنگىِ برجسته»، تمامی نظریه‌هایی که پیش‌تر باعث تنزل جایگاه کتابداران بود مبني براينكه کتابداری و امور مربوط به کتاب نه تنها علم نيست بلكه به راحتی با چند جلسه توجیهی می‌توان کتابدار تربیت کرد، را فرو ریخت و روح عزتمندی و شرافت و کرامت انسانی را در جان و دل کتابداران تازه کرد. فارغ از اینکه به نظر من ۲۹ تیر هر سال را باید به عنوان «روز تکریم مقام کتابدار» نامید، اما هفته کتاب را بی گفتن از جایگاه واقعی این عزیزان که حقاً خط مقدم عرصه کتاب و کتابخوانی هستند، به قول حضرت حافظ سعی نابرده چه امید عطا می‌داری؟
«نفس کتابداری، یک کار انسانیِ فرهنگیِ برجسته‌ای است. کتابدارن مباشر و مشاوران امین مردم هستند. در واقع کتابدار صرفاً کسی نیست که خدمتِ آوردن و دادن کتاب را به عهده می‌گیرد؛ کتابدار می‌تواند منبع و منشأ و مرجعی باشد برای راهنمایی مراجعه کنندگان به کتاب.»
این‌ها جملات و نظریات یک کتابخوان حرفه ای است. فردی که بیش از هر کس دیگر، شأنیت و صلاحیت کافی و وافی برای صحبت از کتاب و کتابخوانی و کتابدار دارد. این شأنیت و صلاحیت نه به این دلیل است که او رهبر یک کشور که نه، بلکه رهبر جهان اسلام است؛ نه! ـ که البته در اینجا این وجه در درجه دوم قرار دارد ـ بلکه به دلیل همان ویژگی است که عرض کردم؛ یعنی کتابخوان حرفه‌ای بودن.
سوالم اینجاست؛ آیا کتابدار همین وظیفه را دارد که کتاب را از قفس خارج کند و به دست عضو بدهد؟ یا گزارشات ماهیانه تهیه و تنظیم کند؟ به نظرم تقلیل جایگاه کتابدار، بسنده کردن به بُعد امانت دهی کتاب توسط اوست. چه آنکه هر کسی می‌تواند با یک روز آموزش این کار را انجام دهد. اما مهمترین شاخصه یک کتابدار «مشاور و مباشر و متخصص و متعهد» بودن اوست. یعنی «اشراف محتوایی به کتاب‌ها و ارزش‌مداری در ارائه مشاوره برای انتخاب بهترین کتاب». همه آن چهار ویژگی در این یک جمله خلاصه می‌شود.
از سوی دیگر کتابداران بنا بر حدیث نبوی که می‌فرمایند: «شَرَفُ المکانِ بالمَکین» (یعنی اعتبار مکان‌ها به انسان‌هایی است که در آن هستند) یکی از سه ضلعی هستند که به کتابخانه‌ها اصالت و اعتبار می‌بخشند. دو ضلع دیگر «کتاب» و «اعضا» هستند. در واقع سه موجود ذی‌حیات یعنی کتابدار، کتاب و اعضا اعتباربخشِ کتابخانه‌ها هستند. از همین روست که کتابدار به عنوان یکی از سرمایه‌های انسانی است که هم در ایجاد سرمایه اجتماعی و هم در ارتقاء زیست فرهنگی جامعه تاثیرگذار است.
نهاد کتابخانه هاي عمومي کشور به استناد سند چشم انداز نهاد، سیاست «مديريت مطالعه و خدمات کتابداري و اطلاع رساني به تمامي مخاطبان براي دانش پايگي و بصيرت جامعه» را دنبال ميکند. در دوره جديد، سياستهاي دبيرکل محترم در نهاد مبتني بر «تبديل شدن به مرکزي فرهنگي و تأثيرگذار در عرصه کتابخواني» و با محوریت کتابدار است.
از سویی تمامی بندهای هشت‌گانه سیاست ابلاغی از سوی دبیرکل بصورت مستقیم و غیرمستقیم ناظر به کتابداران و فهم جایگاه ویژه آنها در نهاد است.
