سنبل آبی مهم‌ترین گیاه مهاجم آبزی دنیاست

به گزارش خبرگزاری مهر، مسعود باقرزاده کریمی معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به هدف شکل گیری کمیته ملی کنوانسیون رامسر، گفت: یکی از مهم ترین اهداف این کمیته، پیگیری تخصصی و فنی چالش ها و تهدیدهای تالابی در کشور و ارائه راهکارهای مناسب برای رفع آن ها است.

وی افزود: در همین راستا، در جلسه اخیر این کمیته، موضوع سنبل آبی به عنوان یکی از مهم ترین چالش های تالابی در کشور به ویژه در تالاب هایی همچون انزلی و عینک رشت استان گیلان، همچنین مسئولیت ها و بایدها و نبایدهای موجود در این حوزه، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

باقرزاده با بیان اینکه یکی از مهم ترین تهدیدها در خصوص سنبل آبی به عنوان علف هرز مهاجم، خرید و فروش آن به عنوان گل زینتی در ایران به ویژه در شهرهای رشت، انزلی، لنگرود، قزوین، زنجان، گرگان و تهران است، گفت: سنبل آبی، طبق گزارش اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) یکی از ۱۰ علف هرز مهاجم دنیا و طبق گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد، مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیا است.

سنبل آبی تهدیدی برای تنوع زیستی جهان

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: سنبل آبی از جمله گونه‌های مهاجم بیگانه است که به واسطه سرعت بالا در تکثیر و گسترش آلودگی نقاط مختلف، تهدیدی برای تنوع زیستی، توسعه‌ اقتصادی و رفاه بشر بشمار می‌آید.

رئیس کمیته ملی کنوانسیون رامسر خاطرنشان کرد: تغییرات آب‌وهوایی منجر به گسترش سنبل آبی در مناطقی شده که پیش از این نمونه ای از آن مشاهده نشده بود.

سنبل آبی، یکی از مشکلات مهم آینده در بخش کشاورزی

به گفته وی، علف‌ هرز سنبل آبی، یکی از مهم ترین مشکلات آینده در بخش کشاورزی است زیرا به تنهایی می تواند تمام مشکلات قابل تصور سایر علف های هرز در کشاورزی را به صورت یک جا ایجادکند.

باقرزاده اشاره ای هم به اسامی سنبل آبی در نقاط مختلف دنیا داشت و افزود: سنبل آبی یا شیطان سبز یا اهریمن نیلگون؛ مهمترین علف‌ هرز آبزی و پرهزینه‌ترین علف هرز دنیا است که به دلیل زیبایی و معرفی به عنوان گل‌زینتی به سرعت در حال تکثیر است.

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه سنبل آبی می تواند در دوره ۱۰ الی ۱۵ روزه، رشدی دو برابری داشته باشد، اظهار کرد: رشد سریع و تنوع روش های تکثیر از جمله ساقه‌های هوایی، استولون و بذر، خطر این علف هرز را چند برابر می کند.

این مقام مسئول توضیح داد: طول عمر۳۰-۱۵ سال، بذردهی و جوانه‌زنی آن در طول سال‌های متمادی، زیست توده ده تا صد برابری نسبت به گیاهان زراعی که در حدود ۵۰۰-۴۰۰ تن زیست‌توده در هکتار است و هدردهی۱۳ برابری آب نسبت به سطح آزاد آب از جمله ویژگی های انحصاری و خطرناک سنبل آبی است.

برزیل و حوزه آمازون زادگاه اصلی سنبل آبی

وی ضمن یادآوری این موضوع که زادگاه اصلی سنبل آبی، برزیل یا حوزه آمازون است، اظهار کرد: این علف هرز در زادگاه اصلی خود به‌دلیل فعالیت دشمنان طبیعی مشکل‌ساز نیست اما خروج آن از زادگاه اصلی که برای نخستین بار در سال ۱۸۸۴ و همزمان با برگزاری نمایشگاه جهانی گل و گیاه در لوئیزیانا امریکا رخ داد، تهدید بسیار بزرگی در سطح جهان محسوب می‌شود.

