بد حجابي ؛ معلول يا علت

به گزار ش خبرنگار مهر، نكته مهمي كه در اينجا لازم است به آن توجه شود اين است كه رفتارهاي هنجارشكنانه اي مانند بد حجابي و رواج برخي پوششهاي نامناسب علائم پديده هاي اجتماعي هستند و براي فهم چگونگي رخداد آن بايد با بررسي تحولات اجتماعي سالهاي اخير كشور و جهان ، به ريشه ها و علل اصلي بروز چنين رفتارهايي پي برد. بايد اذعان داشت هر نسل نسبت به نسل قبلي خود تفاوتهايي دارد. اما در نسل اخير اين تفاوتها بسيار چشمگير شده است. به طوري كه نسل جديد با مدگرايي افراطي و عبور مكرر از خط قرمزهاي فرهنگي جامعه اين تصور را به وجود مي آورد كه گويي جوانان و به خصوص نوجوانان در هنجارشكني به مسابقه با يكديگر پرداخته اند. حال اين سوال اساسي مطرح مي شود كه دلايل اين تغييرات فراوان چيست...

مختصات جوان و دلايل رفتارهاي هنجارشكنانه

بررسي سازمان ملي جوانان در سال 1381 كه برروي 75 هزار جوان 29-15 سال ساكن در مراكز استانهاي سراسر كشور انجام گرفت ، مشخص كرد كه 36 درصد جوانان از نظر قدرت و اميد به زندگي دچار مشكل هستند ، 42 درصد آنان اعتماد به نفس كافي ندارند ، 51 درصد دچار معضل رواني اضطراب و 54 درصد نيز دچار سطوحي از افسردگي هستند.

همچنين در نظر سنجي ديگري كه به سفارش سازمان ملي جوانان در موسسه آموزش و پژوهش سازمان مديريت و برنامه ريزي طي سال 1384 در بين  15 هزار و 500 جوان 15 تا 29 ساله در سطح 30 استان كشور انجام شد ، مشخص شد كه 41 درصد دختران و 8 درصد پسران از جنسيت خود ناراضي اند.

اين آمارهاي تكان دهنده قطعاً بازخوردي از آنچه كه در جامعه مي گذرد است و دقيقاً دال بر بروز علائم بيماري در جامعه جوان كشور است كه بايد براي درمان آن هرچه سريعتر اقدامات مقتضي صورت گيرد. 

نكته حائز اهميتي كه در كالبد شكافي جوان امروزي با آن برخورد مي شود طولاني شدن دوران جواني و فاصله افتادن بين بلوغ زيستي و اقتصادي جوانان است كه از عوارض ورود تكنولوژي به زندگي عامه مردم و حركت به سمت مدرنيته است. 

دكتر سيد ضياء هاشمي ، جامعه شناس ، در اين زمينه معتقد است : با مدرن شدن زندگي ها و طولاني شدن فرايند تحصيل ، طول دوران جواني به 15 تا 20 سال افزايش يافته است.

وي در گفتگو با خبرنگار مهر گفت : در چند دهه قبل به دليل اينكه جوانها فرايند تحصيلي طولاني نداشتند بعد از گذراندن دوره نوجواني و خارج شدن از مرحله كودكي زمينه مشاركتهاي اجتماعي در قالب شغل و فعاليتهاي گوناگون براي آنان ايجاد مي شد و به اين ترتيب هويت خود را تعريف مي كردند.

استاد دانشگاه تهران اظهار داشت : طي دهه هاي اخير با تحولاتي كه در جوامع رخ داده ، گسترش ارتباطات و شهرنشيني و به خصوص طولاني شدن فرايند تحصيلات و آماده شدن افراد براي اشتغال ، دوره بين كودكي و بزرگسالي يا جواني بسيار طولاني شده است.

اين جامعه شناس در خصوص ويژه گي هاي اين دوران گفت : در اين دوره جوان از شغل دائم برخوردار نيست و جايگاه اجتماعي مشخصي ندارد و در حال طي كردن يك دوره گذار است .

در برخورد با شكاف ايجاد شده بين بلوغ زيستي و بلوغ اقتصادي جوان، سه عارضه زيستي (جنسي)، رواني (فراغتي) و اجتماعي (هويتي) براي وي مطرح مي گردد كه لازم است اولياي امور جوانان تدابير شايسته اي را براي هريك از آنان در نظر بگيرند.

