خبرگزاری مهر، گروه استانها: ماه مبارک رمضان در استان سمنان حال و هوای دیگری دارد و بوی خوش بندگی زمانی که با سفره افطار و نوای خوش «ربنا» در هم می‌آمیزد، رمضان را ماهی برای عبودیت خدا رقم می‌زند و چه کسی است که بگوید با نوستالژی‌هایی نظیر «شو خوانی»، «سحر خوانی» و «دوخت کیسه مراد»، که تک‌تکشان برایمان شیرین است، خاطره ندارد؟
از دوخت کیسه مراد در بین زنان شاهرودی تا شو خوانی و طبخ غذاهای رنگارنگ در دیباج و ایستادن در صف نان‌های محلی سمنانی و شوق به صدا درآمدن زنگ درب منزل برای دریافت کاسه‌ای آش ماست و شیر برنج شهمیرزادی، هرکدام برایمان حس خوب کودکی می‌آورد آن روزها که روزه‌هایمان کوچک‌تر، دل‌هایمان نزدیک‌تر و حال‌وروزمان بهتر بود.
رمضان برای خیلی از اهالی استان سمنان یادآور پخت کماج، رشته برشته، گولاچ، فطیر سمنانی، حلوا، لرزان، حسو، آش رشته، آش زنگلاچو و جوش بره است طعامی که بسته به فصل قرارگیری رمضان تغییر می‌کنند و هر یک، رنگ و جلایی به سفره افطار می بخشد و بااین‌همه رنگ و طعم برایمان رمضانی می‌آفریند تا جلوه‌گر تابلوی زیبایی از عشق، نور و بندگی باشد آن زمان که بر سر سفره افطار، بنده در برابر آفریننده دست به دعا می‌گشاید.
شو خوانی رسمی دیرین در استان سمنان
«شو خوانی» مراسم معنوی و سنتی رمضان رنگ و جلایی دیگر دارد، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شاهرود دراین‌باره به خبرنگار مهر، گفت: یکی از زیباترین آئین‌های معنوی در شاهرود و مجن، شو خوانی(شب خوانی) یا سحر خوانی است که متأسفانه امروز به دلیل ارتقاء وسایل ارتباط‌جمعی و پیشرفت زندگی مدرن، کمرنگ شده است.
حمیدرضا حسنی با اشاره به اینکه شو خوانی همچنان در برخی روستاهای شاهرود اجرا می‌شود، بیان داشت: شوخانی رسمی دیرین است که طی آن، مردم از ساعتی مانده به اذان صبح روی بام خانه‌ها و مساجد رفته و با صدای دل‌نشین شو خوانی یا سحر خوانی، مردم را بیدار می‌کنند.
وی افزود: البته در اکثر نقاط شهرستان، شوخوان ها، با نواختن طبل و شیپور، شو خوانی خود را تکمیل می‌کردند و از ابیات و اشعار کهن و مذهبی برای بیدار کردن مردم بهره می‌بردند تا به این شکل ایام ماه رمضان، با دیگر ایام سال تفاوت داشته باشد.
شو خوانی هنری کهن است
یکی از بازماندگان هنر شو خوانی استان سمنان، «نادعلی» بوده که به سوارکاری بر اسب چوبی معروف است او که هنر شو خوانی را از ۶۰سال پیش و زمانی که تنها ۱۰سال داشت آموخته، درباره این میراث معنوی، می‌گوید: شو خوانی را همراه با طبل و شیپور زمانی انجام می‌دهیم که همه برای تناول سحری بیدار شوند.
نادعلی ادامه می‌دهد: روزگاری با روشن کردن آتش‌بر پشت‌بام‌ها و نوای اشعار مذهبی و طبل فرارسیدن زمان تناول سحری در ماه مبارک رمضان را به مردم اعلام می‌کردیم اما در دوره و زمانه کنونی که همه‌چیز رنگ ماشینی به خود گرفته، بعضاً تنها به خواندن اشعار مذهبی و اذان گلویی هم‌زمان با سحرگاهان اکتفا می‌کنیم.
وی می‌افزاید: این هنرهای قدیمی دیگر امروز کاربردی ندارند چراکه تلویزیون، اینترنت و ابزار جدید ارتباطی دنیا را آن‌قدر کوچک کرده که هر کس در منزلش یک شوخوان الکترونیکی با کمترین خطای زمانی دارد.
این شوخوان روستای مزج در شرق استان سمنان، ادامه می‌دهد: پس از من، شو خوانی به‌وسیله یکی از پسرانم ادامه خواهد یافت ولی به‌جز او دیگرکسی را نمی‌شناسم که به این کار ارزشمند علاقه‌ای نشان دهد و تنها راه احیاء این مراسم مذهبی و معنوی، توجه مسئولان است.