باقرزاده اشاره ای هم به نخستین گزارش های منتشر شده از طغیان و آلودگی ناشی از توسعه این گونه مهاجم داشت و افزود: انتشار گزارش طغیان گیاه سنبل آبی و آلودگی شدید رودخانه فلوریدا در سال ۱۸۹۶باعث شد تا در سال ۱۸۹۹ لایحه‌ حراست و حفاظت از رودخانه‌ها و لنگرگاه‌ها و میزان بودجه تخصیصی برای این موضوع در کنگره آمریکا به تصویب برسد.

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: روند رو به گسترش علف هرز سنبل آبی و آسیب های ناشی از آن بار دیگر کنگره آمریکا را بر آن داشت تا با مصوبه ای جدید تحت عنوان قانون نابودی کامل علف هرز سنبل آبی به هر وسیله ممکن همچون ساخت قایق و شناورهای مخصوص جمع‌آوری در سال ۱۹۰۲ برای مبارزه با این تهدید، اقدام کنند.

شکست نیم قرن تلاش برای کنترل سنبل آبی

این مقام مسئول خاطرنشان کرد: اگرچه کنترل سنبل آبی، نقطه شروع کمک بخش دولتی به مدیریت گیاهان هرز آبزی در تاریخ است اما نیم‌قرن تلاش در کنترل سنبل‌آبی موجب نابودی آن نشد.

به گفته وی، عدم توانایی در کنترل سنبل آبی منجر شد، کنگره بار دیگر در سال ۱۹۵۹ با افزودن الحاقی جدید به قانون قبلی، مدیریت سنبل آبی را به بخش پدافند غیر عامل ارتش امریکا واگذار کند.

سنبل آبی ریشه تروریسم و فقر در آفریقا

باقرزاده با بیان اینکه سراسر قاره آفریقا- اقیانوسیه، پرتغال، فرانسه، بلژیک، چک، مجارستان، هلند، رومانی، اسپانیا، چین، هند، مالزی، بنگلادش، مکزیک و بسیاری از نقاط دیگر از جمله مناطق آلوده به این علف هرز آبی هستند، گفت: خسارت ناشی از توسعه روزافزون سنبل آبی در دنیا به حدی است که برخی از جامعه‌شناسان ریشه تروریسم و فقر در آفریقا را انتقال این گونه مهاجم غیربومی از آمریکا به آفریقا توسط کارگران  می دانند.

این مقام مسئول ادامه داد: انتقال سنبل آبی از آمریکا به آفریقا، به دلیل اقلیم مناسب‌تر و نبود دشمنان طبیعی منجر به طغیان در زیست‌گاه جدید شد.

به گفته معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست، جامعه شناسان معتقدند، سنبل آبی با هدر دادن آب و ایجاد محدودیت در فعالیت‌های کشاورزی موجب کاهش شدید تولیدات کشاورزی و فقر روز افزون مردم و به‌تدریج و به طور تاریخی گرایش به گروه‌های خلافکار و تروریستی در آفریقا را موجب شده است.

وی با اشاره به گسترش سریع علف هرز و ممانعت از حرکت کشتی ها، حرکت علف ‌هرز شناور در اثر سیل و خسارت به الکتروپمپ‌های پمپاژ و کشتی ها، اتلاف حدود ۱۰-۷ میلیارد متر مکعب آب رود نیل در سال و پیش بینی کاهش آب آن به یک دهم در مصر، اظهار کرد: وضعیت مشابه و بدتری در چندین کشور دیگر آفریقایی هم وجود دارد که از آن جمله می توان به مهاجرت و آوارگی نهصد هزار نفر ماهیگیر در کامرون اشاره کرد.

