ساخت و ساز با عشق / بررسي مسائل و مشكلات سازندگان ساز در ميزگرد "مهر"

به گزارش خبرنگار موسيقي مهر، در اين ميز گرد رضا مختاري (خواننده وويولن ساز پيشكسوت)،محمود فرهمند(نوازنده وسازنده برجسته تار)، يوسف پوريا (استاد تار ساز)، بياض اميرعطايي (ساز ساز قديمي و كارشناس هنري سازمان ميراث فرهنگي)، فرمان مرادي (مدير و سرپرست كارگاه سازسازان صدا و سيما)، رامين جزايري (عضو هيات مديره كانون سازسازان خانه موسيقي و سازنده سه تار و تار) وفرهاد مختاري (ويولن ساز) حضورداشتند.

سازسازي همان "عشق" است

رضا مختاري گفت : يك سازنده ساز بايد در وهله اول يك "عاشق" باشد تا بتواند سازي بسازد كه به آن همچون يك اثر هنري بنگرند.

رضا مختاري ضمن بيان اين مطلب افزود : ساز سازي يك امر وابسته به مسائل روحي است و از مقوله فن جداست ولي متاسفانه امروزه اغلب ساختن ساز را با نجاري يكي مي دانند.

وي افزود : نجاري يك فن است كه تا حدودي به ذوق نياز دارد،اما ساختن ساز فراترازفن و صنعت است و آن چيزي نيست به جز عشق.

وي با اشاره به مناعت طبع سازسازن در ادامه افزود : مشكلات زيادي متوجه سازندگان حرفه اي سازهاي ايراني نيست و اگر گاهي چيزي به عنوان مشكل مطرح مي شود از جوانب ديگرومسائل خارج از اصل سازندگي سازاست .

مختاري در خصوص مشكلات ساختن ويولن گفت : متاسفانه تعداد سازنده هاي ساز با تعداد متقاضيان برابرشده است . در اين اوضاع ويولن به علت غربي بودنش در كارخانه هاي خارجي با قيمت اندك به توليد انبوه مي رسد و پس از ورود به كشورمان به خاطر قيمت پايين مورد استقبال مواجه مي شود . در حالي كه سازهاي دست ساز كيفيت بسيار بالاتري دارد .

وي با اشاره به اينكه موجوديت موسيقي به وجود ساز نياز دارد،اظهار داشت : تمام مشكلاتي كه گفتم به يك طرف و بي حرمتي به ساز و نشان ندادن آن از تلويزيون به طرف ديگر . به نظر من اين كار يك بي حترامي مضاعف به سازسازان وبه موسيقي است .

رضا مختاري در باره ايجاد تغيير در ساختار سازهاي دست ساز ايراني، گفت :  ساز هاي ايراني به نحوي به تكامل رسيده اند و احتياج به تغيير ندارند .. من فكر مي كنم اگر كسي در فرهنگ سازسازي ما تغييري دهد ،كار درستي نكرده است .

وي در پايان در خصوص توليد انبوه ساز تصريح كرد : ساز، كفش يا پيراهن نيست كه يك روزه توليد شود بايد به آرامي و با عشق و علاقه آن را به وجود آورد . ساز يك موجود زنده است كه نوازنده به شكل خاصي با آن در ارتباط است و گاهي موجب الهام او مي شود . اگر به ذات موسيقي وكيفيت آن فكر كنيم ،درمي يابيم ساز دستي چيز ديگري است . برخي از نوازندگان ساز را باعشق نگه مي دارند و آن را حتي در هنگام خواب  نيزدر كنار شان مي گذارند . 

سازساز موفق مشكل ندارد

فرهمند گفت : سازسازن حرفه اي بويژه آنها كه نوازندگي مي كنند اغلب مشكلي در زمينه حرفه خود ندارند ، آنها به درجه اي از شناخت مي رسند كه ارزش كار خود را بهتر از ديگران مي دانند .

