انتقال فرهنگ، تمدن و معنويت از طريق اماكن مذهبي

به گزارش خبرنگار مهر، نظري اجمالي به معماري ايران در عهد باستان اين حقيقت را آشكار مي سازد كه معماري ايراني بر سه اصل آسايش، استحكام و انبساط پايه گذاري شده ست .

هنر در ايران به قدمت تاريخ است و معماري از كهن ترين هنرهاي ايراني است، بر اساس آنچه از نوشته هاي تاريخي به دست مي آيد، هنر و صنعت از 5000 سال قبل از ميلاد در ايران زمين ريشه و نشان دارد و به همين دليل است كه تمامي گستره اين مرز و بوم، به ويژه روستاهاي فعلي، مانند كتاب زنده اي از تاريخ، معماري و هنر ايراني و اسلامي جلوه گر هستند .
 
نظري كوتاه و اجمالي به هر يك از يادگارهاي تاريخي، تاريخ چند هزار ساله اين خاك پهناور را نمايش مي دهد .

وقتي به منابع تاريخي مراجعه مي كنيم، اين حقيقت بر ما روشن مي شود كه كمتر روستائي در ايران وجود دارد كه در آن معابد باستاني و اماكن زيارتي و مذهبي با ويژگيهاي خاص معماري ايراني وجود نداشته باشد .

پاسارگاد، تخت سليمان، ارگ بم ، چهل ستون، عالي قاپو و مسجد امام اصفهان نمونه هايي از آثار تاريخي به جا مانده از تمدن گذشتگان هستند كه علاوه بر جلال و شكوه و شگفتي كه به لحاظ عظمت معماري و ساختار در بينننده ايجاد مي كنند، گوياي تاريخ و تمدن با شكوه ايراني نيز هستند .

پس از ورود اسلام به سرزمين پهناور ايران، فرهنگ و هنر اين پهنه با عوامل تازه اي تركيب شد . برخورد و آميزش عنصر ايراني با جريانهاي فرهنگ، هنر و انديشه اسلامي سيماي تازه اي به هنر ايراني بخشيد، بدون آنكه هويت و روح آن را تغيير دهد .

معماري در ايران پس از اسلام از رنگارنگي پربار، طراحي، ظرافت و دقت نظر بي نظيري برخوردار شد و البته شك نيست كه اوج اين بازآفريني در آثار هنري دوران صفوي قابل مشاهده است .

معماري ايران، شناسنامه معتبر مردم در اين سرزمين از دورترين زمانها است . در معماري ايراني آداب و رسوم، مراسم مذهبي، روحيه، اخلاقيات، انديشه و عقيده نسلها به خوبي مشهود است، اين ويژگي نه تنها در بناهاي عظيم ، بلكه در ابنيه كوچك نيز نمود دارد .

از دوره اشكانيان در معماري رسمي ايران ساختن گنبد مرسوم شد. از همان روزگار گنبدها روي چهار طاق گوشه بنا مي شد .

پس از آنكه اسلام ايران را فرا گرفت ، معماري مردم اين سرزمين غني، خود را با لوازم و آئين جديد سازگار كرد .

تزئينات رايج در معماري كهن ايراني با همه ويژگيهاي خود از گچ بري و آرايش با كاشي لعابدار و غيره به معماري اسلامي ايران انتقال يافته است .

بي ترديد هنر هر قوم بازگوكننده نحوه انديشه، جهان بيني، معتقدات و سنتهاي آن قوم است . هر چه بنيادهاي فرهنگي ملتي استوارتر و ريشه دارتر باشد تجليات هنري آن ملت نيز طي تاريخ تكامل آن يكنواخت تر و از نوسانات، تحولات و گسستگيهاي بيشتري برخوردار است .

هنر معماري بي شك يكي از بارزترين مظاهر تمدن هر قوم و ملت بوده و نحوه برخورد آن ملت با مسائل مربوط به حيات و بينش آنها را از جهان هستي به خوبي بيان مي كند .

بر اساس اعلام منابع تاريخي كهن ترين نمونه قابل ذكر از ميان بناهاي باستاني كه در كشور ما شناخته شده معبد چغازنبيل واقع در خوزستان است .

اين پرستشگاه باشكوه كه  حدود 90 متر از سطح دريا ارتفاع دارد، بزرگترين اثر معماري برجاي مانده از تمدن عيلامي است كه تاكنون شناسايي شده ، مصالح اصلي بنا خشت  است و پوششي از آجر به منظور حفاظت ، خشتها را در برگرفته است .

پس از گذشت ساليان بسيار از خلق آثار ايراني و اسلامي، در مي يابيم كه آثار مذهبي ، بخشي از آثار تاريخي و معنوي ايران را شامل مي شوند و اعتقادات ، باورها و معنويت از جمله ميراث ماندگاري هستند كه از طريق اماكن مذهبي منتقل مي شوند .
 