سنبل آبی خسارت بارترین علف هرز در هند

باقرزاده افزود: بر اساس گزارش های منتشر شده، در هند نیز سنبل آبی به واسطه شناور بودن ریشه ها و جابه جایی آسان از طریق جریان آب و ورود به شالیزارها باعث خسارت وسیع به مزارع برنج شد تا جایی که در حال حاضر از نظر اهمیت و خسارت علف‌های هرز در کشور هند، سنبل آبی و آزولا به ترتیب رتبه نخست و چهارم را دارند.

این مقام مسئول اشاره ای هم به آمار و ارقام منتشر شده در خصوص هزینه های بالای مبارزه با این علف هرز در کشورهای مختلف از سوی دولت ها و مردم به ویژه کشاورزان داشت و ادامه داد: به رغم خسارت های بسیار زیاد سنبل آبی و انجام هزاران تحقیق در صدها مکان برای معرفی راهکاری به منظور بهره‌برداری اقتصادی از سنبل آبی، هیچ نتیجه ای در این خصوص کسب نشد.

وی ضمن یادآوری هم زیستی غالب گیاهان با هم، اظهار کرد: اما سنبل‌آبی به‌دلیل کارایی بالا در جذب عناصر غذایی و نور که منجر به تولید زیست‌توده حجیم و متراکم و کاهش اکسیژن و نور در آب، همچنین ترشح ترکیبات آللوپاتیک سمّی، نابودی تمام موجودات زنده را رقم می زند.

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص مکان‌های پراکنش سنبل آبی، گفت: به‌استثناء آب‌های شور، این علف هرز می تواند در تالاب‌ها، آب‌بندان‌ها، مصب رودخانه‌ها، استخرها از جمله استخرهای پرورش ماهی، مانداب‌های جنگلی، باتلاق‌ها و زیست‌گاه‌های آبی کم‌عمق، رودخانه‌های دارای جریان کند و هر مکان آبی غنی از عناصر غذایی رشد و گسترش یابد.

عمر ۲۰ تا ۳۰ ساله بذر سنبل آبی

رئیس کمیته ملی کنوانسیون رامسر با بیان اینکه به رغم حمایت اولیه دولت ها برای مقابله با این علف هرز، در حال حاضر حساسیت ها به سنبل آبی کاهش یافته است، اظهار کرد: این در حالی است که به دلیل قدرت بقاء ۳۰ تا۲۰ ساله بذر این گونه مهاجم، تدوین برنامه‌ای جامع و طولانی‌مدت برای ریشه‌کنی یا مدیریت این علف هرز ضروری است.

به گفته این مقام مسئول، طراحی یک رویکرد چند بخشی با مشارکت بالاترین سطح سیاسی و اداری دولتی که اهمیت قضیه را بپذیرند، همچنین برخورداری از برنامه ای که به ‌وضوح نقش هر بخش دولتی و خصوصی (بهره‌برداران، شورای شهر و روستا و مردمان بومی) را در مبارزه با سنبل آبی تعیین کند در کنار افزایش آگاهی مردم بومی و ذینفعان در مورد خطرناکی ذاتی آلودگی به سنبل آبی که مانع رونق تکثیر و خرید و فروش آن به دلیل انتفاع مالی می شود و تجهیز مردم به اقدامات کنترلی مناسب، از جمله توصیه های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) برای برای مدیریت سنبل آبی است.

۱۳۹۰ تولد سنبل آبی در ایران

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص تاریخچه ورود سنبل آبی به ایران با استناد به گزارش رسمی کشور  منتشر شده در مجله رستنیها ISI، اظهار کرد: سال ۱۳۹۰ برای نخستین بار سنبل آبی در آب‌بندان عینک رشت مشاهده شد.

وی توضیح داد: وجود سنبل آبی در آب‌بندان عینک رشت اگرچه خساراتی همچون نابودی تمام گیاهان و جانوران از جمله انواع گیاهان آبزی و ماهی، مار، قورباغه، لاک‌پشت را در پی داشت ولی منجر به کاهش بوی نامطبوع برای ساکنان عینک شد.

