دهه آينده دهه كاربرد باليني سلول هاي بنيادي است

به گزارش خبرگزاري مهر ، سلول ‌هاي بنيادي چند پتانسيلي هستند، يعني قابليت تبديل به بافت‌ هاي مختلف اعم از بافت عصبي، عضلاني، پوششي و ...را دارا بوده و اين توانايي محور اصلي توجه به سلول ‌هاي بنيادي است.ضمن اينكه سلول هاي بنيادي سازنده بدن انسان هستند.

سلول هاي بنيادي درون جنين در نهايت به سلول، بافت و اندام هاي مختلف بدن جنين تبديل مي‌شوند.برخلاف سلول هاي معمولي كه قادرند با تكثير، چند سلول از نوع خود را بوجود آورند، سلول هاي بنيادي همه منظوره و بسيار توانمند بوده و وقتي تقسيم مي شوند، مي‌ توانند به هر يك از انواع سلول ها در بدن تبديل شوند.در واقع سلول هاي بنيادي از قابليت خود نوسازي هم برخوردارند.

تاريخچه تحقيقات در زمينه سلول هاي بنيادي به قرن نوزدهم زماني كه دانشمندان دريافتند برخي از سلول ها مي توانند سلول هاي ديگري را توليد كنند، برمي گردد.در اوايل قرن بيستم يعني زماني كه توانايي برخي از سلول ها براي توليد سلول هاي خوني به اثبات رسيد، اولين سلول بنيادي واقعي كشف شد.

سلول هاي بنيادي براساس توانائي خود براي تفكيك، به سه گروه Totipotent ،Pluripotent  و Multipotent  تقسيم مي شوند.سلول هاي بنيادي Totipotent تنها در مراحل اوليه ساخت جنين يافت مي شوند.هر يك از اين سلول ها يك ارگانيسم كامل همچون دوقلوهاي همسان را تشكيل مي دهند.

سلول هاي بنيادي Pluripotent در توده هاي سلولي دروني غيرمتمايز بلاستوسيست وجود دارند كه هر يك از 200 نوع متفاوت سلول هاي بدن را تشكيل مي دهند.سلول هاي بنيادي Multipotent نيز از بافت جنيني، خون و سلول هاي بنيادي بزرگسالان مشتق مي شوند.

گروه حوزه و دانشگاه خبرگزاري مهر، در گفتگو با چند نفر از متخصصين كشور در زمينه سلول هاي بنيادي كاربردها و نحوه استفاده سلول هاي بنيادي در درمان بيماري هاي مختلف را مورد بررسي قرار داده است. 

دكتر "محمدرضا محمدحسني" فوق تخصص قلب درباره سابقه كاربرد سلول هاي بنيادي در درمان بيماري هاي قلبي گفت: براي اولين بار در سال 2004 ميلادي، در كنگره انجمن قلب آمريكا عنوان شد كه مي توان در ترميم بافت آسيب ديده قلب در جريان سكته قلبي از سلول هاي بنيادي استفاده كرد و اين موضوع نويد بخش استفاده از اين تكنولوژي در درمان نارسايي قلب بود.

اين فوق تخصص قلب با تأكيد بر اين نكته كه امروزه بيماري هاي قلبي و عروقي در اكثر كشورها نخستين عامل مرگ و مير است، معتقد است: كشور ما  نيز از اين قاعده مستثني نيست و در حال حاضر براي درمان نارسايي قلب در مراحل پيشرفته از عمل پيوند قلب استفاده مي شود كه در جريان آن قلب شخصي كه دچار مرگ مغزي شده به شخص بيمار پيوند مي شود. اين كار نيازمند تيم جراحي با مهارت بالا و امكانات ويژه بوده كه عليرغم گذشت سالها از انجام اولين پيوند قلب در كشور ما هنوز مراكز محدودي قادر به ارائه اين نوع خدمات درماني به بيماران نيازمند هستند.

براي اولين بار در سال 2004 ميلادي، در كنگره انجمن قلب آمريكا عنوان شد كه مي توان در ترميم بافت آسيب ديده قلب در جريان سكته قلبي از سلول هاي بنيادي استفاده كرد و اين موضوع نويد بخش استفاده از اين تكنولوژي در درمان نارسايي قلب بود

