خبرگزاری مهر، گروه استانها- محمد میرزایی ناطق، ونوس بهنود: طی سال‌های اخیر بهانه‌های مختلفی از جمله مشکلات اقتصادی و فرهنگی موجب شده است جمعیت زندان‌های اردبیل با رشد قابل توجه همراه شود.
تا جایی که زمانی مسئولی برای تعبیر این جمعیت اینطور اظهار کرد که زندانیان در فضای بسیار کم می‌خوابند و حتی برای نشستن و برخاستن راحت و بی‌دغدغه دچار مشکل می‌شوند.
این در حالی است که زندان اردبیل ۴۰ سال قدمت دارد و در آن مقطع زمانی متناسب با جمعیت آن روز احداث شده است. چهار زندان دیگر در شهرهای مشگین شهر، خلخال، گرمی و پارس آباد نیز به سختی پاسخگوی نیازهمان شهرستان است.
بخش قابل‌توجهی از هزینه، انرژی و توان اجرایی مدیریت زندان‌های استان طی سال‌های اخیر به متقاعد کردن بخش دولتی از یک سو و بخش خصوصی و خیرین از سوی دیگر جهت احداث زندان و مرکز نگهداری معطوف شده است.
در حالی که هم اینک در بسیاری از کشورهای توسعه یافته محلی به نام زندان وجود ندارد و به جای زندانی کردن فرد مجرم مجازات‌هایی به مراتب آموزنده‌تر تعریف شده است.
موضوعی که به تازگی موجب شده مدیرکل امور زندان‌های استان با توجه به لمس دغدغه کمبود فضا و امکانات نسبت به ضرورت آن تأکید داشته باشد.
مراد فتحی معتقد است نمی‌توان تا ابد زندان ساخت و برای تجهیز آن و تأمین هزینه نگهداری زندانی به این در و آن در زد. وی در گفتگوی خود با خبرگزاری مهر به مهم‌ترین نیازهای امروز زندان‌ها البته این بار متناسب با تجربه موفق کشورهای پیشرفته اشاره کرد.
* موضوع مجازات جایگزین حبس از سوی مسئولان مطرح شده است. در خصوص ضرورت اجرای این مهم نظرات خود را بیان کنید؟
کاهش جمعیت کیفری چند سال است مطرح می‌شود که در واقع یک موضوع حاکمیتی است. وضعیت فعلی زندان‌ها برازنده نیست و در زندان‌ها شاهد تراکم زندانی هستیم.
متأسفانه هر پرونده ریزودرشتی که به دستگاه قضا ارجاع می‌شود باید رسیدگی و حکم صادر کرد و مشاهده می‌شود که نارسایی‌های متعدد اقتصادی و فرهنگی موجب افزایش تعداد پرونده‌ها شده است.
اینکه اعلام شده در هر یک‌صد هزار نفر، ۲۹۰ نفر زندانی وجود دارد به واقع برازنده نیست. برای رفع این مشکل موضوع جایگزین حبس مطرح شده است که جهت تحقق باید دولت پای کار بیاید.
وظایف دستگاه‌ها در خصوص عملیاتی کردن مجازات جایگزین حبس مشخص شده و لازم است دستگاه‌هایی که مسئولیت دارند در کوتاه‌ترین زمان ممکن مجازات‌های جایگزین پیشنهادی خود را اعلام کنند. مشارکت خود فرمانداران نیز ضروری است.
در نهایت این ظرفیت‌ها به دادستانی کل کشور اعلام می‌شود که فعلاً انجام نشده است.
از سویی مجازات‌هایی مانند تعویق، تعلیق، قرار موقت و یا نیمه آزادی مطرح شده است و معاونت فن‌آوری قوه قضاییه نیز موضوع کنترل‌های الکترونیکی را به عنوان جایگزین طرح کرده که در مجموع لازم است دولت حساس‌تر شود.