دوخت کیسه مراد برای گرفتن حاجت
کارشناس فرهنگ شفاهی و آداب رسوم شهرستان شاهرود نیز درباره دیگر آئین ویژه ماه مبارک رمضان، گفت: یکی دیگر از آیین‌های معنوی این شهرستان، دوخت کیسه مراد هم‌زمان با روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان است.
مرتضی قریب مجنی دراین‌باره توضیح داد: زنان شاهرودی در این روز و در فاصله بین نماز ظهر و عصر مساجد، کیسه‌ای کوچک را می‌دوزند و یک سکه به‌عنوان تبرک در آن قرار می‌دهند تا این کیسه مراد، برایشان ذخیره‌ای بابرکت در طول سال و در سفرهای زیارتی باشد.
وی افزود: افرادی که حاجت آن‌ها برآورده می‌شود در سال بعد حتماً مقداری پارچه و نخ و سوزن می‌آورند و بین دیگر خانم‌های حاضر در نماز جماعت تقسیم می‌کنند. از سوی دیگر پرداخت زکات فطره به فقرای محله و همچنین توزیع خرما نذری هم‌زمان با نماز مغرب و عشا در مساجد از دیگر رسوم ماه رمضان است.
حنابندان رسمی دیرین در مجن است
این کارشناس فولکلور درباره دیگر مراسم موجود در شاهرود، می‌گوید: در شهر مجن مرسوم است که در آخرین پنج‌شنبه ماه شعبان آئین حنابندان در استقبال از ماه رمضان برگزار شود به این صورت که خانم‌ها در خانه‌ای دورهم جمع می‌شوند حنا را همراه با ذکر صلوات استفاده می‌کنند.
قریب مجنی با اشاره به آئین مذهبی مساجد در ماه رمضان، بیان داشت: مردم در این ماه برای استفاده از منابر، وعظ، قرائت قرآن و ادعیه حضور بیشتری در مساجد و اماکن مذهبی دارند.
وی افزود: مساجد و خانه‌ها نیز در این ماه غبارروبی می‌شوند و مردم از چند روز مانده به ماه رمضان با روزه‌داری به پیشواز می‌روند همچنین در این ماه مردم در مساجد و خانه‌ها با برگزاری جلسات تلاوت کلام‌الله مجید به مناظره قرآنی می‌پردازند.
این کارشناس فرهنگ‌عامه همچنین درباره روزهای پایانی ماه رمضان، گفت: در این شب‌ها دعای جوشن کبیر و تلاوت یک جز از قرآن بسیار سفارش شده و اکثر مردم سعی می‌کنند حتماً تلاوت قرآن را داشته باشند دراین‌بین اما رسم جالب مرسوم در شاهرود این است که در دوره‌های تلاوت قرآن مجید و غالباً در روزهای بیست و هفتم و بیست هشتم این ماه، اگر تلاوت سوره قدر به ترتیب نشستن افراد نصیب یکی از حضار شود، آن شخص می‌بایست در نخستین دور تلاوت قرآن پس از عید فطر، کام همگان را با شیرینی شیرین کند.
جوش بره غذایی محلی برای مردم میامی
معلم آموزش‌وپرورش و پژوهشگر علوم اجتماعی میامی نیز درباره آداب‌ورسوم این شهرستان در آستانه ماه رمضان به خبرنگار مهر، گفت: یکی از آداب‌ورسوم ویژه ماه رمضان، طبخ جوش بره در میامی و صرف آن همراه با خانواده و یا توزیع آن در بین افراد به‌خصوص در نخستین افطار ماه میهمانی خدا است.
محمدرضا محمدی درباره نحوه پخت این غذا، توضیح داد: برای طبخ جوش بره خمیر آرد گندم نیاز است تا پس از مهیا شدن به‌صورت دوار بریده‌شده، بینشان موادی متشکل از گوشت، پیاز و بعضاً عدس و ادویه قرار می‌گیرد و در دیگی جوشان شبیه آش قرار داده می‌شود.
وی افزود: جوش بره در اصل شبیه آشی است که به‌جای رشته آشی، خمیرهای شکم پر در آن به کار می‌رود و غذایی بسیار کامل، سنگین و مقوی به شمار می‌آید البته باید توجه داشت که پخت این غذا به دلیل تهیه خمیر و نیاز استراحت دادن آن برای تخمیر، بسیار زمان‌بر و سخت است و امروزه در میامی به همین خاطر در بین خانواده‌های جوان با استقبال چندانی روبرو نمی‌شود.