در جامعه ما در برخورد با مسائل جنسي جوانان ، نظريه هاي مختلفي تاكنون مطرح شده است كه روي هيچ كدام از اين نظرها به شكل مشخص تاكيد نشده و اولياي امر به شكلي جدي بدان نپرداخته اند و در اين ميان در نهايت با پاك كردن صورت مسئله مشكل جوان را به خود وي واگذار كرده اند. شهيد مطهري در كتاب "نظام حقوق زن در اسلام" بيان مي كند : " نياز جنسي يكي از نيازهاي طبيعي آدمي است و در شرايط كنوني كه جوان ما نمي تواند به ارضاي نياز خويش بپردازد بايد به فكر او بود. زيرا در غير اين صورت يا ما بايد چشممان را ببنديم و بگذاريم جوانمان مانند جوان غربي دست به ايجاد رابطه هاي آزاد بزند يا اگر مي خواهيم خودمان در اين رابطه فعال برخورد كنيم ، براي جلوگيري از مشكلاتي كه ناكاميهاي جنسي براي جوان پديد مي آورند بايد درصدد حل مشكل آنان برآييم ".

همچنين در خصوص عارضه دوم  فاصله افتادن بين بلوغ زيستي و اقتصادي جوان يعني بعد رواني و به عبارت ديگر مسائل فراغتي - تفريحي جوانان ، متاسفانه مسئولان طي دهه هاي اخير دست به اقدام جدي نزده اند.

استاد مطهري در يكي از سخنرانيهاي خود ، نياز آدمي به شادي و نشاط را يك نياز طبيعي دانسته و اين نياز را همانند نياز آدمي به غذا عنوان مي كند. به طوري كه اگر اين نياز پاسخ داده نشود ، جريان طبيعي زندگي انسان مختل مي شود.

اگر به مسئله شادي و نشاط در جهان امروز توجه كنيم ملاحظه مي شود كه شادي هم به شكل فردي و هم به شكل جمعي ارضا مي شود و بسياري از برنامه ريزان در سطح جهان درصدد برآمده اند روشهايي را كه به شادي و ارضاي دسته جمعي افراد مي انجامد بيش از پيش گسترش دهند. زيرا اهميت اين روشهاي بيشتر از روشهاي ارضاي فردي شادي افراد است زيرا ممكن است فردي افسرده و منزوي باشد و خود به خود طرف شاديهاي موجود در جريان زندگي اش نرود ولي شاديهاي جمعي ، فرد منزوي را در خود حل مي كند. اين نكته اي است كه از ديد متوليان امر برنامه ريزي اوقات فراقت جوانان دور مانده است.

اگر از مسئله فراغت ، تفريح و تنوع بگذريم ، راس سوم مثلثي كه در اثر ايجاد شكاف بين بلوغ زيستي و اقتصادي پديد آمده است ، هويت جويي جوان است .

دكتر هاشمي در اين باره به مهر گفت : فراهم نبودن زمينه ابراز هويت جوان باعث مي شود او خود را مقابل جامعه ببيند و اين انگيزه را به وجود مي آورد تا جوان درصدد نقض هنجارها و توقعات رايج اجتماعي بر آيد.

عضو هيئت علمي دانشگاه تهران تاكيد كرد : در هر جامعه اي كه زمينه هاي مناسب و كافي براي ابراز و اثبات هويت اجتماعي براي قشري مانند جوانان فراهم نباشد ، اين انگيزه ايجاد مي شود كه بخشي از جمعيت جوان به سمت حركتهاي نامرسوم و نامتعارف براي اثبات و ابراز خويشتن هدايت شود.

كمي تامل بر روند عرضه و طراحي لباسهاي بانوان در دهه گذشته به خوبي روشن مي سازد كه هر ساله با آغاز سال نو البسه اي وارد بازار مي شود كه با نزديك شدن فصل گرما رونق بيشتري مي يابند. اين نوع لباسها هرساله با جسارت طراحان زننده تر ، كوتاه تر ، تنگ تر و تحريك كننده تر از سال گذشته مي شوند. گويي سرمايه گذار با درك تحولات جامعه ، بسيار موذيانه با توليد چنين البسه اي به حس خودنمايي دختراني كه به شدت به دنبال هويت گمشده خود هستند پاسخ مي دهد.