*مدتی است مسئولان قضایی استان به حبس‌های خانگی و دستبندهای الکترونیکی برای زندانیان به ویژه زندانیان مالی تأکید دارند. موانع اجرای این طرح را بیان کنید؟
خوشبختانه مجازات جایگزین حبس در قانون ششم توسعه مطرح شده است که فرصتی برای تأمین مالی ایجاد می‌کند. برای اجرای دو مجازات ذکر شده سازمان زندان‌ها باید به استان مجوز بدهد.
ما موافق اجرا هستیم و به همین منظور با معاونت فن‌آوری نیز رایزنی داشتیم که به دلیل جمعیت قابل توجه زندان‌ها این طرح اجرایی شود. باید آیین‌نامه اجرایی تدوین شود و از سویی تأمین مالی طرح نیز مهم‌ترین مسئله است.
تهیه دستبندهای الکترونیکی خود هزینه قابل توجه نیاز دارد و اگر بخواهیم این مجازات را جایگزین حبس کنیم لازم است بار مالی آن تأمین شود.
*به عقیده شما مجازات جایگزین حبس نیازمند بومی‌سازی در استانها است؟
صد درصد نیازمند بومی‌سازی هستیم. در مجازات جایگزین حبس نمی‌توان با روش واحد پیش رفت و لازم است در هر استان متناسب با ظرفیت هر استان از مجازات‌های کارساز استفاده کرد.
جایگزین حبس به این معنی است که زندانی در امور عام‌المنفعه جامعه و خدمات دستگاه‌ها به صورت رایگان مشغول به کار شود. و برای تحقق این مهم باید به نیاز هر استان توجه داشت.
*آیا حبس خانگی و اشتغال زندانی در اردبیل اعمال می‌شود؟
در حال حاضر حبس خانگی و دستبند الکترونیکی برای زندانیان مالی نداریم. اجرای دستبند هزینه‌بر است و فعلاً تأمین مالی نشده است. در دستبند فرد آزاد در محدوده خاص است که برای تهیه باید اعتبار اختصاص یابد.
اشتغال زندانی در بیرون و داخل زندانی داریم اما آنچه به نظر می‌رسد در اجرای این طرح اهمیت دارد تنویر افکار عمومی است.
*به عقیده شما مانع فرهنگی برای اجرای طرح مجازات جایگزین حبس وجود دارد؟
بله. متأسفانه روحیه حبس گرایی در اردبیل بالا است. مردم در پرونده‌های قضایی فقط دنبال حبس هستند. بارها پیش آمده که شاکی به کرات اصرار کرده که فرد به زندان برود در حالی که می‌شد به طرق مختلف پرونده را فیصله داد.
لازم است روحیه نوع‌دوستی، مصالحه و ریش‌سفیدی در اردبیل تقویت شود. این به این معنی نیست که شوراهای حل اختلاف فعال شوند. بلکه خود مردم باید در روحیه‌ای باشند که مشکلات و درگیری‌ها را حل‌وفصل کرده و کوتاه بیایند. وقتی مردم با همدیگر مصالحه نمی‌کنند، پرونده وارد دستگاه قضایی می‌شود در حالی که بهداشت قضایی اهمیت ویژه دارد.
از سویی دستگاه‌های اجرایی نیز باید مسئولیت خود را به درستی انجام دهند تا پای پرونده‌ها به دستگاه قضا کشیده نشود. به عنوان مثال اگر زمین‌خواری به موقع و از سوی دستگاه ناظر کنترل شود، بی‌شک ضرورت نخواهد داشت وارد چرخه بررسی قضایی شود.
*به عقیده شما مجازات جایگزین حبس چه معایب و محاسنی دارد؟
ببینید حبس در دنیا اصلاً جایگاه ندارد. اینکه مجازات جایگزین حبس شود در خود استان بسیار ضرورت دارد و تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد به مراتب در کاهش هزینه و تربیت زندانی مؤثرتر است.
خود حبس نارسایی‌هایی ایجاد می‌کند که اغلب متناسب با جرم نیست. زندانی شدن فرد، وی را از جامعه دور می‌کند. وقتی فرد از جامعه بیگانه شد این خود مشکل برای وی و خانواده‌اش ایجاد می‌کند.
