دكتر عليرضا بهشتي : سياستمداران ما هيچ تلاشي در جهت عقلاني كردن سياست نكرده اند

 به گزارش خبرنگار فرهنگي « مهر» دكتر بهشتي گفت : اختلاف سياسي مسئله جديدي نيست ، بلكه، تا بشر بوده چنين اختلاف هايي وجود داشته ، اما در دوران معاصر اين بحث برجستگي خاصي پيدا كرده است .  اهميت اين بحث در دوران معاصر به اين دليل است كه خواست مشتركي مطرح است مبني بر اين كه فرايندهاي تصميم گيري سياسي فرايندهايي باشند كه توسط عقل جمعي قابل فهم و توجيه باشد . اين خواست مشترك، مبناي اصلي نظام هاي دموكراتيك است .

وي  با طرح  پرسش چگونه بايد با اختلاف سياسي برخورد كرد ؟  افزود :  گام اول در اين مواجهه فهم و درك ماهيت اختلاف سياسي است ، و گام دوم بررسي چرايي  وجود اين اختلاف است .  نظريه هاي سياسي به مسئله اول مي پردازند . در فهم نظريه هاي اختلاف سياسي مقدمه لازم اين است كه ديدگاه ها و علائق سياسي تبيين و تدوين شده باشند ، امري كه متاسفانه در فرهنگ سياسي ما وجود ندارد . متاسفانه فرهنگ سياسي ما تابع احساسات ، يا به تعبير بهتر،  سليقه هاي سياسي است تا نظريه هاي سياسي . اين نقيصه به عامه مردم برنمي گردد بلكه به سياستمداران ما مربوط است . سياستمداران ما متاسفانه هيچ تلاشي در جهت عقلاني كردن سياست نكرده اند .

دكتر بهشتي ادامه داد : اختلاف سياسي به دو صورت قابل تبيين است : (1) هدف / اهداف مشتركند ، ولي ابزارها و روش رسيدن به آن هدف / اهداف متفاوت است ؛ و (2) اختلاف بر سر ارزش ها( value) است نه اهداف و ابزارها . 

گروه  دوم خود داراي چند نظريه است كه در اين جا به برخي از آنها اشاره مي كنم :

(1-2)  موضع گيري ها و مواضع  سياسي ناشي از مقدمات و مفروضات منطقي ناسازگار با يكديگر است ، و مقدمات و مفروضات منطقي گروه هاي سياسي به ارزش هايي كه براي آن گروه معتبر باشد بستگي دارد . براي مثال مي توان به نظريه هاي موافق و مخالف سقط جنين و مقدمات و مفروضات آنها اشاره كرد .

        استدلال نظريه هاي مخالف سقط جنين                                               

(1) جنين يك انسان بي گناه است ؛                           

(2) كشتن يك انسان قتل نفس محسوب مي شود ؛

(3) سقط جنين ، كشتن يك موجود انساني است ؛

(4) بنابراين سقط جنين قتل نفس است ( نتيجه 2 گزاره هاي  و 3) ؛

(5) قتل نفس بايد غير قانوني باشد ؛

(6) بنابراين سقط جنين بايد غير قانوني باشد . ( نتيجه گزاره هاي 4 و 5) .

            استدلال نظريه هاي موافق سقط جنين

(1) هر شخص بايد بتواند درباره  اين كه چه كسي از بدن او استفاده مي كند تصميم بگبرد ؛

(2) جنين از بدن زن ( مادر) استفاده مي كند ؛

(3) بنابراين ، يك زن باردار بايد مجاز باشد درباره اين كه جنين از بدن او استفاده مي كند تصميم بگيرد ( نتيجه گزاره هاي 1و2) ؛

(4) بنابراين سقط جنين بايد قانوني باشد ( نتيجه گزاره هاي 3) .

