به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی «نقش ویرایش در نگارش فیلمنامه» به‌همت «انجمن فرهنگی‌آموزشی ویرایش» و «مؤسسۀ ویراستاران»، در سالن یاسِ نمایشگاه بین‌المللی کتاب، با حضور جمعی از فعالان عرصه ادبیات و زبان فارسی و فیلم‌نامه‌نویسان برگزار شد.
در ابتدای نشست، مهدی صالحی، دبیر انجمن ویرایش، به اثربخشی سینما و فیلمنامههای سینمایی برای تقویت یا تضعیف زبان اشاره کرد و از تأثیر عمیقِ آن سخن گفت.
این مدرّس ویراستاری گفت: به‌جز بحث تألیف فیلمنامه، بحث جدیِ ترجمۀ فیلمنامه مطرح است که در دو جا خودش را نشان می‌دهد: یکی در ترجمه فیلم‌نامه‌هایی که مکتوب و منتشر میشود و دیگری در ترجمۀ فیلم‌نامه‌هایی که در قالب دوبله یا زیرنویس استفاده میشود که این موضوع یکی از معضلات کنونی این حوزه است، چرا که ترجمه‌ها اغلب نارسا و پُرایراد است. از طرف دیگر در شبکه های اجتماعی، گروه‌هایی هستند که دیالوگ‌هایی را انتخاب کرده و نمایش می‌دهند. قطعاً این کار براساس اصولی است، ولی نکته اینجاست که آن جملۀ ترجمه‌شده تا چه اندازه به زبان خدمت میکند و تا چه اندازه برای زبان محدودیت ایجاد میکند.
دبیر انجمن ویرایش با اشاره به اینکه متأسفانه در ایران موضوع ویرایش فیلمنامه اصلاً مطرح نیست، گفت: زمانی که سریال فاخری همچون مختارنامه را می‌بینیم، با اینکه ادبیات فاخری دارد، به‌یک‌باره در دیالوگی می شنویم که «باغت آباد انگوری!». این نشانۀ چیست؟ نشانۀ این است که با تمام دقتی که آقای میرباقری در تهیۀ فیلمنامه داشته، یک ناظر زبان فارسی در زمان نگارش فیلمنامه حضور نداشته است. ناظر زبان فارسی به این معنی است که چشم و گوش بینا و شنوا، تیزبین و ریزبینی در آنجا حضور دارد که مبادا از دایرۀ سبکی که انتخاب کرده‌ایم بیرون بزنیم و حرفی خارج از فهم مخاطب بزنیم که این نکات در ترجمه به‌وفور یافت می¬شود و ناخواسته دچار غلط زبانی میشویم.
در قسمت دیگر از این نشست، انیس ناصری، فیلم‌نامه‌نویس، دلیل مقبولیت فیلمنامههای اشخاصی همچون علی حاتمی و بهرام بیضایی را شناخت زبان فارسی و صاحب‌سبک‌بودن دانست. وی همچنین دلیل اهمیت ویرایش در فیلمنامه را عامل دیالوگ و گفت‌وگو مطرح کرد و گفت: اگر نحوة این گفت‌وگو، شیوۀ سالم زبان فارسی نباشد، دچار مشکلات فراوانی خواهد شد.
این پژوهشگر سینما و ادبیات بر سه سطح اهمیت ویرایش در فیلمنامه تاکید کرد که معمولاً ما در ایران هیچ‌گاه هم‌زمان به این سه سطح توجه نمی‌کنیم: اولین اهمیت ویرایش، برای خود نویسنده است. اگر شیوۀ بیان فیلمنامه، ویراسته نباشد، مطمئناً نویسنده موفق نخواهد شد نظر کارگردان را به خودش جلب کند. دومین اهمیت ویرایش برای بازیگر و کارگردان است، چرا که فیلمنامه متنی است برای اجرا؛ بازیگر و کارگردان باید به‌راحتی با متن ارتباط برقرار کنند. البته ممکن است ما فیلمنامه یا نمایشنامهای با متنی سخت و بدون ویرایش داشته باشیم که کارگردان اصرار به اجرا با این فرم داشته باشد. در اینجا ما با سطح سوم مخاطب روبه‌رو میشویم که نمیتواند با متن ارتباط برقرار کند و این یک مشکل جدی است. مخاطب باید نوشته را در ذهن خودش تصور کند و شخصیتها را از طریق همان دیالوگها در ذهن خودش بسازد.
در ادامۀ نشست، صالحی این سؤال را مطرح کرد که ویراستارِ فیلمنامه چه کسی است و اصلاً چه کسی صلاحیت این کار را دارد؛ که ناصری در پاسخ به این پرسش اینگونه ادامه داد که یک ویراستارِ فیلمنامه باید ادبیات کهن فارسی را بشناسد، به بزنگاه‌های زبانی حساس باشد و فراز و فرودهای داستان را بشناسد.
وی بر معضل عدم پذیرش کمک از سوی کاربران زبان فارسی اشاره کرد. به اعتقاد او زمانی که کاربری وارد عرصه رسانه میشود، گسترۀ اثرگذاری آن بیشتر میشود و قطعاً با گسترش حیطۀ فعالیت باید بپذیرد که در این عرصه به کمک نیاز دارد که ما فعلاً این یک نفر را ویراستار مینامیم. این ویراستار باید از طرفی ادبیات کهن فارسی را مرور کرده و آن را بفهمد و از طرف دیگر با زبان فارسی معاصر نیز آشنایی کامل داشته باشد و متن‌های ترجمه‌شدة خوب را خوانده باشد. همچنین ویراستار باید سبکهای بیانی را بشناسد و بر آن تسلط داشته باشد. مثلاً وقتی میخواهد یک شخصیت تاکسی‌ران را توصیف کند، باید سبک زبانی یک تاکسی‌ران را خوب بشناسد. نویسندگان ما برخی از شخصیتها را به‌خوبی توصیف میکنند، ولی زمانی که درباره یک شخصیت خاص مثل یک کتاب‌فروش فرهیخته صحبت می¬کنیم، گویا انبان واژگان ما تهی میشود و این به‌دلیل این است که ما گسترۀ زبانی خود را نمی‌شناسیم.
ناصری با انتقاد از این بحثِ شایع که گفته میشود «ما در این سال¬ها ضعف در فیلمنامه داریم»، تصریح کرد که ضعف اصلی در روایت داستان است و نویسندگان ما نمیتوانند دیالوگها را به شکل درستی دربیاورند. وی افزود: اگر نویسنده شناخت کافی از زبان سلیس فارسی داشته باشد، می‌تواند شخصیت داستان را طوری بسازد که مخاطبان با آن ارتباط برقرار کنند و این به ضعف در شخصیت‌پردازی برمیگردد.
او صحبتهایش را این‌طور جمع‌بندی کرد که ما در فیلم‌نامه‌نویسی ضعف داریم، ولی این دیالوگها هستند که عملاً داستان را پیش می‌برند.
در پایان نیز صالحی با اشاره به اهمیت رسانهها در ایجاد بحران برای زبان فارسی گفت: با وجود تأکیدات رهبر معظم انقلاب دربارۀ زبان فارسی، ما مهمترین نقطۀ ضربه‌زننده به زبان فارسی را که همانا رسانهها از جمله تلویزیون و سینما هستند، رها کرده¬ایم. باید یک فردی که زبان فارسی را می¬شناسد، بر کار کارگردانان و حتی مجریان سازمان صداوسیما نظارت داشته باشد.
نظر شما