اغلب بناهاي مذهبي ايران ، به ويژه مساجد، از معماري خاصي برخوردار هستند ، چرا كه سازندگان آنها به دليل قداست و معنويت اين پايگاههاي مذهبي ، اوج هنر و معماري را در آنها  به كار برده و اثري بديع و زيبا را خلق كرده اند، اين زيبايي و شكوه به قدري است كه پس از گذشت سالها، چشم هر بيننده اي خيره شده و مجذوب عظمت و جلال بناهاي مذهبي و تاريخي كشور مي شود .

بناهاي تاريخي و بسيار ارزشمندي كه از شهرت جهاني نيز برخوردار هستند ، تنها در دوره زماني خاص خود كاربري داشته و در حال حاضر تنها فضايي براي گردشگري و آشنايي با تاريخ گذشتگان هستند ، تخت جمشيد از جمله اين بناها محسوب مي شود .

در مقابل اماكني هستند كه پس از گذشت هزاران سال هنوز كاربري خود را داشته و با صلابت، پذيراي مشتاقان هستند ، اين بناها عليرغم اينكه فضايي براي گردشگري و كسب اطلاع از تاريخ، هنر و معماري گذشته هستند ، همچنان استوار، محل عبادت و معنويت نيز بوده و كاربري اصلي خود را حفظ كرده اند .

با قاطعيت مي توان گفت بخش عظيمي از جلوه هاي هنر و زيبايي در آثار مذهبي جلوه گر است .

براي حفظ و نگهداري از اين آثار كه جزو ميراث فرهنگي كشور محسوب مي شوند، مي بايست فعاليتهاي مناسب و شايسته اي صورت گيرد .
 
در هر كشوري بيشترين شكوه و جلال مربوط به آثار مذهبي است ، مساجد يكي از اين آثار مذهبي هستند كه علاوه بر ايران در بسياري از كشورها، نمونه هاي آن وجود دارد و اغلب نيز نمادي عيني  از هنر، معماري، زيبايي و معنويت هستند .

حفظ اين آثار ارزشمند از ضرورتهاي انكار ناپذيري است كه مي بايست با تأمين نيازهاي مادي و معنوي عملي شده و در راستاي ترميم ، مرمت و استفاده صحيح و مناسب از آنها فعاليتهاي لازم صورت گيرد.

در كشور اسلامي ايران اماكن مذهبي تركيبي از فرهنگ ايراني و اسلامي هستند و مي توان گفت جوهره اصلي ميراث فرهنگي را، فرهنگ مذهبي تشكيل مي دهد و مايه و بطن اصلي اين جوهره  نيز اماكن مذهبي هستند .

معماري اماكن مذهبي ايران مي تواند الگوي معماري كشور باشد ، در حال حاضر معماري كشور از الگوي مشخصي پيروي نمي كند، در اين شرايط مي توان با تأسي از بناهاي اسلامي سراسر كشور، معماري مشخصي را به عنوان شاخصه ، براي معماري ايران زمين در نظر گرفت .

بي شك آثار مختلف ، متنوع و متعدد به جاي مانده از گذشتگان ، به ويژه  اماكن مذهبي  بيانگر موضوعات و موارد مختلفي هستند كه مي بايست مورد توجه قرار گرفته و با تحقيق و مطالعه، تاريخ ثبت شده در دل آنها را استخراج كرد .

ميراث معنوي، اعتقادات و باورهاي ما ايرانيان را تشكيل مي دهد در اين ميان بخش اعظمي از اعتقادات ايراني - اسلامي، در قالب مساجد و ديگر اماكن مذهبي، به عنوان پايگاه هايي معنوي و اعتقادي براي عبادت و زيارت ، جلوه گر مي شوند .

بخشي از مساجد كشور به دليل ويژگي هاي خاص معماري و تاريخي به ثبت ملي رسيده اند، اما صرف نظر از اينكه مسجدي ثبت ملي شده باشد يا خير، از اهميت ويژه اي برخوردار بوده و در هر حال بيانگر تاريخ، هنر ، معماري  و هويت ايرانيان مسلمان هستند .

البته بايد توجه داشت كه آثار مذهبي سرزمين پهناور ايران، به مساجد و زيارتگاهها ختم نمي شود، بلكه اماكن مذهبي ساير اديان نظير مسيحي و يهودي نيز در ايران از  جايگاه خاصي برخوردار بوده و ويژگيهاي معماري و معنوي آنها نيز به نوعي مؤيد سير تاريخي معماري و هنر در ايران است .

كليساها و كنيسه هاي بسياري در نقاط مختلف كشور به صورت پراكنده وجود دارد كه ويژگيهاي اغلب آنها نيز به لحاظ معماري و بافت تاريخي، منحصر به فرد بوده و بنا را واجد چنان مشخصاتي كرده كه در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده و مورد توجه و مراقبت مناسب سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قرار دارند .

تهران، اصفهان و آذربايجان غربي وشرقي از جمله مناطقي هستند كه اماكن مذهبي يهوديان و مسيحيان يعني كنيسه ها و كليساهاي تاريخي را در خود جاي داده اند .