فوق تخصص قلب

"محمدحسني" اضافه كرد: ايده درمان نارسايي قلبي به كمك سلول هاي بنيادي در سال 1382 براي اولين بار توسط شادروان دكتر "سيدحميد ميرخاني" در بيمارستان امام خميني (ره) مطرح و پس از بررسي كارشناسي، پروژه مشتركي ميان بيمارستان امام حميني و مركز پيوند مغز استخوان بيمارستان شريعتي طراحي شد و اين تيم تحقيقاتي توانست نخستين پيوند سلول هاي بنيادي به قلب را در خردادماه سال 1383 در بيمارستان امام خميني (ره) به انجام برساند. وي افزود: سلول هاي بنيادي در اين روش از مغز استخوان خود فرد جداسازي مي شود و پس از فرآوري، توسط پزشك از طريق روش آنژيوپلاستي به داخل رگ و يا از طريق روش جراحي به عضله قلب بيمار پيوند زده مي شود، بيمار به مدت 6 ماه تحت كنترل و مراقبت قرار مي گيرد. هدف از اين شيوه درماني را ترميم بافت آسيب ديده در جريان سكته قلبي (انفاكتوس ميوكارد) است.

دكتر "رضا ملك زاده" متخصص داخلي، خاطر نشان كرد 10 سال پيش براي اولين بار در مركز تحقيقات خون و هماتولوژي بيمارستان شريعتي وابسته به دانشگاه علوم پزشكي تهران نخستين تحقيقات و فعاليت هاي درماني سلول هاي بنيادي در كشور آغاز شد و پس از آن دو مركز تحقيقاتي "گوارش و كبد" و "پيوند مغز و استخوان" به همراه پژوهشكده رويان مطالعات زيادي را بر روي سلول هاي بنيادي در ايران انجام دادند كه از نتايج طرح هاي مشترك اين سه مركز مي توان در درمان سيروز كبدي ( نارسايي كبدي) با سلول هاي بنيادي نيز بهره برد.

دكتر "سيد جواد مولي" استاديار گروه ژنتيك دانشگاه تربيت مدرس در خصوص كاربرد كلينيكي وسيع سلول هاي بنيادي گفت تا زماني كه تحقيقات كاربردي نشود، نمي توان نتيجه آن را براحتي مشاهده كرد. براي پيشرفت موثر در زمينه سلول هاي بنيادي بايد در بخش هايي از جمله جنين شناسي و بيولوژي مولكولي فعاليت هاي بيشتري انجام شود و سپس بر كاربردي كردن آن تأكيد كرد.

"مولي" با اشاره به كاربرد سلول هاي بنيادي در ژن درماني اضافه كرد: سلول بنيادي مي تواند در درمان ژن هاي ناقص بدن موثر واقع شود.به طور مثال؛ اگر ژني كه در توليد انسولين در بدن نقش دارد ناقص باشد فرد به بيماري ديابت مبتلا مي شود.در روش هاي رايج ژن درماني ژن سالم را وارد سلول مي كنند و پس از جواب دادن، آن سلول به بدن فرد پيوند زده مي شود تا ضمن تكثير سلولي، فرد درمان شود.

"هانيه جعفري" كارشناسي ارشد علوم سلولي ملكولي و پژوهشگر پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي كه در زمينه تمايز سلول هاي بنيادي جنيني به سلول هاي مولد انسولين فعاليت مي كند، با تشريح طرحي كه بر روي آن فعاليت مي كند، گفت: ديابت بيماري است كه علاوه بر اينكه 10 درصد مردم كشور به آن مبتلا هستند، هزينه سنگيني نيز بر خانواده ها تحميل مي شود. ديابت به دو دسته تيپ يك و دو تقسيم مي شود. ديابت تيپ دو مخصوص افراد مسن و بالاي 45 سال است و مي توان آن را با رژيم غذايي درمان كرد اما ديابت تيپ يك مخصوص كم سالان است و اين افراد به مصرف مرتب و روزانه انسولين احتياج دارند.

اگر سلول بنيادي جنيني به سلول هاي بنيادي مولد انسولين تمايز داده شوند و پس از 30 روز كشت سلولي، از ميان 10 هزار سلول كه توليد مي شود تنها يك سلول هنوز خاصيت اوليه خود را داشته باشد به طور حتم باعث بروز سرطان مي شود

كارشناسي ارشد علوم سلولي ملكولي

"جعفري" اظهار داشت: دانشمندان چند سال پيش موفق شدند از پانكراس ( لوزالمعده ) كه شامل سلول هاي مولد انسولين است به بيماران ديابتي پيوند بزنند تا انسولين در بدن اين بيماران توليد شود. اين روش موفقيت آميز بود اما مشكل اين است كه افراد دهنده براي پيوند كم يافت مي شوند و براي پيوند به يك بيمار بايد دو نفر سلول بدهند كه اين موضوع كارآيي پيوند را كاهش مي دهد.  اين پژوهشگر ياد آور شد: ايده اصلي تمايز سلول هاي بنيادي جنيني به سلول هاي توليد كننده انسولين در ايران اين است كه روشي يافت شود تا با استفاده از آن سلول هاي "بتاي" بيماران ديابتي كه مولد انسولين هستند، مجبور شوند با تمايز به سلول مولد انسولين، اين سلول ها را در بدن بيمار تكثير كنند.در اين روش مي توان قدرت ماندگاري اين سلول ها را بيشتر كرد و سيستم ايمني بدن را طوري تغيير داد كه در مقابل ساخت سلول هاي بتا موضع گيري نكند.

