تداوم بحران کم آبی در گلستان/ ۷۹ درصد آب در کشاورزی مصرف می شود

خبرگزاری مهر - گروه استان ها: اگر در دهه های گذشته نام گلستان در باور عمومی مردم این استان و دیگر نقاط کشور با سرسبزی و وفور منابع آبی عجین بود، اما امروز کمبود منابع آبی و قرار گرفتن در مرحله تنش آبی به تهدیدی جدی برای مردم این دیار تبدیل شده است.

کمبود منابع آبی در گلستان صرف نظر از تاثیرات منفی در بخش کشاورزی که حرفه بخش اعظم روستاییان و برخی از مردم شهرهای این دیار است، نگرانی های مضاعفی را در بین مسوولان استان برای تامین آب شرب ایجاد کرده است.

در شرایط ترسالی مجموع منابع آبی گلستان حدود دو میلیارد و ۴۸۵ میلیون متر مکعب درسال است که نیمی از آن منابع زیرزمینی و نیمی دیگر از منابع سطحی تامین می شود درحالی که این عدد هم اکنون با توجه به کاهش میزان بارندگی طی سالهای اخیر کاهش یافته است.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان گلستان در رابطه با وضعیت آبهای زیرزمینی در این استان به خبرنگار مهر، گفت: در استان گلستان در مجموع طول سال به طور متوسط حدود ۹ میلیارد متر مکعب بارش اتفاق می افتد که بیش از ۷۰ درصد آن تبخیر می شود و تنها کمتر از ۳۰ درصد یعنی دو و نیم میلیارد متر مکعب به عنوان منابع تجدید پذیر باقی می ماند، که یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب آن به زمین نفوذ می کند.

سید محسن حسینی افزود: آبی که به داخل زمین می رود پس از مدتی که به لایه های نفوذ ناپذیر می رسد، متوقف شده و سفره های آب زیرزمینی را ایجاد می کند. سیستم بهره برداری در استان به گونه ای است که  معمولا از اواسط فروردین بهره برداری از آب زیرزمینی در بخش کشاورزی آغاز می شود و در شهریور پایان می پذیرد ولی در بخش صنعت و شرب در تمام سال بهره برداری ادامه دارد.

۲ درصد آب زیرزمینی گلستان را قنات ها تشکیل می دهند

حسینی بیان کرد: منابعی که آب زیرزمینی را در استان استحصال می کنند به دو بخش قنوات و چاه ها تقسیم می شوند. تعداد قنوات در استان گلستان ۳۵۰ رشته است که تنها ۱۵۰ رشته آن فعال است و ۲۶ میلیون متر مکعب، یعنی معادل دو درصد آب زیرزمینی استان را استحصال می کنند.

وی اضافه کرد: تعداد زیادی از قنوات استان طی سال ها به دلایل مختلفی مانند پایین افتادن سطح آب سفره آزاد، نگه‌داری نامناسب و یا ریزش هایی که داخل آن اتفاق افتاده است و یا به دلیل توسعه شهری از حیز انتفاع خارج شده است.

وی تصریح کرد: عمده قنوات استان که بسیار قدیمی بوده وحداقل سابقه ای حدود ۶۰ سال دارد در بخش کشاورزی فعال است. این قنات ها در سراسر استان پراکنده است و چهار هزار و ۳۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان را آبیاری می کند. بخش دیگر استحصال کننده آب های زیرزمینی استان چاه ها هستند که هم از لحاظ عمق و هم از لحاظ منبع تغذیه قابل تقسیم بندی هستند. از لحاظ عمق حدود ۳۰ هزار از چاه های استان در آبخوان کم عمق حفر شده است که حدود ۳۰ درصد آب زیرزمینی را استحصال می کنند و تعداد زیادی از آن ها غیر مجازند.

۷۰درصد استحصال آب های زیرزمینی استان توسط چاه های عمیق انجام می شود

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گلستان با بیان این که عمده این چاه ها مصرف کشاورزی دارد و تعدادی نیز در بخش دام و طیور، صنعت و خدماتی مصرف می شود، اظهار کرد: حدود ۶ هزار حلقه از چاه ها نیز در استان در آبخوان های عمیق حفر شده اند که جز تعداد کمی از آنها مابقی دارای مجوز هستند. ۷۰ درصد استحصال آب زیرزمینی در استان توسط این چاه ها صورت می گیرد و در بخش، شرب خدمات، صنعت، کشاورزی و دام و طیور مورد استفاده است.