به گزارش خبرنگار موسيقي مهر، فرهمند ضمن بيان اين مطلب افزود : مشكل سازسازي براي كساني به وجود مي آيد كه در كار خود به تجربه مطلوب و كيفيت نرسيده اند ،وگر نه ساز سازهاي حرفه اي مشكلي در اين حوزه ندارند . چون يك سازنده حرفه اي بهتر از هركسي مي تواند ارزش مادي و معنوي ساز خود را تعيين كند ؛ مضاف برآنكه اينگونه افراد تا سال ها سفارش كار گرفته اند و مشكل بازار كار هم ندارند.

وي  در خصوص ظرايف كلي مربوط به اين رشته اظهار داشت : يك سازنده بايد در وهله اول نوازنده باشد تا در حقش اجحافي نشود . متاسفانه بعضي از شبه هنرمندهاي نوازنده ، ساز را از سازنده غير مطلع به قيمت بسيارنازل مي خرند و به هنرجو به قيمتي گزاف مي فروشند . پس اگر سازنده اي نوازنده هم باشد مي تواند از يك سري سود جويي ها جلوگيري كند .

فرهمند ادامه داد : سازسازي بايد كاملا آگاهانه باشد و نمي توان آن را بر اساس پيشامدها پيش برد . دراين مسير بايد عقل و عشق رابا هم درآميزيم تا بتوانيم تاثير گذار باشيم.

اين نوازنده و سازنده تار در خصوص به وجود آوردن تغييراتي در ساختار صوتي و فيزيكي سازهاي ايراني گفت : وقتي يك ساز از لحاظ فيزيكي به تكامل مي رسد ديگر نيازي به تغيير ندارد و به نظر من سازي مثل تار با الگوي مرحوم يحيي به كمال رسيده است. اما اگر سازي به تغييراتي نياز داشت بايد ضمن حفظ اصالت هايش مورد تغيير قرار بگيرد .

وي در مورد مشكل عمده اي چون به هم خوردن كوك در ساز هاي ايراني تصريح كرد : اگر سازنده اي به تمام اصول ساز سازي پايبند باشد و بويژه اگر در نوازندگي هم تبحر داشته باشد،هيچ مشكلي در كوك ساز ها به وجود نمي آيد. از سوي ديگر مشكل كوك در كردن را نبايد هميشه به حساب مشكل و يا نقص ساز بگذاريم چون گاهي اوقات وقتي يك نوازنده بر دستگاه و گوشه اي تسلط و آشنايي كامل نداشته باشد ،مضراب هايش را طوري فرود مي آورد كه سيم ها از حدود فركانس هاي معمول مي گذرد و ساز كوك خود را از دست مي دهد .

محمود فرهمند كه در ميز گرد مهرشركت كرده بود در پايان گفت : من معتقدم هر دوره اي مقتضيات خودش را دارد . اگر ما شبيه مرحوم يحيي ساز مي سازيم به خاطر اين است كه نوازنده ها ساختمان فيزيكي و صوتي آن را دوست دارند. همزمان با يحيي سازندگاني بوده اند كه سازهايشان بيشتر از ساز يحيي با استقبال نوازندگان مواجه بوده است .پس نتيجه مي گيريم گوش شنوندگان موسيقي به مرور زمان تغيير مي كند. 

   اصالت و هويت راز ماندگاري پديده ها است

فرمان مرادي گفت : توليد انبوه سازهاي ايراني شايد به لحاظ اقتصادي قابل توجيه باشد ولي از جنبه كيفيتي و با توجه به ذات و واقعيت موسيقي ايراني ، محصول ارزشمندي به حساب نمي آيد.
سازهاي ايراني اغلب به يك تكامل نسبي رسيده اند و ايجاد تغيير در آن ها به شرايط خاصي وابسته است كه اين شرايط با گذشت زمان وطي ساليان به دست مي آيد .

وي در ادامه افزود : همه معتقدند يحيي تار را به كمال رسانده است ،اما آيا مسير اين تكامل از ابتدا هموار بوده است ؟خير. رسيدن به هر تكاملي نياز به آزمون و خطاهايي دارد . مرحوم يحيي نيز ابداعاتي در تار به خرج داده اند كه هنوز نمونه هايي از آن موجوداست ،اما از طرف جامعه موسيقي مورد پذيرش واقع نشد .

