نفوذ نظامیان ترکیه به عراق؛ اهمیت ژئوپلتیک اقلیم کردستان عراق

گروه بین الملل: ارتش ترکیه شب گذشته اقدام به استقرار حدود ۱۵۰ نظامی و ۲۵ تانک در منطقه «بعشیقه» واقع در نزدیکی شهر موصل در خاک عراق کرد؛ شهری که حدود یک سال از اشغال آن توسط تروریست های تکفیری داعش می گذرد. در اولین واکنش به اقدام ترکیه، «حیدر العبادی» نخست وزیر عراق با بیان اینکه اقدام آنکارا «نقض آشکار حاکمیت ملی» عراق بوده است، خروج هرچه سریعتر نیروهای ترکیه از خاک این کشور را خواستار شد. العبادی همچنین اعلام کرد: آنکارا مدعی است که نیروهای ترکیه برای ارائه آموزش های نظامی به نیروهای اقلیم کردستان وارد شمال کشور شده است؛ این در حالی است که از پیش هیچ اطلاعی در این خصوص به دولت مرکزی داده نشده است.

منطقه «بعشیقه» در شمال شرق شهر موصل در استان نینوا واقع شده است. اکثریت ساکنان این منطقه را ایزدی ها تشکیل می دهند، با این حال درصدی از مسلمانان و مسیحیان نیز در آنجا سکونت دارند. این منطقه تحت کنترل نیروهای پیشمرگه عراق است. آنکارا مدعی است که برای ارائه آموزش های نظامی به نیروهای اقلیم کردستان وارد این منطقه شده است. این ادعا در حالی است که دولت بغداد معتقد است آنکارا باید دولت مرکزی را در جریان اقدامات خود قرار می داده است. البته این برای اولین بار نیست که ترکیه برای دولت مرکزی بغداد دردسر ایجاد می‌کند. زیرا پیشتر نیز مقامات آنکارا با وجود اعتراضات گسترده دولت مرکزی بغداد اقدام به تجارت نفت با اقلیم کردستان عراق می کردند. اکنون نیز آنکارا همچون گذشته دولت مرکزی بغداد را نادیده گرفته و با اعزام نیروهای نظامی خود به شمال عراق در اندیشه تحقق منافع خود است.

اما چه چیز موجب شده تا آنکارا تحقق برخی از منافع مهم خود را در عراق به ویژه در شمال این کشور ببیند و هرگاه به یک بهانه به مداخله جویی در این کشور مبادرت کند؟ بدون شک آنچه که آنکارا به دخالت های گاه و بی گاه در عراق واداشته است، سه مسأله کُردهای عراقی و احتمال استقلال آنها از دولت مرکزی، وجود اقلیت های ترکمن در این کشور و همچنین وجود میادین نفتی در شمال عراق است. بدون تردید در میان مسائلی که مطرح است، آنچه که بیش از هر چیز موجبات نگرانی مقامات آنکارا در عراق را فراهم آورده و خواب را از چشمانشان ربوده، فرار اعضای «پ ک ک» به شمال عراق است. حزب عدالت و توسعه که سیاست خود را بر مبنای نابودی کُردها بنا کرده است از اتحاد میان اعضای «پ ک ک» و کُردهای اقلیم کردستان عراق و به تبع آن قدرت یافتن این گروه به شدت در هراس است. از همین روی تمام تلاش خود را به کار بسته است تا به هر طریقی که شده مانع از تأثیرگذاری اعضای «پ ک ک» بر نیروهای اقلیم کردستان عراق شود. نگرانی مقامات آنکارا از حضور اعضای «پ ک ک» در شمال عراق تا حدی بود که تصمیم به مداخله نظامی مستقیم در این کشور گرفتند. جنگنده‌های ارتش ترکیه حدود یک سال پیش طی چند نوبت مواضع «پ ک ک» در شمال عراق را هدف سنگین ترین حملات هوایی قرار دادند. در این اواخر نیز اخبار ضد و نقیضی در خصوص از سرگیری حملات هوایی ترکیه به مواضع این گروه در شمال عراق به گوش رسید.

رجب طیب اردوغان با وجود سیاست های کُردستیزانه خود از زمان به دست گرفتن زمام امور در ترکیه، روابط خوبی با اقلیم کردستان عراق برقرار کرده است. در واقع منافع اصلی اردوغان از برقراری روابط حسنه با اقلیم کردستان عراق در موارد ذیل خلاصه می شود؛

۱ ـ کنترل کُردهای اقلیم کردستان از طریق دور نگاه داشتن آنها از گروه «پ ک ک» و در نهایت تضعیف این گروه.

۲ـ بهره برداری از میادین نفتی واقع در شمال عراق از طریق خرید نفت از مقامات اقلیم کردستان که البته همواره با اعتراض شدید دولت مرکزی مواجه شده است.

بدون شک این دو عامل اصلی بی ارتباط با نفوذ نظامی اخیر ترکیه در شمال عراق نیست و آنکارا که بیش از هر زمان دیگری از تحرکات «پ ک ک» در شمال عراق احساس نگرانی می کند، اقدام به اعزام نیروی نظامی زمینی به این مناطق کرده است.

