جامعه اسلامی نه طبقاتی و نه سوسیالیستی، بلکه جامعه درجاتی است

به گزارش خبرگزاری مهر، در اولین نشست از هفته بزرگداشت شهید صدر که عصر دیروز در دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد، آیت‌الله محمدعلی تسخیری که از شاگردان قدیمی و نزدیک شهید صدر است و نیز اقصاددان فرانسوی، دکتر ژولیان پلیسیه به سخنرانی و تبیین جنبه‌هایی از اندیشه اقتصادی شهید صدر پرداختند.

آیت‌اللّه تسخیری در ابتدای سخنانش با تبیین چیستی و پیشینه علم مقاصد شرعی گفت: علم مقاصد شرعی با مرحوم امام غزالی در قرن‌های پنج و شش آغاز شده است، اما کسی که این علم را به صورت علم در آورد، شاطبی است. ابن عاشور می‌گوید این علم علمی است که حکمت‌های شرعی را به دست می‌آورد که در همه آنها تشریع مطرح شده است. پنج مقصدی که بیان می‌شود، عبارت است از حفظ دین، نفس، نسل، مال و عقل که از نظر او مقاصد عامه است و مقاصد خاصه هر علمی از جمله حقوق، اقتصاد و ... نیز در هر حوزه بحث می‌شود.

وی با اشاره به اهداف علم مقاصد، تصریح کرد: کشف ارتباط میان عوامل شریعت، کشف ویژگی‌های اسلام، کشف مقاصد شرعی از جمله عام و خاص و ایجاد گزینه‌های مختلف نظام‌های جامعه برای ولی امر (ولی فقیه)، اهداف علم مقاصد است.

وی با توضیح هدف چهارم علم مقاصد گفت: یکی از وظایف علم مقاصد این است که گزینه‌های مختلف نظام‌های جامعه را به ولی‌فقیه ارائه ‌کند و مثلاً در عرصه اقتصاد، مکتب اقتصادی اسلام را نشان می‌دهد و گزینه‌های مختلفی را جز استنباط خود ولی امر پیش روی او قرار می‌دهد و این ولی امر است که با مشورت متخصصان یک گزینه را برای جامعه انتخاب می‌کند و دستور می‌دهد که مورد عمل جامعه قرار بگیرد و وجوب اطاعت از ولی‌امر هم که در محل خود اثبات شده است و در نتیجه، آن مکتب حجیت پیدا می‌کند.

آیت‌الله تسخیری با اشاره به برخی از اشکالاتی که بر این نظریه وارد شده است، افزود: گفته شده است که آیت‌الله صدر از فتاوای دیگران و حتی فتاوای اهل سنت استفاده کرده است و این‌ها برای خود او حجیت ندارد. اما شهید صدر به این نکات توجه داشته است و اگرچه پاسخ آن مفصل است اما اجمالاً می‌گوید در استنباط مکتب، مهم نَسَب اسلامی مکتب است؛ زیرا مکتب برای عمل فرد مقلد نیست، بلکه برای عمل ولی‌امر و حکومت است ولذا اگر نسب اسلامی آن ثابت شود، کافی است و نیاز نیست حجیت آن با روش‌های معمول استنباط اثبات شود، بلکه مکتب، نسب اسلامی خود را از روش‌های استنباط و حجیتش را از ولی‌فقیه می‌گیرد.

تسخیری افزود: من معتقدم مرحوم صدر عالم مقاصدی به تمام معنا بود و همه اهداف علم مقاصد را در نظر گرفته و در «اقتصادنا» گنجانده است: روابط علم اقتصاد با علوم دیگر و انواع دیگر ارتباطات را نشان داده، انسجام بین مؤلفه‌های زندگی اقتصادی را بیان کرده، تأثیر علم به مقاصد در استنباط شرعی که حجت است را نشان داده است و تئوری که به ولی‌امر باید ارائه شود را نشان داده است. این تئوری لازم نیست استنباطات خود مؤلف باشد و کافی است از اجتهادات مختلف به دست بیاید و حجیت‌ این نظریه را از دستور ولی فقیه به دست می‌آید. ازاین‌رو از نظر مرحوم صدر حکومت اسلامی بدون ولی‌فقیه قابل تصور نیست و کسانی که منکر ولایت فقیه هستند، واقعاً متوجه لازم حرفشان نیستند که عملاً حکومت اسلام را محدود و یک بعد مهم از اسلام را معطل می‌کنند. ایشان همچنین با استدلال به آیه «إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فيها هُدىً وَ نُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذينَ أَسْلَمُوا لِلَّذينَ هادُوا وَ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتابِ اللَّه‏» ولایت‌فقیه و ضرورت حکومت پس از عصر ائمه را اثبات می‌نمود.

آیت‌‌الله تسخیری در پایان پس از بیان‌ مثال‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی از تأثیر علم مقاصد در آثار شهید صدر گفت: شهید صدر پس از آنکه مکتب اقتصادی را در اقتصادنا ارائه داده است، می‌گوید: «باید دیگران بیایند و تلاش‌هایی بکند و طرح دیگری را کشف کنند». اما متأسفانه من ندیدم که چه در اهل سنت و چه شیعه کسی این کار را کرده باشد.

آیت‌‌الله تسخیری در پایان گفت: شهید صدر در زمینه وظایف دولت مباحث زیبایی دارد. شهید صدر صراحتاً می‌گوید: هدف  دولت دو چیز است: ایجاد تعادل بین سطح زندگی افراد و تکافل که به‌معنای کفیل بودن اعضای جامعه با یکدیگر است. از این رو جامعه اسلامی نه طبقاتی و نه سوسیالیستی، بلکه جامعه درجاتی است که در آن افراد نباید از حد فقر پایین‌تر و از حد اسراف بالاتر بروند، اما درآمدهای‌ افراد جامعه در این میان می‌تواند در درجات مختلفی باشد.

هفته بزرگداشت شهید صدر، با همکاری پژوهشگاه تخصصی شهید صدر و دانشگاه امام صادق علیه‌السلام از پنجشنبه ١٩ فروردین آغاز شده و تا ۲۴ فروردین ادامه خواهد داشت و در ادامه این نشست‌ها، استاد حسن رحیم‌پور ازغدی در ساعت ١٨ یکشنبه ٢٢فروردین و آیت‌الله محسن اراکی در ساعت ١٨ سه‌شنبه ٢۴ فروردین در دانشگاه امام صادق علیه‌السلام سخنرانی کرده و به بررسی ابعاد مختلف اندیشه و سیره شهید محمدباقر صدر می‌پردازند.