طبخ رشته برشته در آستانه ماه رمضان
دامغان هم از آداب‌ورسوم ماه رمضان بی‌بهره نیست؛ طبخ غذاهای محلی مثل رشته برشته، گولاچ، انواع آش و نان‌های محلی در ماه رمضان، مهمان سفره‌های مردم است. کارشناس غذاهای محلی، نان و شیرینی دامغان دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: در این ماه روزه‌داران بعضاً با مشکل کاهش قند خون مواجه می‌شوند ازاین‌رو با خوردن شیرینی در موقع افطار می‌توانند انرژی ازدست‌رفته خود را جبران کنند که ازجمله آن‌ها می‌توان به بامیه، زولبیا، گوش‌فیل، رشته برشته و گولاچ اشاره کرد.
سید جواد ترابی درباره نحوه طبخ رشته برشته از غذاهای مرسوم در ماه رمضان توضیح داد: برای تهیه این نان ابتدا برنج را خیس کرده سپس آن را می‌کوبیم تا خمیری نرم با مخلوط آب به دست آید و آن را از پارچه چلوار تمیزی عبور داده و با کف دست ورز می‌دهیم تا کشسانی مخلوط نمایان و برای مرحله پخت آماده شود.
وی افزود: پس از آماده شدن مخلوط، خمیر نرم را روی یک سینی که از قبل آن را با روغن مناسب چرب کرده‌ایم و بر روی حرارتی مستقیم قرار دارد، به‌صورت پنجه دست پهن کرده و آن را به شکل چهارگوش جمع می‌کنیم تا به رنگی نسبتاً طلایی درآید. آن زمان رشته برشته آماده پاشیدن پودر قند می‌شود. این نان از شیرینی‌های دیباج دامغان است که در مراسم مختلف مانند عید نوروز و ماه رمضان طبخ می‌شود.
لرزان، گولاچ و آش ماست مهمان سفر افطار دامغانی‌ها
کارشناس غذاهای محلی دامغان درباره نحوه تهیه «لرزان» از دیگر غذاهای سنتی استان سمنان و این شهرستان می‌گوید: برای تهیه لرزان آب را همراه نشاسته و شکر مخلوط کرده، بر روی شعله قرار می‌دهیم و پس از قوام کامل به آن زعفران، گلاب یا پودر کاکائو می‌افزاییم و پس از سرد شدن آن را با پودر نارگیل، پسته و بادام تزئین می‌کنیم.
ترابی درباره تهیه «آش ماست» نیز توضیح داد: این آش با طبخ حبوباتی مانند لپه، عدس، برنج و نخود آغاز می‌شود. در ادامه سبزی‌های معطری مانند جعفری، گشنیز و نعناع به آن افزوده‌شده و در آخر ماست فراوان به همراه ادویه این غذا را آماده می‌کند، درباره آش ماست باید گفت این غذا به‌صورت سرد سرو می‌شود.
وی افزود: «گولاچ» ازجمله نان‌هایی است که مردم دامغان در آستانه ماه رمضان آن را طبخ می‌کنند این نان از خمیری متشکل از آرد، آب، نمک و مایه‌خمیر تهیه می‌شود همچنین در دامغان نوعی نان موسوم به تفتان نیز در ماه رمضان طبخ می‌شود که زرده تخم‌مرغ، کنجد، آرد و زردچوبه از اجزای اصلی آن است درنهایت باید گفت دامغانی‌ها به‌خصوص مردم دیباج، ماه رمضانی خوشمزه را سپری می‌کنند.
قندشکنی رسمی کهن در سمنان
کارشناس فرهنگ‌عامه و تاریخ سمنان درباره آداب‌ورسوم ویژه ماه مبارک رمضان این شهرستان، گفت: ازجمله آداب‌ورسوم ویژه سمنان در ماه مهمانی خدا، غبار روبی مساجد، خرد کردن سنگ نمک، شکستن قند، خرد کردن آجر برای مهیا ساختن پودر شستشوی ظروف، خشک‌کردن بادمجان و سبزی برای تهیه غذا است.
نعمت‌الله عبدوس ادامه می‌دهد: بیشتر مردم سمنان پیش از ماه مبارک رمضان گوسفند ذبح می‌کردند تا از گوشت آن در این ماه استفاده کنند همچنین طبخ نان خانگی، شیره انگور و نگه‌داری آن در خمره ازجمله آداب پیش از ماه رمضان در سمنان بود.
وی درباره وظایف بانوان سمنانی در آستانه ماه مهمانی خدا افزود: زنان سمنانی، وظایفی چون غبارروبی مساجد، کمک به آماده ساختن مساجد برای پذیرایی از مردم، خرد کردن سنگ نمک با وسیله‌ای به نام هرنه، کوبیدن برنج‌های نیم دانه و تهیه گندم پوست‌کرده برای تهیه بلغور و آرد را بر عهده داشتند و از پودر آجر و گیاهانی مانند بیخ و اشنان برای شستن سماور، ظروف مسی و معمولی استفاده می‌کردند.