محورهای هشت‌گانه ابلاغی ابلاغ شده به شرح زیر است:
کتابخانه محوری نه اداره و نهاد محوری: این ستادها هستند که باید همه توان خود را در خدمت کتاب خانه ها قرار دهند تا با ایجاد آرامش و امنیت در کتابخانه ها، محیطی مطلوب را برای کتابداران در خدمت رسانی به مردم عزیز فراهم آورند، خدمتی که گسترش رویکرد به کتاب و کتابخوانی را در پی دارد.
کتابدار محوری به طوری که کتابدار مهمترین عامل فعالیت در نهاد شود: این کتابداران هستند که در مواجهه با مردم و کودکان و نوجوانان در خط مقدم جبهه فرهنگی کتاب و کتابخوانی علیه تهاجم فرهنگی قرار گرفته اند و نهاد باید در این جبهه نقش پشتیبان و حمایت کننده آنان را به درستی عهده دار شود. اگر کتابدارِ ما با خاطری آرام و آسوده کار و وظیفه خود را به خوبی انجام دهد و عامل موثری در جذب مراجعان به سمت کتاب باشد اتفاق مهم و هدف اصلی در نهاد روی داده است: علاقه مندی و اقبال جامعه به کتاب و کتابخوانی.
اولویت ادارات کل استانی و یا ادارات شهرستان در خدمت کتابخانه و کتابدار: چنانچه کتابخانه ها و کتابداران شاهد باشند که در ادارات دغدغه مندی و پی گیری و تلاش لازم برای رفع نیازهایشان وجود دارد، به اعضا و مراجعان با انگیزه بیشتری خدمت رسانی خواهند کرد که نتیجه آن تاثیر مستقیم در گسترش رویکرد به کتاب و کتابخوانی است.
دسترسی آسان و سریع کتابدار به مدیران در کلیه سطوح نهاد: یکی از راهها برای ایجاد فضای آرام در کتابخانه ها، وجود ارتباط مستقیم کتابداران با مدیران است. علاوه بر این وقتی مدیران بدانند که امکان دسترسی و طرح مشکلات و کاستی ها توسط کتابداران به مدیران بالا دستی آنها وجود دارد با دقت بیشتری در صدد رفع و اصلاح آنها خواهند بود.
تلاش برای رفع دغدغه ها و تنگناها: از کتابداری که دارای ذهنی آشفته و درگیر با مشکلات کاری یا شخصی است چگونه می توان توقع خدمت رسانی مطلوب را داشت؟ هرچند که همکاران عزیز ما تاکنون سعی کرده اند علی رغم کمبودها و نارسایی ها برخوردی مناسب و با روی گشاده و لبخند را با اعضا و مراجعان داشته باشند. بر مدیران است که در رفع این مشکلات نیز کوشا باشند.
حاکمیت اصول اخلاقی، ضابطه مندی و قانون گرایی: حاکمیت این سه اصل مهم، نابود کننده بی نظمی، تبعیض، بداخلاقی و ناآرامی در محیط کاری و روند بهتر خدمت رسانی در کتابخانه ها است که تاثیر مستقیم بر سلامت روان کتابداران و به تبع آن بهبود عملکرد آنها می‌شود.
پرهیز از آمارسازی ها در اعلام تعداد اعضاء، کتب کتابخانه های عمومی: این کار هم خطای راهبردی است برای مدیریت و هدایت کتابخانه‌ها و هم حباب‌سازی و پنهان کردن واقعیات و هم تقلیل شأن کتابدار با ارائه آمار دروغ.