باقرزاده، ورود سنبل آبی به پشت سد و گسترش در آب‌بندان‌ها و شبکه‌های آبرسانی شالیزارها را از جمله نگرانی های مهم اعلام کرد و افزود: پیش بینی می شود، به دلیل نقش آب‌بندان‌ها و شبکه‌های آبرسانی در زراعت برنج استان و اقتصاد مردم، افزایش هزینه نگهداری و لایروبی برای سازمان آب و مردم از جمله خسارت های آتی سنبل آبی در گیلان باشد.

سنبل آبی سازگار با اکوسیستم گیلان

این مقام مسئول، سازگاری خوب این گونه با اکوسیستم گیلان و عدم ایجاد محدودیت جدی سرما برای رشد آن را تهدیدی بزرگ دانست که می تواند منجر به کاهش کارایی کانالهای انتقال آب به‌ویژه در آبیاری تناوبی، استقرار سنبل‌آبی و اتلاف آب، همچنین افزایش هزینه لایروبی شود.

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: استقرار سنبل‌آبی در تالاب سبب نابودی اقتصاد منطقه یعنی ماهیگیری و توریسم خواهد شد که سرانجام مهاجرت مردم حاشیه تالابهای درگیر، همچنین افزایش حاشیه‌نشینی و سایر آسیب های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.

مکان های گرمسیر مستعدترین مناطق برای تهاجم سنبل آبی

به گفته وی، تالاب های عینک و ملاسرا به صورت گسترده، انزلی به صورت پراکنده، کیاکلایه لنگرود به صورت لکه ای از جمله مکان های درگیر کنونی و پشت سد سپیدرود، مازندران، گرگان، خوزستان، بوشهر و به طور کلی مناطق گرم‌سیر کشور به دلیل تابش بیشتر و دمای بالاتر از جمله مستعدترین مناطق کشور برای تهاجم سنبل آبی در آینده هستند.

باقرزاده اشاره ای هم به روش‌های پیشنهادی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) برای مبارزه با سنبل آبی داشت و اظهار کرد: روش های مکانیکی دستی یا ماشینی، شیمیایی با استفاده از علف‌کش‌ها و بیولوژیکی با بهره گیری از حشرات، قارچ‌ها و موارد مشابه از جمله روش هایی است که طی این سال ها، کارشناسان فائو در ده‌ها کشور آفریقا و اقیانوسیه و سایر کشورهای درگیر برای مبارزه با سنبل آبی آموزش داده‌اند.

ضرورت مبارزه بیولوژیک برای مقابله با آزولا

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست ضمن تاکید بر این موضوع که هنوز گسترش علف هرز سنبل آبی در ایران به حدی نرسیده که بخواهیم وارد مبارزه بیولوژیک بشویم، تصریح کرد: در حال حاضر روش بیولوژیک برای مقابله با آزولا ضروری است.

این مقام مسئول ادامه داد: براساس بررسی‌های اولیه، عوامل بیولوژیک در کشور ما وجود ندارد و البته موفقیت روش کنترل بیولوژیک نسبی است.

به گفته وی استفاده از کنترل مکانیکی نیز محدودیتهایی دارد ولی در حال حاضر بهترین شیوه مقابله با سنبله آبی در ایران است ولی باید روی سایر روشها نیز تحقیق و بررسی صورت پذیرد. در سطح جهانی نوامبر ۱۹۰۲ نقطه آغاز استفاده از علف‌کش‌ها در اکوسیستم‌های آبی است ولی این اقدام در ایران باید بعد از بررسی های لازم صورت پذیرد چون محل های گسترش سنبل آبی در کشور اغلب زیستگاههای با ارزش تالابی هستند.