مرادي با تاكيد بر حفظ اصالت ها در تمام شئون ،درباره به وجود آمدن يك ساز جديد در موسيقي ايراني ،گفت : به وجود آمدن هر پديده اي و ماندگاري آن دو امر متفاوت است كه دومي به احساس نياز اجتماعي بستگي دارد . به نظر من نياز به وجود آمدن يك ساز جديد بايد در ميان اجتماع و در ذائقه موسيقايي مردم حس شود .

وي در ادامه به مساله هويت اشاره كرد و افزود : هويت ركن اصلي و مايه ماندگاري هر پديده اي است . پس براي ساخت و اعمال هر گونه تغييري درنظام سازگري ابتدا بايد به حفظ اصالت ها انديشيد . وگرنه فكر نمي كنم هيچ پديده نوظهوري بدون وجود پيشينه بتواند ماندگار باشد .

فرمان مرادي درباره ساخت ساز و پذيرفته شدن آن ،گفت : به نظر من يك سازنده بايد به هنگام سفارش گرفتن به مسائلي نظير سليقه موسيقايي سفارش دهنده و فيزيك او آشنا باشد تا آن ساز به جايگاه واقعي خود برسد .

مرادي در پايان با اشاره به مسائل و مشكلات سازسازان گفت: من تمام عمرم با عشق كاركردم و اينك با حقوق بسيار اندكي بازنشسته شده ام اما با اين وجود از مسائل مادي شكايت ندارم من فقط كمي توقع توجه و احترام  دارم .به عنوان مثال ما سال گذشته خواستيم براي سازساز بزرگ تاريخ ايران "يحيي"به عنوان بزرگداشت و يادبود ، سنگ مزاري بسازيم و با حضور بر سر مزاروي اداي احترام بكنيم؛بدين منظور صدها نفر از شهرهاي مختلف به اصفهان آمدند اما در لحظه آغاز مراسم آن گرد همايي به بهانه هاي نامعلوم به هم خورد .

ساز سازي به ممارست و مرارت نياز دارد

بياض اميرعطايي با انتقاد از برخي مسئولان صنايع دستي نسبت به حذف نام ساز در نمايشگاه هاي برپاشده گفت : وقتي ما در سازماني به عنوان كارمند مشغول به كار هستيم و رسما ساز مي سازيم چرا بايد در نمايشگاه ها نام محصول ما را حذف كنند؟ وي در ادامه گفت ما و آثار ما در همه نمايشگاه ها وجود دارد اما نامي از ما در ميان نيست .

امير عطايي كه سازسازي را نزد استاد بزگ اين رشته ،ابراهيم قنبري مهر آموخته است در مورد ظرايف اين رشته گفت : سازسازي هنري است كه نياز به ممارست و مرارت دارد و كساين بايد به اين رشته بيايند كه عاشق باشند و براي رسيدن به مقصد حوصله به خرج بدهند.

وي در خصوص اين موضوع كه آيا تعمير ساز كار هر سازسازي مي تواند باشد يا نه ، نظري متفاوت با نظر يوسف پوريا داشت. وي گفت تعميركاري مرتبه اي بالاتر از سازسازي است و به عبارت ساده تر هر تعميركاري مي تواند سازنده باشد ولي هر سازنده اي الزاما تعميركارنيست.

بايد جلوي سوءاستفاده از سازسازان گرفته شود

 سال هنوز از نظر فيزيك و ظرايف تكنيكي به عنوان كامل ترين ساز تار ، الگوي سازسازن است و هنوز كسي نتوانسته "تار"ي فراتر از آن بسازد. 