آمار سرانه مطالعه در ایران همیشه با اما و اگر های زیادی همراه بوده است. آشفتگي تعاريف و اغتشاش آمارها هرگونه نتيجه گيري دقيق درخصوص اين مسئله را غيرممكن كرده است. به طوری که این آمار در سال ۱۳۵۳ و با اندازه گیری نخستین سنجش سرانه مطالعه در شهرها تنها دو دقیقه در روز بوده و دومین سنجش در سال ۱۳۷۸ صورت می گیرد و بر اساس آن؛ اعلام می شود ایرانیان ۷۰ دقیقه مطالعه می‌کنند و سپس این سنجش در سال ۱۳۸۸؛ ۱۸ دقیقه کاهش پیدا می‌کند. اما به طور کلی آمارها و نظرسنجيها نشان ميدهد که ايران به لحاظ سرانه مطالعه در سطح بسيار پاييني قرار دارد.
مردم مهم ترين دلايل اين امر را چنين بيان مي کنند:
«طولاني بودن ساعات اشتغال، تحصيل و نداشتن وقت»
«گذراندن اوقات فراغت به شيوه هاي ديگر»
«عادت نداشتن به مطالعه» و ...
اما ميزان بالاي حضور ايرانيان در شبکه هاي اجتماعي بيانگر اين حقيقت است که دليل پايين بودن ميزان مطالعه «گراني کتاب»، «کمبود وقت» و ... نيست، بلکه علت اصلي «فقدان فرهنگ کتابخواني» و «عدم احساس نياز به کتاب و کتابخواني» در ميان مردم است.
براساس آمار منتشر شده از نظرسنجي از بازديدکنندگان بيست و ششمين نمايشگاه کتاب، تنها ۱۹% بازديدکنندگان براي رفع نيازهاي آتي خود به خريد کتاب اقدام کرده اند. اين آمار حکايت از اين امر دارد که کتابخانه ها براي کمک به بالا بردن سرانه مطالعه و نيز حفظ پويايي خود مي بايست به «کارکردهاي جديد کتابخانه ها»، «نيازهاي جديد جامعه» و نيز «آگاهي از دانش هاي نوين» توجه ويژه داشته باشند و اين امر محقق نمي شود مگر با جهاد کتابداران به عنوان رکن اساسي در حوزه کتابخواني و کتابخانه هاي کشور.
امروزه کارکرد کتابخانه ها از مکاني صرفاً براي ذخيره و نگهداري اطلاعات به مکاني براي توليد، نشر و حفظ دانش تبديل شده است. دليل اين امر، تغيير در بافت جوامع و نيازهاي اطلاعاتي مخاطبان است.
امروزه، همگام با تنوع بافت جوامع و نيز تنوع نيازهاي مخاطبان، کتابداران بايد با افزايش ميزان دانش خود، آگاهي از شيوه هاي نوين ارائه ي خدمات و ارتباط با اعضاي جامعه، به نيازسنجي پرداخته و با ايجاد فضايي براي خلق دانش به ارتقاي سطح فکري و فرهنگي جامعه خود کمک کند و هدایت کننده فرهنگ جامعه باشد. همچنين بايد توجه داشت که رسالت اصلي کتابداران تنها منحصر به کتابخانه ها نيست، بلکه کتابدار باید «تسهيل کننده توليد دانش در کتابخانه ها، مدارس، ادارهها و کلاسهاي درس و نيز فضاهاي مجازي» باشد.
و آخر اینکه:
آنچه گفته شد مختصری از نقش پیدا و پنهان قشری مهجور در عرصه فرهنگی کشور است که با وجود برخی ناملایمات گذشته ــ از شأن و منزلت اجتماعی که نبود، از حقوق کم، از نبود بیمه و نبود حداقلی‌ترین تسهیلات یک کارمند، رنجور و ملول بودند ــ اما هیچ گاه، تاکید می‌کنم هیچ‌گاه از وظیفه کتابداری و کتاب‌دانی‌شان کم نگذاشتند و مقر کتابخانه‌هایشان را ترک نکردند. کتابدارانی که با وجود همه سختی‌های کاری و معیشتی بر سر عهد خود با کتاب و کتاب‌دوستان و کتابخوانان و از همه بالاتر بر سر عهد خود در پاسداری از مرزهای فرهنگی کشورمان ماندند و می‌مانند.
پس به احترام این کتابداران به پا خیزیم...
نظر شما