در دهه 50 و 60 جوانان در پيروزي و استمرار انقلاب نقش عمده اي داشتند. آنان بعد از پيروزي انقلاب ، لانه جاسوسي آمريكا را فتح كردند كه امام بيان داشت : انقلابي بزرگتر از انقلاب اول پديد آمد. جوانها در ادامه سپاه ، كميته و جهاد سازندگي را به وجود آوردند و بسان موتور محركي براي پيشبرد اهداف انقلاب دست به كار و تلاش و سازندگي شدند. با شروع جنگ ، جوانها با رشادتها و فداكاريهاي فراوان دست بعثيان را از خاك و ناموس كشور كوتاه كردند. اما پس از خاتمه جنگ جوانان در لا به لاي ديگر اقشار جامعه گم شدند و جوانان ابتداي انقلاب كه حال به ميانسالي وارد شده بودند از آنان غافل شدند و به اين ترتيب حضور جوانان در رده هاي بالاي سازماني دولت به امري نامانوس تبديل شد.

البته با پيروزي دكتر احمدي نژاد در انتخابات رياست جمهوري و سياست وي در خصوص بهره بردن از جوانان در پستهاي كليدي و پيش بيني مشاوران جوان در تمام دستگاههاي دولتي اميد مي رود هويت گذشته جوان ابتداي انقلاب به وي بازگردانده شود.

يكي از مسائلي كه جامعه ايران در حال روبرو شدن با آن است ، تحول ارزشها در سطح جامعه است.

دكتر تقي آزاد ارمكي ، جامعه شناس ، در گفتگو با خبرنگار اجتماعي خبرگزاري مهر تصريح كرد : ارزشهاي خانواده ايراني طي سالهاي اخير در حال تغيير است كه عامل آن نسل مياني و تبلورش در نسل جوان است.

استاد دانشگاه تهران تاكيد كرد : در ايران كانون تحولات اجتماعي ، بيشتر خانواده است كه مديرش نسل مياني است و نسل جوان در واقع عامل اجرايي آن است.

وي در توضيح اين مطلب افزود : نسل جوان به خصوص دخترها ، هنگام خريد پوشاك غالبا به همراه والدين خود به مراكز فروش مراجعه مي كنند و نوع پوشش خود را با تاييد آنان انتخاب مي كنند و به اين ترتيب نسل مياني در انتخابها به جوان كمك مي كند و تغييرات را مي پذيرد و بر آنها صحه مي گذارد.

همچنين انقلاب الكترونيك و انفجار اطلاعاتي كه در اثر فن آوريهاي معاصر پديد آمده و جهان را به دهكده اي واحد بدل كرده است و اين امكان را بالادهي ها مي دهد تا با اتكا به فن آوري برترشان دست به القائات ارزشي مورد نظرشان در سطح پايين دهي ها بزنند.

چه بايد كرد...

آنچه به آن اشاره شد گوشه اي كوچك از علل بروز رفتارهاي هنجارشكنانه جوانان است و كالبد شكافي ديگر ابعاد آن نيازمند فرصت بيشتري است كه در حوصله اين مطلب نمي گنجد. ولي توجه به اين گفتار كوتاه نيز بيانگر اين نكته است اگرچه بروز رفتارهاي به دور ارزشهاي اجتماعي از ناحيه جوانها رخ مي دهد اما علل و ريشه هاي اصلي اين رفتارها را بايد در لايه هاي ديگر جامعه جست و به عبارت بهتر بايد اذعان داشت جوان تنها يك بازيگر است .

به نظر مي رسد بايد از فرصت جمعيت بالاي جوانان در كشور سود جست و با هدايت جوان ، از هنجارآفريني وي براي دستيابي به جامعه اي پويا مدد گرفت. در غير اين صورت فرصت گرانبهاي اخير از دست خواهد رفت و جوان به مرحله تحقق پرخاشگريهاي تام و تمام خود خواهد رسيد. بنابراين برخورد حساس با مسئله جوان و گردآوردن جمعي از افراد صاحبنظر در زمينه هاي تربيتي ، روان شناسي ، جامعه شناسي ، هنر و مسائل فقهي براي بررسي مطالبات جوان و ارائه راه كارها و پاسخهاي مناسب به آن ، كاري بسيار ضروري است.

با توجه به اهميت موضوع لازم است مسئولان با برنامه ريزي هاي بلند مدت و عزمي جدي به نسبت به حل مشكلات جوانان بكوشند. همچنين دولت با اجراي برنامه هاي كه بدون نياز به امكانات گسترده امكان اجرا داشته باشد و در ميان مدت مانع هرز رفتن و احياناً سوق يافتن انرژي و توان جوان در راههاي نامناسب شده ، ضمن شكوفا سازي استعدادهاي دروني وي ، عرصه اي را براي رشد وتعالي يافتن جوان فراهم كند.