يوسف پوريا سازنده پيسكسوت تار با بيان اين مطلب گفت : هنر سازسازي در ايران در مقايسه با كشورهاي غربي از پيشرفت قابل ملاحظه اي برخورداربوده است به گونه اي كه ايران با داشتن 500 سازنده خوب ساز(كه هم اينك عضو كانون سازندگان ساز خانه موسيقي هستند) از ديگر كشورها سفارش ساخت ساز مي گيرد.

پوريا با اشاره به اينكه هنرساز سازي هم مي تواند به صنعت تبديل شودخاطرنشان كرد : هنرسازندگي ساز به دليل تقاضاي زياد جامعه مي تواند صرفا صنعتي شده و به توليد انبوه برسد. اما اينگونه سازها طبعا مناسب هنرجويان مرحله مبتدي و مقدماتي خواهدبود.

وي با اشاره به عدم شناخت بسياري از مردم با ظرايف كاري سازسازان گفت : هنر"ساز سازي"  با حرفه نجاري تفاوت دارد؛همانطور كه من نمي توانم حتي يك چهارپايه بسازم ،يك نجارهم نمي تواند سازبه معناي واقعي آن بسازد.

عضو هيات مديره كانون سازندگان ساز خانه موسيقي ادامه داد : نجاري حرفه اي شريف است اما درحال حاضر عده اي براي زير سوال بردن ارزش كار سازندگان ساز به آنها "نجار"مي گويند درصورتي كه اغلب سازندگان ساز داراي تحصيلات آكادميك و عاليه هستند.

اين سازساز مشكل سازندگان را برگرفته ازمشكل اصلي موسيقي دانست وتصريح كرد : موسيقي ما درگذشته "مات " بوده و الان "مات تر"شده است . براي بهبودي وضعيت موسيقي بايد رفتار استاد و شاگرد محبت آميز باشد. كتاب هاي هنرستان ها بازنويسي و اصول موسيقي به درستي به هنرجويان تعليم داده شود.

وي در پايان گفت : همچنين بايد تمهيدات خاصي براي تبليغ سنت هاي فراموش شده و ازجمله هنرموسيقي انديشيده وبه تبع آن جلوي افراد سودجوكه درزمينه سازفروشي هم فعاليت دارند گرفته شود؛البته خانه موسيقي به تنهايي وبه دليل نداشتن قوه اجرايي نمي تواند جلوي افراد سودجو را بگيرد. 

نوازندگان سهم بسزايي در ارتقاء كيفي ساز دارند

رامين جزايري گفت : نوازندگان مي توانند با عمق بخشيدن به تعاملات خود با سازسازان ، موجب ارتقاء كيفيت ساز شده و از سازندگان ساز حمايت كنند .

به گزارش خبرنگار موسيقي "مهر"، رامين جزايري با بيان اين مطلب گفت : نوازنده ها بيش ازديگرفعالان عرصه موسيقي در ارتباط مستقيم با سازنده هاي سازهستند؛ به تبع اين عده يهتر از بقيه مي توانند نقش مهمي درمعرفي اين قشر داشته باشند،اما متاسفانه اغلب نوازندگان توجهي به اين مهم ندارند.

وي ادامه داد : ارزش كار سازنده سازرا نوازنده مي داند.از طرف ديگر مردم جامعه  نوازنده ها و خوانندگان را مي شناسند وبا آنها ارتباط برقرارمي كنند؛پس با توجه به وضعيت فعلي و عدم حمايت رسانه ،بايد نتيجه گرفت كه اين دو قشر(نوازنده و خواننده) و به خصوص نوازنده مي تواند كمك هاي مثمرثمر ونتيجه بخشي به سازنده هاي سازبكند.

جزايري افزود:به طوريقين تا زماني كه شناخت صحيحي از سازندگان ساز در جامعه نباشد؛اين قشراز پاداش و اجر معنوي در جامعه محروم هستند.

عضو كانون سازسازان خانه موسيقي تبليغات درعرصه سازسازي را اندك دانست و اظهار كرد:شناخت هنر"ساز سازي" بايد از طريق رسانه ها صورت بگيرد؛اما متاسفانه در برهه كنوني تنها رسانه ملي حتي نوازنده ها راهم از تلويزيون نشان نمي دهد تا مردم حداقل شناختي در باره شكل سازها به دست بياورند.

