فرصت ها و چالشها در حوزه نشر

به گزارش خبرنگار فرهنگي "مهر" براساس گزارش كارگروه  همايش راهكارها و مشكلات بخش فرهنگ و هنر  فرصت هاي موجود در جامعه كه در دهه اخير فراهم آمده و بر اساس اين فرصت ها مي توان راهكارهاي حوزه نشر را براي برنامه چهارم توسعه تعريف كرد به شرح ذيل است .  1- روند رو به رشد شمارگان و عناوين كتابهاي توليد شده اعم از تاليف و ترجمه  2- تلاش در جهت ارتقاء منزلت اجتماعي نويسندگان و برگزاري دوره هاي تجليل از پديد آورندگان حوزه كتاب 3- وجود شبكه هاي اطلاع رساني كتاب در ايران 4- وجود نمايشگاهها و جشنواره هاي مختلف كتاب به ويژه نمايشگاه بين المللي تهران 5- اعطاي تسهيلات براي انتشارات كتاب 6- قانون معافيت موسسات انتشاراتي و كتابفروشان از پرداخت ماليات 7- وجود و گسترش مدارس ، دانشگاهها ، آموزشگاههاي تحصيلي و فضاهاي فرهنگي در شهرها و محيط هاي مختلف و 8-جمعيت جوان و افزايش با سوادي و سطح تحصيلات در جامعه .
 بر اساس اين گزارش " روند رو به رشد شمارگان و عناون كتاب هاي تولد شده اعم از تاليف و ترجمه " نخستين فرصت بوجود آمده است ، بر اساس آمار يونسكو كشور ايران در سال 1994 مقام هجدهم و در سال 1995 و1996 مقام دوازدهم جهان را در توليد عناوين به خود اختصاص داده است ، طبيعي است هرچه كه تعداد عناوين كتاب متعدد و متنوع باشد ، سليقه و گرايش هاي مختلف مخاطبان را تحت پوشش قرار خواهد داد ، از اين منظر مخاطبان با سليقه هاي گوناگون مي توانند ، كتاب مود علاقه خود را انتخاب و مطالعه نمايند ، بديهي است وقتي تعداد كل عناوين داراي نرخ رشد باشد ، شمارگان كل نيز از نرخ رشد برخوردار خواهد بود ، البته ميزان كتابهاي تاليفي به نسبت كتابهاي ترجمه از رشد قابل توجهي برخوداراست واين بدان مفهوم است كه توليد علم در كشور رو به رشد است .
" تلاش در جهت ارتقاء منزلت اجتماعي نويسندگان و برگزاري دوره هاي تجليل از پديدآورندگان حوزه كتاب" نيز از ديگر فرصت هاي موجود كشور است ، بر اساس بند 12 راهكارهاي اجرايي برنامه سوم توسعه اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي كشور ، زمينه هاي تشكيل صندوق حمايت از پديد آورندگان آثار فرهنگي و هنري ، ايجاد و به تصويب هيات دولت رسيد ، همچنين دولت موظف بود كه پديد آورندگان آثار فرهنگي و هنري را تحت پوشش بيمه تامين اجتماعي قرار دهد كه در حال حاضر با تعيين ضوابط اجراي اين عناوين ، فعاليتهاي اجرايي آن نيز به سامان رسيده است ( البته چگونگي اجراي آن جاي بحث دارد ) ، همچنين برگزاري دوره هاي مختلف تجليل از پديد آورندگان كتاب از جمله كتاب سال ، كتاب سال ولايت و كتاب سال دانشجويي از فعاليتهايي است كه در سالهاي اخير انجام شده است .
از ديگر فرصتهاي بوجود آمده در اين سالها " وجود شبكه اطلاع رساني كتاب ايران " است . در واقع اطلاع رساني مناسب در زمينه توليد و انتشار كتاب مي تواند زمينه اي مناسب براي انتخاب كتاب توسط مخاطب به وجود آورد ، مخاطبين نياز دارند كه بدانند كتابها مناسب با سليقه و گرايش آنها چه زماني و توسط چه كسي منتشر مي شود ، در سالهاي اخير شبكه الكترونيكي اطلاع رساني موسسه خانه كتاب و نيز توليد و انتشار نشريات و مجلات مرتبط با حوزه كتاب و همچنين اختصاص صفحاتي از روزنامه ها به  اين امر و پايگاههاي تازه هاي كتاب در حداقل 45 شهر ، نشانگر افزايش فعاليتها در جهت اطلاع رساني به مخاطبان كتاب است .