کارایی مبارزه مکانیکی پیش از گل دهی علف هرز است

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به حجم وسیع و شدت درگیری با علف هرز سنبل آبی در تالاب عینک رشت، اظهار کرد: مبارزه مکانیکی تا پیش از زمان گلدهی کارایی کافی دارد و پس از آن می بایست ترکیبی از روش های شیمیایی و مکانیکی بکار برد.

این مقام مسئول، عدم مشخص بودن متولی دولتی آب‌بندان‌ها در استان گیلان را یکی از چالش های مهم مبارزه با علف هرز سنبل آبی برشمرد و افزود: سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (FAO)در سال ۲۰۰۵ توصیه نامه ای را در مقابله با این گیاه منتشر کرد که مدیریت یکپارچه برای اجرای به موقع و تکنیک های ترکیبی مقابله با سنبل آبی را اصل ضروری اقدامات دانسته بود.

وی، برخورداری از برنامه پایش مدون، برنامه جامع آگاهی رسانی، آموزش و مشارکت از مرحله شروع و ترکیب روش های مکانیکی بجز روش هایی که سبب قطعه قطعه شدن گیاه شود را از دیگر دستورالعمل های مقابله ای این برنامه اعلام کرد.

ضرورت وضع قوانین سخت گیرانه برای مقابله با سنبل آبی

رئیس کمیته ملی کنوانسیون رامسر ضمن تاکید بر این نکته که برای مهار سنبل‌آبی نیازمند وضع قانونی هستیم که نابودی علف هرز به هر وسیله‌ ممکن در همه‌ مکان‌ها و ممنوعیت تولید، تکثیر، فروش و انتقال سنبل آبی را مورد حمایت قرار دهد، تصریح کرد: قوانین مصوبه کشور فیجی، استرالیا و افریقا با بیش از ۷۰ سال قدمت؛ تولید، تکثیر و پرورش سنبل آبی را ممنوع اعلام کرده اند.

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست خاطرنشان کرد: ضروری است برای مقابله با این گونه مهاجم و خطرناک، قوانینی مشابه قوانین موجود در خصوص مواد مخدر و کشت خشخاش وضع شود زیرا با یک تهدید ملی مواجه هستیم و برای حل آن به پشتوانه ملی نیاز داریم.

این مقام مسئول، تشکیل کمیته‌ای ملی با حضور نمایندگانی تام الاختیار از سازمان پدافند غیرعامل کشور، وزارت کشور، سازمان حفاظت محیط زیست کشور، سازمان حفظ نباتات استان کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، قوه قضائیه، نیروی انتظامی، مؤسسه تحقیقات برنج کشور، پژوهشکده آبزی‌پروری، شرکت آب منطقه‌ای، آب و فاضلاب، استانداری، اداره کل حفظ نباتات استان گیلان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی را از دیگر اولویت ها و ضرورت های مقابله با این تهدید در گیلان برشمرد.

وی اشاره ای هم به اقدامات انجام شده در این زمینه داشت و گفت: جمع آوری دستی سنبل آبی از سطح تالاب عینک و تالاب انزلی  توسط سازمانهای مردم نهاد، استانداری و اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان و سایر دستگاههای استان، طراحی و انتشار پوستر آگاهی رسانی، برگزاری جلسه در کمیسیون بهداشت شهرداری رشت، حضور اعضای انجمن عکاسان رشت با هدف پوشش خبری، رایزنی با دانشگاه گیلان برای برگزاری کارگاه های آموزشی و اطلاع رسانی در این زمینه، جمع آوری مکانیزه توسط پیمانکار برگزاری جلسه در تالار گفتگوی در مجتمع عینک همزمان با روز جهانی محیط زیست از جمله این اقدامات است.

باقرزاده ضمن تاکید بر ضرورت ایجاد عزم ملی در این حوزه، تصریح کرد: عدم انجام به موقع و درست اقدامات مقابله ای می تواند این تهدید ملی را به فاجعه ای ملی تبدیل کند.