گروه بین الملل ـ مهدی ذوالفقاری: سه شنبه مصادف با ۲۴ نوامبر سال جاری (سوم آذرماه) سرنگونی یک فروند جنگنده سوخو-۲۴ روسیه توسط اف-۱۶ نیروی هوایی ترکیه در صدر خبرهای بین الملل رسانه ها قرار گرفت. سوخوی ساقط شده روسیه در حال بازگشت از مأموریت هدف قرار دادن مواضع تروریست های مستقر در سوریه به پایگاه هوایی «حمیم» بود که مورد اصابت موشک هوا به هوای جنگنده ترکیه قرار گرفت و سرنگون شد. در این حادثه برای نخستین بار در بیش از ۵۰ سال گذشته، یک جنگنده روس توسط عضوی از ناتو مورد هدف قرار گرفت. ترکیه این اقدام را به بهانه نقض حریم هوایی خود اعلام کرد؛ موضعی که روسیه آن را رد کرده و حتی پنتاگون نیز حضور در فضای ترکیه را فقط به مدت چند ثانیه مورد تأیید قرار داد.
اگرچه بر اساس قوانین و مقررات موجود در حقوق بین الملل، نقض حریم هوایی اقدامی غیرمجاز تلقی می شود، اما به فرض صحت ادعای ترکیه، نمی تواند دلیل موجهی برای سرنگون کردن جنگنده کشوری مهاجم به تروریست ها به شمار آید. این در حالیست که وی در مقام رئیس جمهور کنونی ترکیه تا به حال از عذرخواهی رسمی از مسکو نیز خودداری کرده است.
با توجه به آنچه امروزه به عنوان اقدامات هدفمند در حوزه بین الملل در راستای پیگیری منافع ملی هر کشوری به انجام می رسد، نمی توان حادثه هدف قرار گرفتن سوخو روسیه توسط اف-۱۶ آمریکایی متعلق به ترکیه را اقدامی تماماً بدون برنامه ریزی و خود به خودی قلمداد نمود. لذا در این تحلیل به اختصار درباره برخی از مهمترین عوامل این حادثه اشاره کرده، برجسته ترین عوامل پیدا و پنهان ان را مورد واکاوی قرار می دهیم.
*هشدار به کامیابی های نظامی مسکو
جنگنده سوخو صرفاً برای عملیات مرتبط با بمباران های هوشمند طراحی شده و لذا قدرت مانور و سرعت بالایی ندارد؛ در حالی که اف-۱۶ آمریکایی اساساً عملکرد تهاجمی داشته و برای رویارویی هوایی ساخته شده است. خلبان اف-۱۶ با اطلاع از این تفاوتِ عملکردی به این اقدام مبادرت نموده است؛ کنشی که نمی توان آن را بدون هماهنگی تیم پرواز ترکیه با برج مراقبت و مقامات عالی نظامی تصور نمود. از ۳۰ سپتامبر سال جاری که روسیه در چارچوب قطعنامه شماره ۳۳۱۴ مصوب سال ۱۹۷۴ میلادی مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد حملات هوایی به تروریست ها در سوریه را بنا به درخواست دولت قانونی دمشق آغاز کرده است، بسیاری از طرح های ترکیه در سوریه با چالش مواجه شد و لذا به نظر می رسد آنکارا می بایست در مسیر کامیابی های روسیه به اقدامی از جنس مشابه با تحرک هوایی مسکو بپردازد و آنچه روسیه از زمان حمله به گرجستان و استقلال بخشی به «اوستیای جنوبی» و «آبخازیا» تا استقلال «کریمه» و الحاق به روسیه و نیز در ادامه نقش آفرینی در بحران شرق اوکراین از حیث ابهت نظامی تقویت نموده را با اتکاء به کسب حمایت سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و سایر کنش گران منطقه ای متحد خود، با کُندی مواجه سازد.
*نارضایتی های عمیق ترکیه از روسیه
آنکارا نه تنها به اذعان بسیاری از تحلیلگران، که حتی به استناد «آغاز محاکمه سردبیر روزنامه جمهوریت به اتهام افشای اطلاعات طبقه بندی شده» که انتقال تسلیحات توسط سرویس اطلاعاتی ترکیه به تروریست های حاضر در سوریه را مورد افشاگری رسانه ای قرار داده بود، سرمایه گذاری زیادی را برای داعش به انجام رسانده تا به اهداف متعددی از قبیل سرکوب شدید کردها بپردازد؛ پنبه هایی که روسیه آن ها را در معرض رشته شدن قرار داد.