غذاهای محلی سمنان رنگ و بویی تازه دارند
این کارشناس فرهنگی درباره غذاهای محلی سمنان در ماه رمضان گفت: غذاهای معمول سمنانی در آستانه رمضان انواع خورشت‌ها شامل بادمجان، قیمه و فسنجان در کنار سبزی‌پلو با رشته و گوشت قرمز هستند. همچنین زنان سمنانی در طبخ نان شیرمال با استفاده از آرد، روغن، گلاب، مغز بادام، گردو، پسته و پودر نبات مهارت خاصی دارند.
عبدوس بابیان اینکه سمنانی‌ها در چیدن سفره رنگارنگ برای افطار صبغه‌ای طولانی دارند، بیان داشت: غذاهای شیرین، پرکالری و با استفاده از محصولات دامی مانند روغن و لبنیات جزو لاینفک سفره افطار مردم سمنان است.
وی افزود: یکی از رسوم کهن مردم سمنان در ماه رمضان خواندن اشعاری برای اطلاع‌رسانی از امساک همشهریان در هنگام نماز صبح است.
عبدوس درباره خاطرات سمنانی‌ها از ماه رمضان نیز توضیح داد: نمازهای جماعت در مسجد جامع و مسجد امام خمینی (ره) سمنان به امامت آیت‌الله عالمی، ملاغلامحسین هراتی، لنکرانی، نجات و علامه حائری مازندرانی از خاطرات خوب مردم سمنان در ماه پر خیر و برکت رمضان است.
توصیه‌های غذایی برای ماه رمضان
کارشناس تغذیه درباره نحوه مصرف غذاهای محلی در طول ماه رمضان به خبرنگار مهر گفت: خوردن غذاهای چرب که عمده غذاهای محلی استان را نیز شامل می‌شود مانند کله‌پاچه، آبگوشت، سیرابی، گوشت و خورشت و لبنیات دامی برای سحری مفید است چراکه جلوی احساس گرسنگی را می‌گیرد.
سمیه قاسمی بابیان اینکه بعد از سحری خواب ممنوع است، بیان داشت: قدما بعد از تناول سحری بیدار مانده و فعالیت می‌کردند تا پیش از خواب از ورود غذا به روده مطمئن شده باشند همچنین غذاهایی مانند حلوا، ارده، عسل، آب سالم، نان و غلات در وعده سحری توصیه می‌شود.
وی درباره وعده افطار نیز، افزود: کسانی که به‌سلامتی خود اهمیت می‌دهند باید در وعده افطار از خوردن آب یخ خودداری کرده و از نوشیدن آب داغ نیز پرهیز کنند چراکه ناگهان دمای معده را افزایش می‌دهد. همچنین مناسب است ابتدا وعده های غذا با مقداری نمک سالم دریایی آغاز و پایان یابد.
این کارشناس تغذیه همچنین گفت: پرخوری نکردن در سحر و افطار، عدم مصرف غذاهای خیلی شیرین، ترش و تند، مصرف تنقلات نیروبخش مانند غلات در فاصله بین افطار تا سحر و همچنین استراحت و فعالیت بدنی مناسب ازجمله توصیه‌های ما به روزه‌داران است.
دیار قومس سرزمین قناعت و بندگی
جای‌جای استان سمنان در ماه رمضان، رنگ و لعابی فراموش‌نشدنی دارد. هرجای این دیار سخت‌کوش و کویرنشین برای خود، رسم و آدابی را شاهد است و هر مراسمی از شو خوانی و دوخت کیسه مراد تا طبخ نان‌های محلی و غبارروبی مساجد برای خود دنیایی از حرف‌های نهفته دارد.
یکی از این آداب‌ورسوم ویژه معنوی که در جای‌جای ایران اسلامی به‌خصوص استان سمنان با جدیت خاصی برگزار می‌شود غبارروبی مساجد است این رسم دیرین قدمتی ۳۰۰ساله در سمنان دارد و شاهرودی‌ها نیز آن را از ۱۵۰سال پیش تاکنون به یادگار دارند.
اما این مراسم معنوی هرچه هست، جلوه‌ای از خلوص نیت و آمادگی برای ماه میهمانی خدا محسوب می‌شود خدایی که ما را یک‌بار دیگر به سمت خویش خوانده تا از بهشت برین نعماتش نصیبی برای خودمان برداریم.
در این روزها که عطر یاد خدا بیش از هر زمان در کوی و برزن پیچیده، شاید مساجد بهترین مکان برای خلوت گزیدن با پروردگار باشد و مردم استان سمنان چقدر خوب این کار را با غبارروبی، تلاوت جزء خوانی، محفل انس با قرآن، ادعیه و مناجات، دعای عهد، دعای سحر، نماز جماعت، مناظرات قرآنی، دوره‌های تلاوت و اطعام فقرا و روزه داران آموخته‌اند.
نظر شما