جزايري در پايان گفت : تغييرات در ساختمان سازها به ضرورت وبه مرورزمان به وجود مي آيد؛البته اين تغييرات نامحسوس وبراي مخاطب عادي نا آشناست. 

   تغييرات در ساز بايد بر اساس نياز صورت بگيرد

غلامرضا ميرهاشمي  گفت : متاسفانه برخي محدوديت هاي تبليغاتي در داخل به ضرر هنر ملي است چرا كه تبليغات شبكه هاي ماهواره اي باعث شده تا گرايش به نوازندگي سازهاي غير ملي (هندي و تركيه اي) در چند سال اخير به شدت افزايش پيدا كند. 
غلامرضا ميرهاشمي با بيان اين مطلب گفت : با توجه به پيشرفت فناوري ارتباطات و اطلاعات بايد آگاهي ازفرهنگ ملي و سنتي از طريق رسانه ها وبه خصوص رسانه فراگيري چون تلويزيون در اختيار مردم قرار بگيرد.

ميرهاشمي افزود : در اين شرايط كه روز به روز علاقمندان سازهاي ايراني كمتر شده و گرايش به سازهاي غربي و به خصوص گيتار بيشترمي شود،وضعيت سازندگان معلوم است.

اين سازنده تاروسه تاربا اشاره به ضرورت و اهميت حفظ هنرملي اظهار داشت : سازندگان ساز فقط مي توانند ساز با كيفيت بسازند وامكاناتي براي تبليغ كار خود ندارند.

به گفته اين هنرمند، تغييرات درسازبايد با توجه به ضروريات و اعلام نياز نوازنده صورت بگيرد. اما مهمترازآن "جاافتادن" اين تغييرات است كه در پي استفاده مكرراتفاق مي افتد.

ميرهاشمي با اشاره به آشفتگي درقيمت ساز گفت : با اطلاع رساني كانون سازندگان ساز خانه موسيقي مي توان دست بسياري از افراد سودجو و دلال را كوتاه كرد.

سازندگان ساز به احترام و توجه نياز دارند

فرهاد مختاري گفت : مشكل صنف ساز سازها چيزي فراتر از مشكلات مادي است . آن ها به احترام و توجه نياز دارند . 
وي  ضمن بيان اين مطلب، افزود : بزرگ ترين مشكل ساز سازها دلگيري شان ازفراموشي توسط اغلب اقشار جامعه است .

مختاري در ادامه اظهار داشت : واقعا جاي تاسف است كه كسي اين بزرگان را نمي شناسد . من دوست داشتم بعضي وقت ها كه تلويزيون را روشن مي كردم يا روزنامه اي را ورق مي زدم ،تصوير و صدايي از اين بزرگان مي ديديم ومي شنيدم .

وي در خصوص تاثير اين كار در اجتماع گفت : اين كار انگيزه ما جوانان اين عرصه را براي رسيدن به مرتبه آن ها بيشتر مي كند ،نه اين كه مجبور شويم به خاطر مسائل مادي اين كار عاشقانه را به اجباررها كنيم .

فرزند استاد رضا مختاري با اشاره به برخي مشكلات در كليت ساز سازي در باره ويولن سازي گفت : مشكل بزرگ ما ويولن سازها ،وجود انبوه سازي هاي خارجي است و رويكرد نوازنده ها به اين ساز ها به خاطر قيمت پايين آن است . براي بهتر شدن وضعيت سازندگي ساز در ايران به نيروهايي خارج از مجموعه صنف سازسازي نياز است و بهترين كانون و نهاد در اين زمينه رسانه هاي جمعي هستند.

فرهاد مختاري در پايان با انتقاد از واردات ويولن به ايران گفت : جاي تاسف است كه مردم از سازسازي و عاملان آن اطلاعي ندارندودر اين شرايط ، دولت اجازه ورود سازهاي غربي را هم مي دهد.