 مقدمات ونتيجه اين دو نظريه از لحاظ منطقي در درون خود اين نظريه سازگاري دارند، اما در مقايسه با يكديگر ناسازگار هستند . به نظر طرفداران نظريه بند (1-2) اگر اختلافي است به ساختار منطقي اين دو نظريه ( موافق و مخالف سقط جنين) برنمي گردد ، بلكه، هر كدام از اين دو نظريه با مقدماتي شروع مي كنند كه با يكديگر سازگار نيستند ، و اين ناسازگاري به ارزش هاي مقبول نزد اين دو نظريه مربوط است . كاري كه  داوري ها و قضاوت هاي ما درباره امر واقع انجام مي دهند اين است كه جهان را آن گونه كه هست توصيف مي كنند ، در حالي كه داوري هاي ارزشي اين گونه نيستند ، زيرا ما در عالم خارج ما به ازاي مورد قبول و مشتركي نداريم كه ملاك داوري قرار بگيرد ، لذا نمي توان درباره آنها داوري كرد . برتراند راسل فيلسوف انگليسي در كتاب  منطق وعرفان - كه توسط نجف دريابندري به فارسي ترجمه شده است -  مي گويد : « داوري هاي اخلاقي و سياسي از حوزه علم و منطق خارج هستند ، زيرا  بيانگر احساسات اند » .  برنارد ويليامز فيلسوف اخلاق نيز در اين باره مي گويد : «  پژوهش علميبه شكل ايده آل ، پژوهشي است كه نوعي اجماع و همگرايي بر سر پاسخ نهايي آن به وجود بيايد . اين امر در علم پيدا مي شود ، اما در اخلاق و سياست اين امر وجود ندارد . افق دستيابي به همگرايي در اخلاق و سياست تيره و تار است » .  

(2-2) سوء انتقال مفاهيم ( miscomunication ) . از اين نظريه چند تقرير وجود دارد كه در اين جا به دو تقرير معروف  مي پردازم .

(1-2-2)  تقرير جان لاك . دليل مناقشات اخلاقي و سياسي سوء استفاده از واژه هاي سياسي است ؛ يعني برخي اوقات مردم براي يك منظور مشابه از واژه هاي گوناگون استفاده مي كنند ( مشترك معنوي) ، و گاهي اوقات  از واژه يكسان براي منظورهاي متفاوت استفاده مي كنند ( مشترك لفطي) . به نظر لاك اگر در مباحث اخلاقي و سياسي وازه ها و مفاهيم را به طور شفاف و دقيق به كار ببريم مي توانيم به همگرايي برسيم .  به نظر من اين ديدگاه هر چند در برخي موارد درست است ، ولي اختلافات با آن به پايان نمي رسد ، چرا كه اختلاف فقط مربوط به كاربرد و توافق بر سر الفاظ و مفاهيم نيست .

(2-2-2)  تقرير توماس كوهن .  قرائت معاصر از اين نظريه از نظريات فيلسوف علم آمريكايي به نام توماس كوهن متاثر است . بنا بر اين قرائت ، بين نظريه پردازان گوناگون مفاهمه به صورت كامل نمي تواند انجام بگيرد ، بلكه، اين مفاهمه فقط به صورت جزئي ممكن است . از نظر كوهن ، ميان نظريه هاي علمي قياس پذيري و ترجمه ناپذيري وجود دارد ، و فقط هنگامي مي توان از مفاهمه سخن گفت كه در پارادايم هاي مختلف بتوان نظريه ها و گفتارها را ترجمه و قياسكرد و اين امر جز در جزئيات امكانپذير نيست ، يا بسيار دشوار است .  

 دكتر بهشتي در پايان سخنراني خود  پس از تقرير برخي از نظريه هاي فهم اخلاف سياسي نظر درست را از ديدگاه خود نظر السدير مك اينتاير اعلام كرد و گفت : به نظر مك اينتاير آن چه ما در جهان معرفت بشري با آن رو به رو هستيم اين است كه ما با سنت هاي پژوهش اخلاقي رو به رو هستيم ، و هر كدام از اين سنت ها داراي پشتوانه عقلاني مبتني بر مباني همان سنت برخوردارند ، لذا ديدگاه هاي سياسي را بايد از همين منظر مورد مطالعه و فهم قرار داد .