وی افزود: از لحاظ منبع تغذیه نیز چاه ها در استان به دو بخش آبرفتی و سازند سخت تقسیم می شوند و ۹۹ و ۹ دهم درصد چاه های استان در آبرفتها حفاری شده است و تعداد بسیار کمی نیز در سازند سخت حفاری شده است. از لحاظ مجاز و غیر مجاز نیز در استان از مجموع ۳۶ هزار حلقه چاه حفر شده ۱۶ هزار حلقه چاه غیر مجاز است که البته با توجه به این که این چاه ها در آبخوان کم عمق و آزاد حفر شده است سالانه حدود ۱۶۰ میلیون متر مکعب از آب زیرزمینی استان را استحصال می کنند که ۱۳ درصد آب استحصال شده از مخازن زیرزمینی استان را شامل می شود.

وی اضافه کرد: چاه های مجاز نیز ۲۰ هزار حلقه را در استان شامل می شود که یک میلیارد و سی متر مکعب از استحصال آب زیرزمینی استان از این چاه ها است و شامل چاه های کم عمق و عمیق است.

بخش شرب؛ مصرف کننده ۱۸ درصد آب زیرزمینی استان

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان افزود: از لحاظ مصرف نیز آب زیرزمینی استان  به  سه بخش شرب، کشاورزی و صنعت و خدمات تقسیم می شود. در بخش شرب که شامل شرب شهری و روستایی است مجموعا حدود ۶۴۰ چاه عمدتا آبرفتی و تعدادی نیز در سازند سخت وجود دارد که حدود ۲۲۰ میلیون متر مکعب آب زیرزمینی را استحصال می کنند و در اختیار بخش شرب قرار می دهند که از نظر تعداد حدود دو درصد چاه ها و از نظر استحصال حدود ۱۸ درصد مصرف را شرب تشکیل می دهد.

وی خاطرنشان کرد: بخش صنعت در استان شامل شهرک های صنعتی، صنایع بزرگ و کوچک و خدمات است که با بخش دام و طیور و گلخانه ها مجموعا با حدود یک هزار و ۴۰۰ حلقه چاه حدود ۳۶ میلیون متر مکعب آب را استحصال می کنند که حدود ۴ درصد تعداد چاه ها و ۳ درصد آب استحصالی زیرزمینی را شامل می شود.

حسینی بیان کرد: در بخش کشاورزی در استان برای تامین آب زراعت، باغبانی و به شکل بسیار اندک آبزی پروری حدود ۳۴ هزار حلقه چاه حفر شده است که حدود ۱۸ هزار حلقه مجاز (کم عمق و عمیق) و حدود ۱۶ هزار حلقه غیر مجاز (کم عمق) می باشد که مجموع چاه های بخش کشاورزی حدود ۹۴ درصد تعداد چاه های استان را تشکیل می دهند. حدود ۹۵۰ میلیون متر مکعب حجم آب این چاه ها است که ۷۹۰ میلیون متر مکعب از طریق چاه های  مجاز و ۱۶۰ میلیون متر مکعب از طریق چاه  های غیر مجاز استحصال صورت می گیرد. یعنی در واقع ۷۸ درصد آب استحصالی از منابع زیرزمینی صرف بخش کشاورزی می شود.

وی اضافه کرد: یکی از مشکلات استان این است که  با توجه به این که ۷۸ درصد آب استحصالی از آب های زیرزمینی صرف بخش کشاورزی می شود و از طرف دیگر چاه های کشاورزی، شرب و صنعت به طور همگن در استان پراکنده شده است، نظر به حجم زیاد مصرف کشاورزی در مقابل بخش صنعت و شرب ،از زمان روشن شدن چاه های کشاورزی از نیمه دوم فروردین به ویژه در سال های خشکسالی که تغذیه آب زیرزمینی به نسبت سالهای نرمال کمتر است در بخشی از چاه های بخش شرب و صنعت شاهد کاهش آبدهی می شویم که این موضوع در تابستان به دلیل تداوم مصرف در بخش کشاورزی تشدید می شود.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان در ادامه تصریح کرد: بر اساس ابلاغ  جدید وزارت نیرو مبنی بر این که حداکثر میزان مجاز استحصال از منابع آب زیرزمینی ۷۵ درصد از پتانسیل تعیین شده است و از طرفی کل پتانسیل منابع آب زیرزمینی استان حدود ۹۷ درصد استحصال می گردد لذا برای رسیدن به وضع استاندارد اعلام شده از سوی وزارت نیرو، انسداد کلیه چاه های غیر مجاز و کاهش پروانه های صادره در بخش کشاورزی در دستور کار جدی وزارت نیرو قرار گرفته است که پس از انسداد کلیه چاه های غیر مجاز واصلاح پروانه ها و نصب کنتورهای هوشمند آب و برق، کنتورهای الکترومغناطیسی و حجمی در خصوص پایش میزان آب استحصالی می بایست به ۷۵ درصد برسد.

