به گزارش خبرنگار مهر، تحولات سياسي و فكري در كشورهاي اسلامي و جهان لزوم توجه به نظريه هاي دولت و نظام هاي سياسي را در انديشه اسلامي موجب شده است . هم اكنون در جوامع مسلمان طيف قابل توجهي از متفكران هستند كه تشكيل حكومت و اداره جامع را ذاتي اسلام نمي دانند، در مقابل طيف وسيعي از متفكران اسلامي قائل به جامع و كامل بودن دين اسلام بوده و تشكيل حكومت در اسلام را مبتني بر وحي مي دانند. هر كدام از دو رويكرد مباحث خود را با دو روش متفاوت در تفسير نصوص ارائه مي دهند.
در همين راستا كتاب "نظام سياسي در اسلام" نوشته داوود فيرحي عضو هيئت علمي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران كه به همت سازمان سمت و مؤسسه آموزش عالي باقرالعلوم و توسط انتشارات وزارت امور خارجه چاپ شده به بررسي چارچوب منطقي و نظام وار هر يك از نظريه هاي نظام سياسي در اسلام از يك سو و شيوه استناد اين نظريه ها به ادله اي از قرآن و سنت و نيز اجماع و عقل از سوي ديگر مي پردازد.
در اين كتاب سه گونه كلان از نظريه هاي نظام سياسي شيعه، اهل سنت و خوارج طرح شده است و به اين دليل كه اين چارچوب هاي كلان نيز قابليت تطور و تغيير داشته و به تناسب زمان و مكان دگرگوني هاي بسياري را پذيرفته اند، كوشش شده هر يك از سه گونه كلان به دو دوره قديم و جديد تقسيم شوند.
همچنين ضمن توضيح ويژگي هاي عمومي مهمترين نظريه هاي ششگانه در تفكر اسلامي تلاش شده مناسبات دروني اين نظريه ها، تأثير و تأثر آنها از يكديگر در درون تفكر اسلامي و نيز تأثير برخي جريانهاي بزرگ فكري و خارج از تمدن اسلامي از جمله تجدد غربي در سيماي عمومي نظريه هاي نظام سياسي در اسلام ارزيابي شود.
كتاب شامل سه بخش و هر بخش نيز سه فصل را در بر مي گيرد. فصل اول كتاب دو مفهوم مهم نظام سياسي و دولت را به طور مختصر توضيح مي دهد .
مؤلف با رويكرد تحليل سيستمي به بررسي نظريه هاي دولت در اسلام مي پردازد. با اين رويكرد نظريه نظامهاي سياسي در اسلام با يكديگر مقايسه شده و ويژگي ها و كاركردهاي هر كدام مشخص مي شود.
طي فصل دوم شماي كلي نظام سياسي و دولت در اسلام بيان مي شود . ضمن ارائه تعريف و ذكر ويژگي هاي دولت ديني (اسلامي) تفاوت ها و تمايزات آن با انواع ديگر دولت از جمله دولت سكولار و دولت ايدئولوژيك مشخص شده و در مورد نمونه هاي آرماني دولت در اسلام كه نظام خلافت در اهل سنت و نظام امامت درتشيع است، بحث مي شود.
بررسي تحولات نظريه هاي نظام سياسي در اسلام تحت تأثير نوگرايي و تجدد موضوع فصل سوم كتاب است . با ارائه برخي ويژگي هاي اساسي تمايزات نظامهاي سياسي سنتي در اسلام و نظامهاي سياسي جديد مشخص مي شود. نظامهاي سياسي سنتي داراي ويژگي هايي چون اقتدارگرايي، شخص محوري، وحدت قوا، ولايت عام و الگوي امپراتوري است. در مقابل نظامهاي سياسي جديد مسلمانان تحت تأثير دنياي مدرن و امواج تجدد براي شاخص هايي چون مشاركت جويي، قانونگرايي و نهاد محوري، تفكيك قوا و الگوي ملي اهميت قايل است.
مختصات عمومي خلافت اسلامي ذيل بخش نظريه هاي نظام سياسي اهل سنت در فصل پنجم آمده است. طي آن در مورد دلايل وجوب خلافت اسلامي شامل طرفداران وجوب عقلي و طرفداران وجوب شرعي خلافت، اصول نظام سياسي اهل سنت شامل اجماع و شورا و پايه هاي ارزش نظام سياسي اهل سنت كه شامل خليفه و خلافت و عدالت صحابه مي شود بحث مي كند.
پس از ارائه يك سيماي كلي از نظام سياسي خلافت فصول پنجم و ششم ، كتاب به مقايسه دو نظام سياسي قديم و نظام سياسي جديد اهل سنت مي پردازد. در اين مقايسه با اساس معيارهايي چون ساختار نظام خلافت و نهادهاي آن، مرزهاي قدرت در نظام خلافت و كاركردهاي نظام خلاقت، تفاوتهايي دو نظام سياسي قديم و جديد تشريح مي شود.
فصل هفتم كتاب ذيل بخش سوم با عنوان نظريه هاي نظام سياسي شيعه، مختصات عمومي امامت شيعه را بيان مي كند. در مقايسه با نظام خلافت اهل سنت در اين فصل هم دلايل عقلي وجوب امامت از جمله قاعده لطف، دلايل نقلي و نصوص، بنيانهاي ارزشي امامت شيعه شامل عصمت ولايت و غيبت تبيين مي شوند.
عنوان فصل هشتم شيعه و نظام سياسي مشروطه است . در زمان غيبت عالمان شيعي دو ديدگاه متفاوت داشته اند برخي بر لزوم تقيه در دوران غيبت تأكيد كرده و تشكيل نظام سياسي را مشروع نداشته و برخي ديگر بر وجوب حكومت تأكيد كرده اند. فارغ از رهيافت اول در نظر گاه دوم نيز ديدگاههاي متفاوتي ارائه شده است. از جمله نظام مشروطه شيعه است كه از نظر عناصر و نهادهاي نظام مشروطه، مرزهاي قدرت، شبكه قدرت و جريان قدرت قابل بررسي است.
فصل نهم و آخر كتاب با عنوان شيعه و نظام جمهوري اسلامي به تبيين و توضيح اركان قدرت ، مرز قدرت، شبكه قدرت و كاركردهاي دولت جمهوري اسلامي مي پردازد. در بحث نهادها و اركان قدرت، نهاد رهبري ، رياست جمهوري، مجلس و قوه قضاييه ، مورد بررسي قرار مي گيرد.
كتاب نظام سياسي و دولت در اسلام حاوي شرح و توضيح مختصري از تحولات انديشه سياسي مسلمانان است . البته همان طور كه در ابتداي كتاب آمده هدف از تأليف آن بيشتر تأمين منبع درسي براي دانشجويان علوم سياسي بوده است . هر چند كه ديگران نيز مي توانند با بهره گيري از منابع معرفي شده در پايان كتاب، دانش خود را در اين زمينه افزايش دهند.
نظر شما