از سوی دیگر، ترکیه در هفته های گذشته مدعی شد که مواضع ترکمن های سوریه بارها توسط جنگنده های روسیه مورد هدف قرار گرفت و لذا به آن اعتراض کرده بود؛ چرا که ترک ها به دلیل پیگیری هدف خود در سرنگونی دولت «بشار اسد» به مبارزات ترکمن ها نیز به عنوان یکی از گروه های مبارز علیه اسد چشم امید دوخته بودند. در نتیجه نشان دادن ضرب شصتی به روسیه و کُند کردن سرعت حملات جنگنده های نیروی هوایی مسکو، از دیگر اهداف آنکارا برشمرده می شود.
حمله هوایی روسیه به صدها تانکر سوخت تروریست ها در سوریه به ویژه در نزدیکی شهر «الباب» در حومه شمال شرقی «حلب» که قصد داشتند نفت های استخراج شده از شمال سوریه را به صورت قاچاق از این کشور خارج کنند، از سویی بر عمق نارضایتی آنکارا از مسکو به دلیل عصبانی شدن تجار ترکیه ای و زیان این کشور به واسطه از دست دادن بخشی از نفت ارزانی که از این راه نصیب ترکیه می شد، افزود و از سوی دیگر نشان از چرایی اقدام ترکیه در برابر مسکو دارد.
*تلاش ترکیه برای واگرایی شرق در برابر غرب
حملات پراکنده جمعه سیاه ۱۳ نوامبر سال جاری (۲۲ آبان ماه) در پاریس که به کشته شدن قریب به ۱۲۸ نفر منجر شد در کنار سقوط هواپیمای مسافربری روسیه در «شرم الشیخ» با بیش از ۲۰۰ قربانی بسترهای مؤثری را برای نزدیک کردن مواضع روسیه و غرب به ویژه فرانسه دست کم بر سر موضوعی به نام «مبارزه با داعش» مهیا نمود تا جاییکه «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه با صدور فرمانی به نیروهای خود در دریای مدیترانه دستور داد تا با ناو هواپیمابر «شارل دوگل» فرانسه که برای مبارزه با عوامل حادثه تروریستی پاریس به سوی مدیترانه در حرکت بود، همکاری های لازم را به انجام رسانند. حتی مسکو در اقدامی مضاعف در این مسیر، حملات هوایی روز بعد را «به نام فرانسه» اعلام نمود.
همکاری های مشترک فرانسه و روسیه می توانست ناچاراً پای مدعیان غربی دیگری را نیز به مبارزه با تروریست ها باز کرده و توهماتی مانند احیای «امپراطوری عثمانی» را بیش از گذشته به خواب آشفته ای مبدل سازد.
وین یک و دو با همه فراز و نشیب های آن را نمی توان از سیر پیگیری اهداف ترکیه در ارتکاب چنین اشتباهی نادیده گرفت. قرابت مواضع شرکت کنندگان نشست وینِ دو پیرامون باقی ماندن اسدحداقل برای آنچه غرب و مرتجعین عربی منطقه خاورمیانه از آن به عنوان ماندن اسد تا دولت انتقالی یاد می کنند، عقب نشینی محرز محور غربی-عبری-عربی در برابر مواضع سرسختانه پیشین آن ها بود که تحت هیچ شرایطی حاضر به پذیرش اسد حتی در راستای مبارزه با تروریست ها هم نبودند.
تشکیل اتاق مشترک فرماندهی مبارزه علیه گروه های تروریستی متشکل از عراق، سوریه، جمهوری اسلامی ایران و روسیه به نگرانی های مذکور آنکارا افزود.
لذا ترکیه باید به اقدامی دست می زد که به واگرایی محور غربی-شرقی دامن زده، تمرکز توجهات از سرکوب کردها را منحرف کرده، توجیهی را برای ادامه ناآرامی ها در مناطق جنوبی خود حتی پس از پیروزی حزب حاکم در انتخابات اول نوامبر مهیا ساخته، قدرت نمایی خود در عرصه داخلی و بین المللی را عیان نموده، آمال و آرزوهای خود در سوریه را محقق کرده و ... .
مهمترین عاملی که عزم ترکیه را در این راه پرمخاطره جزم نمود، اتکاء به توان بازدارندگی ناتو و حمایت از آنکارا به عنوان عضوی از این اتحادیه بود؛ اقدامی خطرناک که جز یک نشست اظطراری و برخی اظهارات مقامات عضو این اتحادیه ثمره ای برای آنکارا در پی نداشت.
نظر شما