در واقع ما یک نفر را حبس می‌کنیم اما پیامد آن بزه‌کار شدن چند فرد دیگر در جامعه است.
البته این به این معنی نیست که هیچ زندانی نباید در حبس باشد. زندانی که امنیت جامعه را تهدید می‌کند باید در زندان بماند.
*به عقیده شما در ترکیب زندانیان اردبیل چند درصد تحت شرایط خاص از جمله مشکلات اقتصادی مرتکب جرم شده‌اند؟
بیشترین فراوانی زندانیان در اردبیل جرایم مواد مخدر است. در حالی که اگر استقلال مالی و معیشت فرد تأمین شود و اگر جامعه فرد را قبول کند و به لحاظ فرهنگی بپذیرد بسیاری از این اشخاص دست به رفتار نا به هنجار نمی‌زدند.
بیشترین طیف زندانیان اردبیل در گروه سنی ۲۰ الی ۳۵ سال است. یعنی بازه سنی که فرد می‌خواهد شغلی داشته باشد و هویت اجتماعی کسب کند. نبود اشتغال و درآمد پایدار موجب می‌شود قاچاق مواد مخدر مورد توجه قرار گیرد.
ما در روایات متعددی داریم که فقر دیواربه‌دیوار کفر است. این به این معنی است که فردی که معیشت و اشتغال تأمین شده دارد به سمت مسیر نادرست نمی‌رود.
*آیا نارسایی‌هایی فرهنگی و اقتصادی در بین زندانیان زن نیز مهم‌ترین عوامل وقوع جرم است؟
خوشبختانه در اردبیل دو تا سه درصد از زندانیان را زنان تشکیل می‌دهند که در دو مرکز اردبیل و مشگین شهر نگهداری می‌شوند. در بین این قشر نیز توزیع فراوانی جرم همچنان مواد مخدر در صدر است و ترکیب مشابه مردان در بین زندانیان زن دیده می‌شود.
*تا چه حد خشونت در افزایش تعداد جمعیت کیفری اردبیل مؤثر است؟
طبیعی است وقتی انسان به لحاظ مالی تأمین نشود، دست به خشونت می‌زند. خود من و شما اگر یک ماه حقوق خود را دریافت نکنیم روحیه‌مان به هم می‌ریزد. تأمین معیشت زندگی مانع از خشونت است. و خشونت یکی از عوامل افزایش جرایم است.
از سویی فقر فرهنگی نیز در ارتکاب به جرم مؤثر است. و نباید این مقوله را بی‌تأثیر دید.
*گفته می‌شود زندان‌های اردبیل به دلیل افزایش سه برابری ظرفیت زندانی از کارکرد تربیتی خود دور شده‌اند. آیا موافق این دیدگاه هستید؟
ما در زندان‌ها با کمبود محسوس فضا مواجه ایم و بارها این موضوع را با مسئولان استان در میان گذاشتیم. اما این به این معنی نیست که از کارکردهای تربیتی غافل شویم. فعالیت‌های فرهنگی اولویت اصلی در زندان است چرا که هدف از تشکیل زندان تربیت و اصلاح فرد است.
مسئله این است که زندان‌ها متناسب با رسالت زندان بانی اسلامی نیست و در حال حاضر چند برابر ظرفیت زندان، زندانی داریم. در حالی که محیط و ابزارآلات باید متناسب باشند.
بی‌شک اگر آمار زندانیان کاهش یابد، وضعیت برنامه‌های فرهنگی با بهبود همراه خواهد شد.
انتظار می‌رود دولت در تأمین هزینه‌ها کمک کند. سال گذشته ۶۰ درصد تخصیص در بودجه زندان‌ها داشتیم در حالی که این مجموعه بر خلاف سایر دستگاه‌ها از ابتدا هزینه‌بر است و نمی‌توان نیازهای اولیه زندانی را به دلیل اینکه کمبود اعتبار داریم نادیده گرفت.
ساخت زندان‌ها به ۴۰ سال قبل برمی‌گردد و لازم است به طرق مختلف امکانات افزایش یابد و از سویی به کاهش جمعیت کیفری توجه شود.
نظر شما