لازم به ذكر است " وجود نمايشگاهها و جشنواره هاي مختلف كتاب به ويژه نمايشگاه بين المللي كتاب تهران " فرصت ديگري است كه در حوزه نشر بوجود آمده ، اگر چه نمايشگاههاي كتاب در سطح بين المللي و استاني در كشور رويكردي كاملا تجاري و در واقع بازاري براي فروش كتاب دارد ، اما اين نمايشگاهها كاركردهاي فرهنگي ديگري نيز دارند كه اطلاع رساني و ارتباط دوسويه مخاطبان و ناشران و نويسندگان ، تبليغ و بازاريابي و ايجاد زمينه نقد وبررسي كتابها و انتشار ويژه نامه ها و تبادل افكار و نيز برگزاري ميزگزدهاي نقد و بررسي كتاب از ديگر كاركردهاي نمايشگاهها به شمار مي رود .
همچنين " اعطاي تسهيلات براي انتشار كتاب " تسهيلاتي نظير اعطاي وام كم بهره  « 9% » و نيز كاغذ به قيمت دولتي و فيلم و زينك و همچنين خريد كتاب و كمك به توليد و انتشار آثار ارزشمند نظير فرهنگ نامه ها و دائره المعارفها از جمله تسهيلاتي است كه زمينه  توليد وانتشار كتاب به قيمت مناسب تر را ايجاد مي كند كه ساز و كار پرداخت اين تسهيلات در طول زمان مي تواند هر روز به شكل مناسب تر و بهينه تر ايجاد شود .
" قانون معافيت موسسات انتشاراتي و كتابفروشان از پرداخت ماليات " از ديگر فرصت هاي موجود در حال حاضر است ، اصولا حمايتهاي دولت در قالب حمايت عام و پرداخت يارانه  در حوزه نشر صورت مي گيرد ، حمايت معناي عام دارد و شامل همه فعالان در حوزه نشر كتاب مي شود ، مانند قانون معافت ناشران از پرداخت ماليات ، اما يارانه به بخشهايي از حوزه نشر و فعالان در اين حوزه به تعريف عملياتي تزريق مي شود ، در هر صورت حمايت از ناشران در معافيت از پرداخت ماليات توسط دولت مي تواند زمينه اي مناسب ايجاد كند تا ناشران با قيمت متعادل تري كتاب را عرضه نمايند ، يا اگر سودي هم از اين منظر نصيب آنان شود در چاپ انتشار كتابهاي بعدي سرمايه گذاري كنند .
" وجود و گسترش مدارس ، دانشگاهها ، آموزشگاههاي تحصيلي و فضاهاي فرهنگي در شهرها و محيط هاي مختلف " ظرفيت  ديگري است ، در واقع افزايش قابل ملاظه تعداد مدارس ، دانشگاها و آموزشگاههاي مختلف تحصيلي از يك سو و نيز افزايش فضاهاي فرهنگي و هنري از سوي ديگر ، سبب شده است كه نياز به كتاب براي پاسخگويي به مخاطبان افزايش يابد ، از طرفي هرچه اين كتابها افزايش يابد ، جمعيت بيشتري در جهت آشنايي با كتاب و گرايش به كتابخواني تحت پوشش قرار مي گيرند .
با نگاه به وضعيت موجود مي توان از " جمعيت جوان و افزاش باسوادي و سطح تحصيلات در جامعه " به عنوان فرصت ديگري در حوزه نشر نام برد ، يكي از مقولاتي كه در دهه هاي 20 ، 30 ، 40 و حتي در دهه 50 شمسي از موانع گسترش كتابخواني در ايران به شمار مي رفت تعداد كم باسواد به نسبت جمعيت كشور بود ، پس از انقلاب اسلامي نه تنها جمعيت باسواد كشور افزايش يافت و بر اساس آمارها در حال حاضر 5/84 درصد جمعيت كشور با سوادند ، بلكه سطوح تحصيلي افراد نيز ارتقاء يافت ، كه هر دو برگسترش كتابخواني تاثير داشت ، از طرف ديگر جمعيت جوان و با نشاط كشور ، خود يكي از عواملي است كه مخاطبان بالقوه اي را براي كتاب و كتابخواني بوجود آورده كه در صورت برنامه هاي جامع و مدون مي توان بسياري از آنان را به مخاطبان باالفعل تبديل كرد .
در واقع آنچه گفته شد ترسيمي از وضعيت موجود حوزه نشر كشور و يا فرصت هاي پيش آمده در طول دهه هاي اخير است كه با توجه به اين ظرفيتها مي توان راهكارهاي حوزه نشر را براي برنامه چهارم توسعه تدوين نمود .