حسینی معتقد است اصلاح پروانه های بخش کشاورزی روندی است که پیش بینی می شود تا پایان سال ۹۵ به اتمام برسد اما انسداد چاه های غیر مجاز در استان به دلایل مختلف و تعداد زیاد چاه های غیر مجاز روندی طولانی تر می طلبد که تلاش آب منطقه ای گلستان سعی در تسریع فرایندهای این موضوع است.

براساس اعلام آب منطقه ای و هواشناسی تعداد روزهای بارانی در گلستان کاهش پیدا کرده است و اتفاق قابل توجهی در بارندگی های دراز مدت ایجاد شده است به طوری که در سال های گذشته تغییر سال های پرباران در گلستان روبه کاهش و تغییر اقلیم اتفاق افتاده است.

اکنون باید باید به معنی دو مقوله خشکی و خشکسالی توجه کنیم. خشکی یک صفت و شاخصه منطقه است که ماندگار و دایم و همیشگی است مثل استان های کرمان و یزد؛ ولی خشکسالی یک صفت متغییر است و قرار است مدتی در منطقه باشد و بعد سپری شود.

دولت و مردم باید خشکسالی را باور کنند

رضا ترابی، کارشناس آبخیزداری در گفتگو با مهر اظهار کرد:جامعه باید بپذیرد که خشکسالی اتفاق افتاده است و نه تنها دولت بلکه مردم هم باید قبول و باور کنند. ما در مرحله ای هستیم که مردم هنوز باور نکردند بحران آب جدی است.

وی خواستار استفاده از تجربه دیگر کشورها در این زمینه شد و گفت: در بسیاری از کشورهای دنیا خشکسالی اتفاق افتاده و در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و جانی خسارت های زیادی دیده شده است.

وی تصریح کرد: نظریه پایه توسعه و محور توسعه استان کشاورزی است و حدود 80 درصد آب استان در حوزه کشاورزی مصرف می شود.

ترابی ادامه داد: محروم بودن گلستان در بحث احداث مخازن و منابع آب باعث شده ما در بحث مصرف آب شرب، صنعت و کشاورزی ازآب زیرزمینی استفاده کنیم. آب زیرزمینی در دنیا جزء منابع استراتژیک است و این منابع به سختی تجدید پذیر می شوند و چون سد نداشتیم به اجبار از این منابع استفاده می کنیم.

این کارشناس آبخیزداری اضافه کرد: شالوده همه چیز در همه مباحث اجتماعی بحث اقتصاد و اعتماد است و اگر می خواهیم آن را حل کنیم باید اقتصاد و اعتماد مردم حل شود. امروز اگر به کشاورز می گوییم شالی نکارد و کشاورز تمایل به کاشت شالی دارد بحث اقتصادی کشاورز مطرح است و باید به سمتی پیش برویم که خود مردم در نوع کشت خود بازنگری کنند و به سمت کشت هایی با آب کمتر و درآمد بیشتر بروند.

وی با بیان اینکه ۵۰ هزار خانوار تحت عنوان مشترک بخش کشاورزی آب زیرزمینی ما هستند، تصریح کرد: وقتی اقتصاد کشاورز که به عنوان بزرگترین مصرف کننده مشترک آب ما حل شود به راحتی می توانیم مسایل را حل کنیم.

وی تصریح کرد: باید کار فرهنگی را هدفمند کنیم و امروز فرصت نداریم کاری کنیم که ۱۰ سال و ۲۰ سال آینده دیگر بخواهیم به نتیجه برسیم. امروز باید نسخه امروز را داشته باشیم.

ترابی اظهار کرد: بحث نظام کردن بازرگانی و تجارت کشور یکی از راه های مدیریت بحران آب است. داخل کشور هندوانه تولید می کنیم و صادر می کنیم یعنی در واقع آب را صادر می کنیم.

وی افزود: در تولیدات غذایی باید سیاستی داشته باشیم و اشتغال، تامین غذا و اقتصاد باید در برنامه های ما دیده شود و اگر تامین نشود نمی شود کار انجام داد. اگر توزیع عادلانه ثروت وجود داشته باشد می توان کارهای زیادی انجام داد.

به نظر می رسد با توجه به خشکسالی های سال های گذشته در کشور و به دنبال آن در استان گلستان و با توجه به محور بودن کشاورزی در اقتصاد استان، بازنگری در نحوه استفاده از منابع آبی استان به ویژه منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی ضروری است. طرح های انسداد چاه های غیر مجاز و کاهش پروانه های صادره در بخش کشاورزی، نصب کنتورهای هوشمند بر چاه های عمیق و نیمه عمیق استان و نظارت بر عدم بهره برداری غیر مجاز چاه های کشاورزی استان از آب زیرزمینی از جمله اقداماتی است که شرکت آب منطقه ای استان در حال اجرایی کردن برنامه های آن است که امیدوار هستیم با اجرای بخش عمده این برنامه ها بخشی از بحران کم آبی گلستان کاهش یابد.