از سوی دیگر، تصمیم عراق برای پیوستن به ائتلاف ایران، سوریه و روسیه از دیگر مواردی است که می توان از آن به عنوان یکی از نگرانی های رجب طیب اردوغان یاد کرد. تشکیل این ائتلاف چهارگانه به ویژه با حضور عراق که با هدف مقابله با تکفیریها در منطقه شکل گرفته، منافع ترکیه را با مخاطره جدی مواجه ساخته است. پیوستن عراق به این ائتلاف موجب شد تا اردوغان به این نتیجه برسد که تقویت قدرت دولت مرکزی بغداد به معنای گسترده تر شدن دامنه ایفای نقش آن در حمایت از دولت دمشق خواهد بود. از سوی دیگر، همین قدرت، دولت مرکزی را قادر به اعمال فشار هرچه بیشتر بر اقلیم کردستان برای خودداری از فروش نفت به آنکارا خواهد ساخت. بدین ترتیب مقامات آنکارا با نفوذ به شمال عراق تلاش می کنند تا ضمن ضعیف جلوه دادن دولت مرکزی این کشور، اهداف خود در شمال عراق را محقق سازند؛ اهدافی که با تشکیل ائتلاف چهارگانه آن را از دست رفته می بینند.

در این میان مسأله دیگری که آنکارا را مجاب به دخالت در عراق، تقویت روابط با اقلیم کردستان و در نهایت اعزام نیروی نظامی به شمال عراق می کند، مسأله شهر کرکوک است. شهر کرکوک در ۲۵۰ کیلومتری بغداد واقع شده است. این شهر یکی از غنی ترین شهرهای عراق از نظر برخورداری از منابع و میادین نفتی است. در واقع حدود ۴۰ درصد از نفت عراق از طریق این شهر به دیگر کشورها صادر می شود. نکته قابل تأمل در این خصوص، تسلط نیروهای اقلیم کردستان عراق بر بخش های وسیعی از شهر کرکوک است. ترکیه به دلیل نیازی که به نفت و گاز دارد به راحتی نمی تواند از یک شهر غنی به منابع نفتی چشم بپوشاند. بنابراین تلاش خود را به کار بسته تا از طریق تحکیم روابط با اقلیم کردستان عراق و تقویت حضور نظامی در شمال این کشور به هدف خود در دستیابی به منابع نفتی جامه عمل بپوشاند. به ویژه اینکه آنکارا در شرایط کنونی با اختلاف نظرهایی که با کشورهایی نظیر روسیه و ایران (کشورهای صادر کننده نفت و گاز به ترکیه) پیدا کرده است، خود را نیازمند منابع نفتی دیگر می بیند.

از سوی دیگر، در شرایط کنونی که دولت ترکیه آماج حملات خارجی به ویژه از سوی روسیه قرار داشته و مقامات مسکو آن را به حمایت از تروریست های تکفیری داعش و همچنین دست داشتن در تجارت نفت با این گروه تروریستی متهم می کنند، اقدام ترکیه در اعزام نیروی نظامی به شمال عراق به بهانه ارائه آموزش های نظامی به نیروهای اقلیم کردستان با هدف ظاهرسازی و اثبات نقش آنکارا در مبارزه با تکفیریها بعید به نظر نمی رسد. مقامات ترکیه که همواره از طریق باز گذشتن مرزهای خود به روی تروریست ها و تسهیل عبور و مرور آنها و همچنین ارائه کمک های لجستیکی به آنها از هیچ خوش خدمتی به تکفیریها دریغ نکرده اند، با ادعای ارائه آموزشهای نظامی به نیروهای اقلیم کردستان در صددند تا این‌بار خود را در قامت دولت ضد تروریسم معرفی کنند. علاوه بر این، پس از سرنگونی جنگنده «سوخو 24» روسیه توسط ارتش ترکیه، مقامات مسکو، دولت آنکارا را آماج انتقادات قرار دادند. وزیر دفاع روسیه اعلام کرد که در آینده نزدیک مدارکی را منتشر خواهد کرد که نشان می دهند ترکیه قراردادهای نفتی با داعش به امضا رسانده است. همین تحولات موجب شد تا آنکارا خود را تحت فشار شدید روس ها ببیند و برای رهایی از این فشار در نزد افکار عمومی جهان تدبیری بیاندیشد.

در هر صورت، به نظر می رسد دولت ترکیه همانگونه که در هدف قرار دادن جنگنده روسی اشتباه بزرگی مرتکب شد، این بار نیز با نقض حاکمیت ملی کشوری که در میدان نبرد با تروریست‌های تکفیری حاضر است، مرتکب اشتباهی بزرگتر شده است. باید دید آیا اردوغان همانگونه که تاکنون بارها با بیان غیرعمدی بودن سرنگونی جنگنده روسی از این اقدام آنکارا اظهار پشیمانی کرده است، در خصوص نفوذ نظامی به خاک ترکیه نیز اظهار پشیمانی خواهد کرد یا نه؟!