وي تأكيد كرد: سلول هاي بنيادي جنيني به علت اينكه قابليت تشكيل تومور را دارند نمي توانند در پيوند مورد استفاده قرار گيرند، اگر سلول بنيادي جنيني به سلول هاي بنيادي مولد انسولين تمايز داده شوند و پس از 30 روز كشت سلولي، از ميان 10 هزار سلول كه توليد مي شود تنها يك سلول هنوز خاصيت اوليه خود را داشته باشد به طور حتم باعث بروز سرطان مي شود. بنابراين به جاي اينكه بيماري ديابت فرد درمان شود، او مبتلا به سرطان پانكراس شده كه بسيار مهلك تر از بيماري ديابت است.

دكتر "كامران علي مقدم" فوق تخصص خون و سرطان بالغين درباره درمان بيماري هاي خوني با سلول هاي بنيادي گفت: بسياري از بيماري ها مانند سرطان خون به دليل وجود سلول بنيادي ناقص در مغز استخوان ايجاد مي شود، در واقع همه سرطان ها از سلول بنيادي معيوب نشأت مي گيرند، به همين دليل نخستين كاربرد سلول هاي بنيادي بالغ در پيوند مغز استخوان شكل گرفت.

بسياري از بيماري ها مانند سرطان خون به دليل وجود سلول بنيادي ناقص در مغز استخوان ايجاد مي شود، در واقع همه سرطان ها از سلول بنيادي معيوب نشأت مي گيرند، به همين دليل نخستين كاربرد سلول هاي بنيادي بالغ در پيوند مغز استخوان شكل گرفت

فوق تخصص خون

اين فوق تخصص خون و سرطان بالغين با اشاره به روش هاي درماني سرطان ها با استفاده از سلول هاي بنيادي اظهار داشت: در گذشته تنها سلول هاي جديد وارد بدن بيمار مي شد و درمان پس از چند روز و بهبودي نسبي بيمار رها مي شد و همين امر موجب پديدار شدن دوباره بيماري بود زيرا سلول هاي بنيادي معيوب همچنان در مغز استخوان وجود داشت. در روش فعلي كاربرد سلول هاي بنيادي، مغز استخوان معيوب را با شيمي درماني و راديوتراپي منهدم مي كنند و مغز استخوان فرد سالم پيوند زده مي شود و سلول هاي بنيادي سالم كه از آن مشتق مي شود، جايگزين خواهد شد.

در اين ميان پژوهشكده روش هاي بيولوژي سلولي درمان ناباروري "رويان" به عنوان يكي از مراكز كه در زمينه سلول هاي بنيادي و بدست آوردن رده سلول بنيادي پيشقدم بوده به دنبال تحقيقاتي در زمينه جنين شناسي و سلولي و مولكولي در سال هاي 76 و 77 پروژه كلان "سلول هاي بنيادي" را با حمايت دفتر مركزي جهاد دانشگاهي آغاز كرد.

براي اين كار گروهي بر روي اين فعاليت متمركز شد و علاوه بر روي آوردن به بحث سلول هاي بنيادي تمامي منابعي كه در اين خصوص در جهان موجود بود، نيز جمع آوري شد.تجهيزات و امكانات مورد نياز آماده شد و نيروهاي متخصص در اين زمينه نيز آموزش هاي لازم را ديدند تا پژوهشكده بتواند در جامعه علمي كشور در بحث سلول هاي بنيادي جايي را براي خود باز كند. پژوهشكده رويان در سال 82 موفق شد رده هاي سلول هاي بنيادي جنيني موشي و انساني را توليد، تكثير و منجمد كند.

پس از چاپ مقالات سلول هاي بنيادي ايران در مجلات معتبر دنيا، اين رده ها در سايت انجمن بين المللي سلول هاي بنيادي به ثبت رسيد و در سال 82 ايران جزء 10 كشور صاحب توانمندي و توليد علم سلول هاي بنيادي قرار گرفت.